Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

A Byzantine Settlement in the Galatia Region: Mahkemeağcin

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 1, 152 - 169, 30.04.2025
https://doi.org/10.17218/hititsbd.1549866

Öz

Mahkemeağcin is a significant Byzantine settlement in the Galatia region, known for its volcanic landscape and tuff rocks, which attracted settlers due to their easy workability. The history of Mahkemeağcin and its surroundings can be traced through archaeological and archival data. The area was under Galatian influence and continued to host Galatian communities during the Roman Imperial period, evidenced by a 2nd century CE inscription naming the Galatian leader Ortiagon who lived during the 2nd century BCE. During the Byzantine period, the nearby major center of Ankyra (Ankara) played a crucial administrative and military role. The region’s economy was primarily based on agriculture and trade. Mahkemeağcin comprises a complex of around 21 rooms, including religious, administrative, and production areas. Grape processing and wine production facilities reflect the advanced agricultural methods of the Byzantine period. Moreover, there is a possible connection between Mahkemeağcin and the Legna station mentioned in the Tabula Imperii Byzantini (TIB) sources, whose exact location has not yet been identified. The site's proximity to the ancient road network suggests that Mahkemeağcin held a strategic position not only in terms of production but also in logistics and trade. The region’s agricultural and economic significance persisted into the Ottoman period. Ottoman archival records indicate that from the 15th century onwards, Mahkemeağcin was part of a foundation (waqf) established by Turasan Bey. According to the 1463 tax register (tahrir defteri), the entire village—referred to as Akçain/Ağcain—was allocated to support the needs of religious buildings such as a mosque, a zawiya, and a türbe affiliated with the waqf. The documents also record individuals such as Mihal, his father Yorgi, his daughter Gerne, and his wife Mariye as slaves bound to the foundation. These records reveal that Mahkemeağcin functioned not merely as a rural settlement in the Ottoman period, but also as a component within a broader religious and economic network. Mahkemeağcin is a vital part of Galatia’s historical and cultural heritage but has suffered significant damage due to natural and human-induced factors. The vulnerability of the tuff rock to weathering has resulted in the partial or complete collapse of several structures, particularly those exposed to rain and sunlight. These damages threaten not only the physical integrity of the site but also its cultural heritage value and archaeological potential. This study emphasizes the historical and cultural importance of Mahkemeağcin as anexample of rural Byzantine settlement in Anatolia. It calls for urgent conservation and restoration efforts, as well as further detailed scientific investigation. Preserving Mahkemeağcin is crucial not only for understanding regional settlement dynamics across antiquity and the medieval period, but also for enhancing the site’s visibility and integrating it into broader heritage and tourism strategies aimed at sustainable regional development.

Kaynakça

  • Arıkan, M. (1958). H. 867 tarihli Ankara Tahrir Defteri (Açıklamalarla metin tespiti), [Doktora tezi], Ankara Üniversitesi, Ankara.
  • Belke, K. (1996). Paphlagonien und Honorias (Band 9). H. Hunger (ed.), Tabula Imperii Byzantini (Bd. 249). Österreichische Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-Historische Klasse. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
  • Brun, J. P., Garnier, N., & Olcese, G. (2018). Archaeology and Economy in the Ancient World-19th International Congress of Classical Archaeology, Cologne/Bonn. https://doi.org/10.11588/propylaeum.640
  • Burton, P., & Lewit, T. (2019). Pliny’s Presses: the True Story of the First Century Wine Press. Klio, 101(2), 543–598. https://doi.org/10.1515/klio-2019-0041
  • Darbyshire, G., Mitchell, S., & Vardar, L. (2000). The Galatian Settlement in Asia Minor. Anatolian Studies, 50, 75–97. https://doi.org/10.2307/3643064
  • Dray, Y. (2015). The Wine Making Process in the Improved Byzantine wine press. A. Diler, K. Șenol, & Ü. Aydinoğlu (Eds.), Olive Oil and Wine Production in Eastern Mediterranean During Antiquity (International Symposium Proceedings 17–19 November 2011 Urla-Turkey) (pp. 191–199). Izmir.
  • Evcim, S. (2016). Frigya Bölgesi’nde Bizans Dönemi Kaya Mimarisi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 6(3), 861-876. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/odusobiad/issue/26332/280114
  • Güneri, D. (2021). Soğanlı Vadisi Şarap İşlikleri. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 7(15), 387-408. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijhe/issue/62183/901028
  • Izdebski, A. (2012). The Changing Landscapes of Byzantine Northern Anatolia. Archaeologia Bulgarica, 16, 47-66.
  • Kadıoğlu, M., Görkay, K., & Mitchell, S. (2011). Roma Döneminde Ankyra. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Kalas, V. (2006). The 2004 survey of the Byzantine settlement at Selime-Yaprakhisar in the Peristrema Valley, Cappadocia. Dumbarton Oaks Papers, 60, 271-293.
  • Kazancı, N., & Suludere, S. (2017). Geç Oligosen-Erken Miyosen Döneminde Anadolu’da Volkanizmanın Gelişimi. Journal of Geological Studies, 45(2), 123-145. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/145644
  • Kılcı, A. (2014). Turasan Bey Ankara’da Erken Osmanlı Ümerasından Turasan Bey ve Eserleri. Ankara.
  • Koçan, N. (2013). Kızılcahamam-Çamlıdere (Ankara) Bölgesi Jeolojik Mirasının Koruma Kullanma Potansiyeli. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 13(1), 36-47. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/kastorman/issue/17231/179957
  • Mitchell, S., & French, D. (2019). The Greek and Latin Inscriptions of Ankara (Ancyra) 2: Late Roman, Byzantine, and Other Texts. Vestigia 72. Munich: Verlag C. H. Beck.
  • Mitchell, S., Niewöhner, P., Vardar, A., & Vardar, L. E. (2021). Church Building and Wine Making East of Ankara. Regional Aspects of Central Anatolia in the Early Byzantine Period. Gephyra, 21, 199-229. https://doi.org/10.37095/gephyra.875328
  • Nascimento, A. (2016). Os antigos códices de Lorvão: balanço de pesquisa e recuperação de tradições. Município de Penacova.
  • Niewöhner, P., Vardar, A., Mitchell, S., & Vardar, L. E. (2022). Churches, Caves, and Fortifications in the Upper Siberis/Kirmir River Valley. On the Byzantine Settlement Archaeology of Rural Galatia, Central Anatolia: With an Appendix on a Roman Statue for Ortiagon, Tetrarch of the Tolistobogii. Istanbuler Mitteilungen, 72, 1-73. https://doi.org/10.11588/ista.2023.72
  • Olcay Uçkan, B. Y. (ed). (2010). Rock Architecture in Phrygia in Byzantine Period. Eskişehir Tepebaşı Belediyesi, Eskşehir.
  • Öztürk, F. G. (2010). A comparative architectural investigation of the Middle Byzantine courtyard complexes in Açıksaray—Cappadocia: Questions of monastic and secular settlement [Doktora tezi], Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
  • Peschlow, U. (2017). Ancyra. In P. Niewohner (Ed.), The archaeology of Byzantine Anatolia: From the end of late antiquity until the coming of the Turks (online edn). Oxford Academic. https://doi.org/10.1093/oso/9780190610463.003.0011
  • Revilla, V., & Martín-Arroyo, D., & Oliveras, A. (2017). The Wine Economy in Roman Hispania. Archaeological Data and Modellization. J. R. Rodríguez (ed.), Roman Economy: New Perspectives, Barcelona University Press, 189-237.
  • Rodley, L. (1985). Cave Monasteries of Byzantine Cappadocia. Cambridge.
  • Sökmen, E. (2016). Surveying the Pontic landscape through the fortresses of the Mithradatids [Yayınlanmamış Doktora tezi], Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara
  • Vardar, L. (2005). Galatia Bölgesi Kaleleri/Yerleşmeleri Yüzey Araştırması: Ankara ve Kırıkkale İlleri 2003, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2003-2004 Yıllığı, 309-332.
  • Varol, E., Temel, A., Gourgaud, A. (2008). Textural and Compositional Evidence for Magma Mixing in the Evolution of the Çamlıdere Volcanic Rocks (Galatean Volcanic Province), Central Anatolia, Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 17(4). Erişim adresi: https://journals.tubitak.gov.tr/earth/vol17/iss4/4

Galatia Bölgesi’nde Bir Bizans Yerleşimi: Mahkemeağcin

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 1, 152 - 169, 30.04.2025
https://doi.org/10.17218/hititsbd.1549866

Öz

Mahkemeağcin, Orta Anadolu’da yer alan Galatia Bölgesi’nin önemli Bizans yerleşimlerinden biridir. Volkanik kökenli tüf kayaçların yoğun olduğu bu coğrafya, özellikle Bizans döneminde yerleşimcilerin ilgisini çekmiş; kolay işlenebilir yapısı sayesinde geniş çaplı kaya oyma mimarisinin gelişmesine olanak tanımıştır. Arkeolojik kazılar ve arşiv kaynakları, Mahkemeağcin’in tarihsel süreçteki çok katmanlı kimliğini ortaya koymaktadır. Yerleşim alanı, öncelikle Galatlar’ın etkisinde şekillenmiş, ardından Roma İmparatorluk döneminde de Galat kökenli toplulukların varlığını sürdürdüğü bir merkez olmuştur. Bu durum, Mahkemeağcin’e oldukça yakın bir konumda bulunan ve MS 2. yüzyıla tarihlenen bir yazıtta, MÖ 2. yüzyılda yaşamış Tolistobogii kabilesi lideri Ortiagon’un adına rastlanmasıyla epigrafik olarak da desteklenmektedir. Bizans döneminde Mahkemeağcin’in en yakınındaki büyük kent olan Ankyra (günümüzde Ankara), bölgenin dini, idari ve askeri merkezi olarak işlev görmüştür. Bu bağlamda Mahkemeağcin de, yaklaşık 21 kaya oygu mekândan oluşan yapısıyla, dönemin kırsal kompleks örneklerinden biri olarak öne çıkar. Söz konusu yapılar arasında dini amaçlı şapel, idari alanlar, konaklama odaları ve üzüm işlikleri yer almaktadır. Özellikle üzüm işlikleri ve şarap yapımına dair teknik donanım, Bizans döneminde bölgede gelişmiş tarım faaliyetlerinin sürdürüldüğünü göstermektedir. Ayrıca, Tabula Imperii Byzantini (TIB) kaynaklarında adı geçen ve konumu tam olarak tespit edilememiş olan Legna istasyonu ile Mahkemeağcin arasında olası bir bağlantı söz konusudur. Bölgenin antik yol güzergâhına yakın konumu, Mahkemeağcin’in yalnızca üretim değil, aynı zamanda lojistik ve ticaret açısından da stratejik bir noktada yer aldığını düşündürmektedir. Yerleşim, Osmanlı döneminde de kullanım görmüş ve bu döneme ait seramik, lüle gibi küçük buluntularla belgelenmiştir. Osmanlı arşiv kayıtları, Mahkemeağcin’in 15. yüzyıldan itibaren Turasan Bey tarafından kurulan bir vakfın mülkiyetinde olduğunu göstermektedir. 1463 tarihli tahrir defterinde Akçain/Ağcain adıyla anılan köyün tamamı, vakfa bağlı olarak cami, zâviye ve türbe gibi dini yapıların ihtiyaçlarını karşılamak üzere tahsis edilmiştir. Belgelerde, bölgede yaşayan Mihal, babası Yorgi, kızı Gerne ve eşi Mariye gibi kişilerin vakfa tabi köleler olarak geçtiği görülmektedir. Bu veriler, Mahkemeağcin’in Osmanlı döneminde yalnızca bir kırsal yerleşim değil, aynı zamanda dini ve ekonomik bir ağın parçası olduğunu ortaya koymaktadır. Günümüzde Mahkemeağcin ciddi doğal ve insan kaynaklı tahribatlara maruz kalmış durumdadır. Tüf kayaçların dış etkenlere karşı dayanıksızlığı nedeniyle yapılar büyük ölçüde zarar görmüş, bazı odaların ön cepheleri tamamen çökmüştür. Bu durum, yerleşimin hem kültürel miras değeri hem de arkeolojik potansiyeli açısından tehdit oluşturmaktadır. Bu çalışmada Mahkemeağcin’in önemi vurgulanmış ve ileride kapsamlı bilimsel araştırma yapılmasının gereğine dikkat çekilmiştir.

Kaynakça

  • Arıkan, M. (1958). H. 867 tarihli Ankara Tahrir Defteri (Açıklamalarla metin tespiti), [Doktora tezi], Ankara Üniversitesi, Ankara.
  • Belke, K. (1996). Paphlagonien und Honorias (Band 9). H. Hunger (ed.), Tabula Imperii Byzantini (Bd. 249). Österreichische Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-Historische Klasse. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
  • Brun, J. P., Garnier, N., & Olcese, G. (2018). Archaeology and Economy in the Ancient World-19th International Congress of Classical Archaeology, Cologne/Bonn. https://doi.org/10.11588/propylaeum.640
  • Burton, P., & Lewit, T. (2019). Pliny’s Presses: the True Story of the First Century Wine Press. Klio, 101(2), 543–598. https://doi.org/10.1515/klio-2019-0041
  • Darbyshire, G., Mitchell, S., & Vardar, L. (2000). The Galatian Settlement in Asia Minor. Anatolian Studies, 50, 75–97. https://doi.org/10.2307/3643064
  • Dray, Y. (2015). The Wine Making Process in the Improved Byzantine wine press. A. Diler, K. Șenol, & Ü. Aydinoğlu (Eds.), Olive Oil and Wine Production in Eastern Mediterranean During Antiquity (International Symposium Proceedings 17–19 November 2011 Urla-Turkey) (pp. 191–199). Izmir.
  • Evcim, S. (2016). Frigya Bölgesi’nde Bizans Dönemi Kaya Mimarisi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 6(3), 861-876. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/odusobiad/issue/26332/280114
  • Güneri, D. (2021). Soğanlı Vadisi Şarap İşlikleri. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 7(15), 387-408. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijhe/issue/62183/901028
  • Izdebski, A. (2012). The Changing Landscapes of Byzantine Northern Anatolia. Archaeologia Bulgarica, 16, 47-66.
  • Kadıoğlu, M., Görkay, K., & Mitchell, S. (2011). Roma Döneminde Ankyra. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Kalas, V. (2006). The 2004 survey of the Byzantine settlement at Selime-Yaprakhisar in the Peristrema Valley, Cappadocia. Dumbarton Oaks Papers, 60, 271-293.
  • Kazancı, N., & Suludere, S. (2017). Geç Oligosen-Erken Miyosen Döneminde Anadolu’da Volkanizmanın Gelişimi. Journal of Geological Studies, 45(2), 123-145. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/145644
  • Kılcı, A. (2014). Turasan Bey Ankara’da Erken Osmanlı Ümerasından Turasan Bey ve Eserleri. Ankara.
  • Koçan, N. (2013). Kızılcahamam-Çamlıdere (Ankara) Bölgesi Jeolojik Mirasının Koruma Kullanma Potansiyeli. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 13(1), 36-47. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/kastorman/issue/17231/179957
  • Mitchell, S., & French, D. (2019). The Greek and Latin Inscriptions of Ankara (Ancyra) 2: Late Roman, Byzantine, and Other Texts. Vestigia 72. Munich: Verlag C. H. Beck.
  • Mitchell, S., Niewöhner, P., Vardar, A., & Vardar, L. E. (2021). Church Building and Wine Making East of Ankara. Regional Aspects of Central Anatolia in the Early Byzantine Period. Gephyra, 21, 199-229. https://doi.org/10.37095/gephyra.875328
  • Nascimento, A. (2016). Os antigos códices de Lorvão: balanço de pesquisa e recuperação de tradições. Município de Penacova.
  • Niewöhner, P., Vardar, A., Mitchell, S., & Vardar, L. E. (2022). Churches, Caves, and Fortifications in the Upper Siberis/Kirmir River Valley. On the Byzantine Settlement Archaeology of Rural Galatia, Central Anatolia: With an Appendix on a Roman Statue for Ortiagon, Tetrarch of the Tolistobogii. Istanbuler Mitteilungen, 72, 1-73. https://doi.org/10.11588/ista.2023.72
  • Olcay Uçkan, B. Y. (ed). (2010). Rock Architecture in Phrygia in Byzantine Period. Eskişehir Tepebaşı Belediyesi, Eskşehir.
  • Öztürk, F. G. (2010). A comparative architectural investigation of the Middle Byzantine courtyard complexes in Açıksaray—Cappadocia: Questions of monastic and secular settlement [Doktora tezi], Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
  • Peschlow, U. (2017). Ancyra. In P. Niewohner (Ed.), The archaeology of Byzantine Anatolia: From the end of late antiquity until the coming of the Turks (online edn). Oxford Academic. https://doi.org/10.1093/oso/9780190610463.003.0011
  • Revilla, V., & Martín-Arroyo, D., & Oliveras, A. (2017). The Wine Economy in Roman Hispania. Archaeological Data and Modellization. J. R. Rodríguez (ed.), Roman Economy: New Perspectives, Barcelona University Press, 189-237.
  • Rodley, L. (1985). Cave Monasteries of Byzantine Cappadocia. Cambridge.
  • Sökmen, E. (2016). Surveying the Pontic landscape through the fortresses of the Mithradatids [Yayınlanmamış Doktora tezi], Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara
  • Vardar, L. (2005). Galatia Bölgesi Kaleleri/Yerleşmeleri Yüzey Araştırması: Ankara ve Kırıkkale İlleri 2003, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2003-2004 Yıllığı, 309-332.
  • Varol, E., Temel, A., Gourgaud, A. (2008). Textural and Compositional Evidence for Magma Mixing in the Evolution of the Çamlıdere Volcanic Rocks (Galatean Volcanic Province), Central Anatolia, Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 17(4). Erişim adresi: https://journals.tubitak.gov.tr/earth/vol17/iss4/4
Toplam 26 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Peyzaj Arkeolojisi
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Mehmet Sevim 0000-0002-5595-8908

Emine Sökmen 0000-0001-5747-8193

Erken Görünüm Tarihi 25 Nisan 2025
Yayımlanma Tarihi 30 Nisan 2025
Gönderilme Tarihi 13 Eylül 2024
Kabul Tarihi 21 Şubat 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 18 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Sevim, M., & Sökmen, E. (2025). Galatia Bölgesi’nde Bir Bizans Yerleşimi: Mahkemeağcin. Hitit Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 152-169. https://doi.org/10.17218/hititsbd.1549866
  Hitit Sosyal Bilimler Dergisi  Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.