Öz
Türklerde fal bakma geleneği İslamiyet öncesi dönemde başlayıp günümüze kadar devam etmiş ve yüzyıllar içinde birçok metot kullanılmıştır. Bunun sonucu olarak farklı muhtevalardan oluşan manzum, mensur ya da manzum-mensur karışık pek çok “falname” kaleme alınmıştır. Sayıları henüz tespit edilememiş olan bu türün örnekleri çeşitli kütüphanelerde muhtelif yazma eserler içinde yer almaktadır. Millî Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu 06 Mil Yz A 1881/6 numarada kayıtlı “Hâzâ Kitâbu Fâl-ı Kur’ân-ı ‘Azîm Budur” başlıklı falname de bunlardan biridir. Mensur bir Kur’an falı olan metin 169 varaklık bir mecmuanın 131b-135b sayfaları arasındadır. İstinsah tarihi 1205/1790-91’dir. Müstensihi Osmân İbn-i Halîl’dir. Kur’an falında ilk olarak tefeül edecek kişinin riayet etmesi gereken hususlar verilmiştir. Daha sonra -sırasıyla- yirmi dokuz harf, farklı surelerden seçilmiş ayetlere dayandırılmış ve devamında harfler tevil edilmiştir. Harf grubunu yorumlayan bir falname örneği olan metinde, tevillerin genellikle müspet bir duruma işaret ettiği görülmüştür. Ancak bunun yanında menfi veya müspet ile menfi durumun birlikte verildiği ifadeler de bulunmaktadır. Bu çalışmada Kur’an falının çeşitli hususiyetlerine değinilmiş ve ardından metin Latin harflerine aktarılarak araştırmacıların istifadesine sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ahterî Mustafa Muslihuddin el-Karahisarî. Ahterî-yi Kebir. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017.
- Aksoyak, İsmail Hakkı. Kefeli Hüseyin Rāznāme (Süleymaniye, Hekimoğlu Ali Paşa No.539). ed. Şinasi Tekin ve Gönül Alpay Tekin. Harvard: The Department of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University, 2004.
- Aydın, M. (1995). “Fal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/134-138. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
- Bilkan, Ali Fuat. “Tefe’ül ile Ad Verme Geleneği ve Emir Timur’un Adı”. Millî Folklor 85 (2010), 133-137.
- Ceylan, Ö. “‘Eyâ Fâl İssi Gör Fâlin Ne Oldu’ Kur ‘a’dan Kur’an’a Bir Fâl Mesnevisi”. İskender Pala Armağanı. ed. Nagihan Gür. 334-374. İstanbul: Kapı Yayınları, 2021.
- Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Doğuş Matbaası, 1980.
- Dikmen, Melek- Çetin Kamile. “Klasik Türk Edebiyatında Tefe’ül Geleneği ve Kitap Falının Şiire Yansıması”. Journal of Academic Social Science Studies JASS 49 (2016), 191-204. https://doi.org/ 10.9761/JASSS3687.
- Duvarcı, Ayşe. Türkiye’de Falcılık Geleneği İle Bu Konuda İki Eser “Risâle-i Falnâme li Ca‘fer-i Sâdık” ve “Tefe’ülnâme”. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, 1993.
- Ertaylan, İsmail Hikmet. Fâlname. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1951.
- Ersoylu, H. “Falnâme ve Fâl-ı Reyhân-ı Cem Sultan”. İslam Medeniyeti Dergisi 5/42, (1981), 69-81.
- Ersoylu, H. Fal, Fal-nâme ve Bir Çiçek Falı: “Der-Aksâm-ı Ezhâr”. Türkiyat Mecmuası 20 (1997), 195-254.
- Hançerlioğlu, Orhan. İslâm İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1984.
- Hoca Sadettin Efendi. Tacü’t-Tevarih I-III (Haz. İ. Parmaksızoğlu). Eskişehir: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
- Işınsu Durmuş, Tuba- Canım, Rıdvan. Edirneli Şevkî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59035,sevki-divanipdf.pdf?0.
- Karaağaç, Günay. Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları, 2015.
- Karacan, Turgut. Bosnalı Alaeddin Sabit Divan. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 1991.
- Karahan, A. Şirazlı Hafız ve Şiirlerinden Seçmeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
- Kartalcık, V. Fāl-nāme Giriş-İnceleme-Metin-Söz Dizini-Tıpkıbasım. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
- Koçu, Reşad Ekrem. “Fal, Falcılar”. İstanbul Ansiklopedisi. X/5506-5508. İstanbul: Koçu Yayınları, 1971.
- Koparan, Birgül. Cem’î Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve Dîvânı’nın Tenkîdli Metni. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1995.
- Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. haz. Hayrettin Karaman vd. I-V, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2023.
- Kurnaz, Cemal. Zaîfî’nin “Fâl-ı Murgân”ı. Divan Edebiyatı Yazıları. 183-205. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
- Macdonald, Duncan Black. “Fal”. İslam Ansiklopedisi. 4/499-450. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı, 1977.
- Macit, Muhsin. Nedîm Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0
- Mehmed Salâhî. Kâmûs-ı Osmânî. haz. Kudret Ayşe Yılmaz. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2023.
- Mermer, Ahmet. Mezâkî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkidli Metni. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1991.
- Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1983.
- Peçevî İbrahim Efendi. Peçevî Tarihi. haz. Bekir Sıtkı Baykal. C. I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
- Sezer, S. Osmanlı’da Fal ve Falnameler. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1998.
- Solakzâde Mehmet Hemdemî Çelebi. Solakzâde Tarihi. haz. Vahid Çabuk. C.II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
- Sümbüllü, Yusuf Ziya. Seğirname. Erzurum, Fenomen Yayıncılık, 2010.
- Şemseddin Sami. Kamus-ı Türkî. (haz. Paşa Yavuzaraslan). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
- Şenödeyici, Ö. ve Koşik, H. S. Osmanlı’nın Gizemli İlimleri Kuran Falları ve Uzun Firdevsî’ye Ait Bir Örnek. İstanbul: Kesit Yayınları, 2017.
- Tekin, T. Irk Bitig. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2023.
- Türk Dil Kurumu. Tarama Sözlüğü: XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla. Haz. Ömer Asım Aksoy-Dehri Dilçin. III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
- Türk Dil Kurumu. Tarama Sözlüğü: XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla. Haz. Ömer Asım Aksoy-Dehri Dilçin. VI. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
- Uzun, Mustafa İsmet. “Falnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C.12, s. 141-145. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
- Üşenmez, Emek. Eski Anadolu Türkçesinde Arkaik (Eski) Ögeler. İstanbul: Akademik Kitaplar, 2014.
Öz
The Turks have engaged in the practice of fortune telling (fal) long before they adopted Islam, devising a myriad of methods over the centuries to do so. They even developed a whole literary genre around it, either prose and poetry, called falname (literally, fortune telling letters) during the Ottoman era. Turkologists still don’t know the exact number of falname that were written, however numerous examples have survived into the present day, and are kept in numerous libraries across Turkey and beyond, usually in manuscript sections. One such an example is 06 Mil Yz A 1881/6 or “Hâzâ Kitâbu Fâl-ı Kur’ân-ı ‘Azîm Budur” (pages 131b-135b), from a 169 -folio mejmua journal currently housed at the Turkish National Library’s Manuscript Collection. A Quranic prose falname, we believe it was written sometime around 1205 AH (1790-91 AD). The copyist is Osmân İbn-i Halîl. Quranic fortune-telling tradition dictates that the person reading the fortune must obey several rules first. One then interprets the fortune based on any one of 26 Quranic verses tied to the 29 letters of the Perso-Arabic-Ottoman alphabet or abjad. Certain groups of letters (and thus verses) yield positive readings, while others are negative, or a mix of both. In this study, we shall examine the manuscript in question from various vantage points as well as provide a Latin-Turkish alphabet transliteration of the text for other researchers’ benefit.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ahterî Mustafa Muslihuddin el-Karahisarî. Ahterî-yi Kebir. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017.
- Aksoyak, İsmail Hakkı. Kefeli Hüseyin Rāznāme (Süleymaniye, Hekimoğlu Ali Paşa No.539). ed. Şinasi Tekin ve Gönül Alpay Tekin. Harvard: The Department of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University, 2004.
- Aydın, M. (1995). “Fal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/134-138. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
- Bilkan, Ali Fuat. “Tefe’ül ile Ad Verme Geleneği ve Emir Timur’un Adı”. Millî Folklor 85 (2010), 133-137.
- Ceylan, Ö. “‘Eyâ Fâl İssi Gör Fâlin Ne Oldu’ Kur ‘a’dan Kur’an’a Bir Fâl Mesnevisi”. İskender Pala Armağanı. ed. Nagihan Gür. 334-374. İstanbul: Kapı Yayınları, 2021.
- Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Doğuş Matbaası, 1980.
- Dikmen, Melek- Çetin Kamile. “Klasik Türk Edebiyatında Tefe’ül Geleneği ve Kitap Falının Şiire Yansıması”. Journal of Academic Social Science Studies JASS 49 (2016), 191-204. https://doi.org/ 10.9761/JASSS3687.
- Duvarcı, Ayşe. Türkiye’de Falcılık Geleneği İle Bu Konuda İki Eser “Risâle-i Falnâme li Ca‘fer-i Sâdık” ve “Tefe’ülnâme”. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, 1993.
- Ertaylan, İsmail Hikmet. Fâlname. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1951.
- Ersoylu, H. “Falnâme ve Fâl-ı Reyhân-ı Cem Sultan”. İslam Medeniyeti Dergisi 5/42, (1981), 69-81.
- Ersoylu, H. Fal, Fal-nâme ve Bir Çiçek Falı: “Der-Aksâm-ı Ezhâr”. Türkiyat Mecmuası 20 (1997), 195-254.
- Hançerlioğlu, Orhan. İslâm İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1984.
- Hoca Sadettin Efendi. Tacü’t-Tevarih I-III (Haz. İ. Parmaksızoğlu). Eskişehir: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
- Işınsu Durmuş, Tuba- Canım, Rıdvan. Edirneli Şevkî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59035,sevki-divanipdf.pdf?0.
- Karaağaç, Günay. Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları, 2015.
- Karacan, Turgut. Bosnalı Alaeddin Sabit Divan. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 1991.
- Karahan, A. Şirazlı Hafız ve Şiirlerinden Seçmeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
- Kartalcık, V. Fāl-nāme Giriş-İnceleme-Metin-Söz Dizini-Tıpkıbasım. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
- Koçu, Reşad Ekrem. “Fal, Falcılar”. İstanbul Ansiklopedisi. X/5506-5508. İstanbul: Koçu Yayınları, 1971.
- Koparan, Birgül. Cem’î Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve Dîvânı’nın Tenkîdli Metni. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1995.
- Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. haz. Hayrettin Karaman vd. I-V, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2023.
- Kurnaz, Cemal. Zaîfî’nin “Fâl-ı Murgân”ı. Divan Edebiyatı Yazıları. 183-205. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
- Macdonald, Duncan Black. “Fal”. İslam Ansiklopedisi. 4/499-450. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı, 1977.
- Macit, Muhsin. Nedîm Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0
- Mehmed Salâhî. Kâmûs-ı Osmânî. haz. Kudret Ayşe Yılmaz. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2023.
- Mermer, Ahmet. Mezâkî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkidli Metni. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1991.
- Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1983.
- Peçevî İbrahim Efendi. Peçevî Tarihi. haz. Bekir Sıtkı Baykal. C. I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
- Sezer, S. Osmanlı’da Fal ve Falnameler. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1998.
- Solakzâde Mehmet Hemdemî Çelebi. Solakzâde Tarihi. haz. Vahid Çabuk. C.II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
- Sümbüllü, Yusuf Ziya. Seğirname. Erzurum, Fenomen Yayıncılık, 2010.
- Şemseddin Sami. Kamus-ı Türkî. (haz. Paşa Yavuzaraslan). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
- Şenödeyici, Ö. ve Koşik, H. S. Osmanlı’nın Gizemli İlimleri Kuran Falları ve Uzun Firdevsî’ye Ait Bir Örnek. İstanbul: Kesit Yayınları, 2017.
- Tekin, T. Irk Bitig. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2023.
- Türk Dil Kurumu. Tarama Sözlüğü: XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla. Haz. Ömer Asım Aksoy-Dehri Dilçin. III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
- Türk Dil Kurumu. Tarama Sözlüğü: XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla. Haz. Ömer Asım Aksoy-Dehri Dilçin. VI. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
- Uzun, Mustafa İsmet. “Falnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C.12, s. 141-145. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
- Üşenmez, Emek. Eski Anadolu Türkçesinde Arkaik (Eski) Ögeler. İstanbul: Akademik Kitaplar, 2014.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Osmanlı Sahası Klasik Türk Edebiyatı |
| Bölüm | ARAŞTIRMA MAKALESİ |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 9 Şubat 2025 |
| Kabul Tarihi | 17 Mart 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 22 [BAHAR 2025] |
ULAKBİM-DERGİPARK Bünyesinde Faaliyet Gösteren HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi (Journal Of Academic Literature)
Türk Dili ve Edebiyatı Alanında Yayımlanan Uluslararası Hakemli Bir Dergidir.