Öz
This study investigates the foundations of legitimacy for cash waqfs within Ḥanafī jurisprudence and traces their institutional development in the Ottoman period. Its primary aim is to follow the circulation in the legal literature of the fatwā attributed to Zūfar b. Huzayl—that “cash may be endowed”—which is absent from the earliest classical sources, and to re-evaluate the legitimacy of movable endowments through the lenses of ʿurf (custom), qiyās (analogical reasoning) and naṣṣ (revealed texts). Employing a historical-juridical method, the research offers a chronological survey of classical Ḥanafī texts and a comparative analysis of the debates among key Ottoman scholars—Çivizāde, Ebūs-Suʿūd, Sofyalı Bālī, and Birgivī. The findings show that an explicit permissive stance toward cash waqfs becomes systematic only from the 9th/15th century onward with Ibn al-Humām; Ebūs-Suʿūd Efendi defends the institution on the basis of custom and public interest (maṣlaḥa), whereas Çivizāde articulates a strong objection grounded in concerns over ribā and the requirement of perpetuity. Birgivī adds a moral critique, warning that the legal transactions (muʿāmalāt sharʿiyya) of cash waqfs may mask usurious practices. By analysing divergences of ijtihād on the endowment of movable assets in terms of binding force, transfer of ownership and perpetuity, the article also reassesses the normative role of custom in producing legal rulings. Modern Islamic-finance models are intentionally excluded; the discussion is confined to the classical legal framework and the historical continuity of movable waqfs. The study concludes that a contemporary cash waqf can maintain its legitimacy only if (i) the founder irrevocably divests ownership of the capital, (ii) the waqf deed explicitly affirms perpetuity, (iii) revenues are managed through interest-free financial instruments, and (iv) operations are conducted by institutions serving the public good. Thus, the article fills a historiographical gap and offers a theoretical blueprint for establishing cash waqfs that are compliant with Islamic law, free from ribā, transparent and sustainable.
Anahtar Kelimeler
Islamic Law Ḥanafī Jurisprudence Cash Waqfs Legitimacy Endowment of Movable Assets
Etik Beyan
This study is grounded on my doctorate dissertation titled “A Comparative Analysis of the Credit Operations of 19th-Century Ottoman Cash Waqfs and Contemporary”, (PhD Dissertation, Bayburt University Institute of Graduate Education, Bayburt, Türkiye, 2024).
Kaynakça
- Akgündüz, Ahmet. İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
- Aslan, Nasi. “Osmanlı Toplumunda Para Vakıflarının Kurumsallaşmasında Etkili Olan Faktörler”. Dini Araştırmalar 1/2 (Haziran 1998), 93-119.
- Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed er-Rûmî el-Mısrî. el-ʿİnâye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1970.
- Bağdâdî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb ed-Dimaşkî. el-Kavâid (Takrîrü’l-kavâid ve tahrîrü’l-fevâid). Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2001.
- Barkan, Ömer Lütfi. XV ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları - Birinci Cilt - Kanunlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkiyat Enstitüsü, 1943.
- Berber, Mehmet Akif. From Interest to Usury: The Transformation of Murabaha in the Late Ottoman Empire. İstanbul: İstanbul Şehir Üniversitesi, Tarih Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
- Berki, Ali Himmet. “İslâm’da Vakıf: Sahîh ve Gayr-i Sahîh Nev’ileri I”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1-4 (1957), 19-26.
- Beyaztaş, Murat. İslâm Hukukuna Göre Vakıflarda Değişim Esasları (Tağyir ve İstibdâl). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları-147, 2021.
- Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-kınâʿ ʿan (metn)i’l-İknâʿ. Riyad: Dâru’l-Kütüb el-ʿArabiyye, 1996.
- Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. İstanbul: Dâr el-Beşâir el-İslâmîyye ve Dâr es-Serâc, 2010.
- Cündî, Ziyâüddîn Ebü’l-Mevedde (Ebü’s-Safâ, Ebü’z-Ziyâ) Halîl b. İshâk b. Mûsâ. el-Muhtasar. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2000.
- Çizikça, Murat. Risk Sermayesi Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları. İstanbul: İlmi Neşriyat, 1993.
- Çizikça, Murat. İslam Dünyasında Vakıflar. çev. Elif Süreyya Genç. Konya: Karatay Üniversitesi Yayınları, 2017.
- Derdîr, Ebü’l-Berekât Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Adevî. eş-Şerhu’l-kebîr ʿalâ Muhtasarı Sîdî Halîl. Kahire: Matbaa el-Amira, 2004.
- Dumlu, Emrullah. “XVI. Yüzyıl Osmanlı Uleması Arasında Para Vakıfları Etrafında Cereyan Eden Tartışmalar (Ebussuûd, İbn Kemal - Çivizâde, Birgivî)”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 44 (Aralık 2015), 303-337. https://doi.org/10.29288/ilted.308484.
- Düzenli, Pehlül. “Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi: Bibliyografik Bir Değerlendirme”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5 (Mayıs 2005), 33-36.
- Ebû Saîd Hâdimî. el-Berîkatü’l-Mahmûdiyye fî şerhi’t-Tarîkati’l-Muhammediyye ve’ş-şerîʿati’n-nebeviyye fi’s-sîreti’l-Ahmediyye. Halep: Matbaʿatü’l-Halebî, 1348.
- Ebussuûd Mehmed b. Mehmed b. Mustafa el-İmâdî Efendi. Risâle fî cevâz-ı vakfi’n-nukûd. thk. Ebu’l-Eşbâl Sağîr Ahmed Şâğif el-Bâkistânî. Beyrut: Dâr İbn Hazm, 1997.
- Fayda, Fayda. “Atâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/33-34. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
- Güney, Necmeddin. “Osmanlı’da Para Vakfı Uygulamasına Güçlü Bir İtiraz: İmam Birgivî’nin Para Vakfı Aleyhindeki Görüşleri”. Mütefekkir Dergisi 6/11 (2019).
- Halebî, İbrâhîm b. Muhammed b. İbrâhîm. Mülteka’l-ebhur. thk. Halil İmran el-Mansûr. Beyrut: Dâr el-Kütüb el-İlmiyye, 1998.
- Haraşî, Muhammed b. Abdullâh Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Alî el-Mâlikî. eş-Şerhu’l-kebîr ʿalâ Muhtasarı Halîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1318.
- Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed ed-Dimaşkî. ed-Dürrü’l-muhtâr. İstanbul: Dâru’l-Kitâb el-Arabî, 2011.
- İbn Âbidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilaziz el-Hüseyni ed-Dimaşkî. el-ʿUkudü’d-dürriyye fî tenkihi’l-Fetâva’l-Hâmidiyye. Kâhire: Dârü’l-Mârife, ts.
- İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilaziz el-Hüseyni ed-Dimaşkî. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
- İbn Kudâme, ʿAbdullâh b. Ahmed. el-Muġni. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1998.
- İbn Nüceym, Sirâceddin Ömer b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. en-Nehrü’l-Fâik. Beyrut: Dâru’l-Kütüb el-İlmiyye, 2002.
- İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. Kahire: Matbaa el-Kübrâ, 1986.
- İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî. Ahkâmü’l-Kurʾân. Beyrut: Dâru’l-Kütüb el-İlmiyye, 2003.
- Kâhya, Hatice Kübra. “Şeyhülislâmın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma”. Darülfünun İlahiyat 34/1 (Temmuz 2023): 1-31.
- Karâfî, Şehâbeddin Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. ez-Zahîre (fi’l-fıkh). Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1994.
- Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mesʿûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. Beyrut: Dâru’l-Kütüb el-İlmiyye, 1986.
- Kavut, Ahmet. 19. Yüzyıl Osmanlı Para Vakıfları ve Katılım Bankacılığı. İstanbul: Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık, 2025.
- Kaya, Münir Yaşar. Osmanlı Vakıf Hukuku: Ömer Hilmi Efendi’nin Ahkâmü’l-Evkâf’ı Özelinde. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları, 2021.
- Kaya, Süleyman - Durmuş, Muhammed E.- Bektaş, İsmail- Akkaya, Arif. “Cash Management Methods of 18th Century Cash Waqfs in the Light of Accounting Records”. Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi, 3/3 (Kasım 2017), 50-62. https://doi.org/10.25272/j.2149-8407.2017.3.3.05
- Kazvînî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm er-Râfiî. Fethu’l-ʿazîz fî Şerhi’l-Vecîz. Beyrut: Dâru’l-Kütüb el-İlmiyye, 1997.
- Kefevî, Salih b. Ahmed. Şeyh’ül-İslâm Ali Efendi Fetvaları. çev. Nevfel Dinç. İstanbul: KİT-SAN Matbaacılık, ts.
- Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. et-Tecrîd. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1427/2006.
- Kurt, İsmail. Para Vakıfları Nazariyat ve Tatbikat. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
- Madavilla, John E. “Usurious Piety: The Cash Waqf Controversy in the Ottoman Empire”. International Journal of Middle East Studies. 10/3 (Ağustos 1979), 289-308.
- Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvi’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
- Merginânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî. el-Hidâye. Beyrut: Dâr İhyâʾ al-Turâs al-ʿArabî, ts.
- Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-taʿlîli’l-Muhtâr. thk. Mahmûd Ebû Dakika. Beyrut: Dâr el-Kütüb el-İlmiyye, 1937.
- Molla Hüsrev. ed-Durerü’l-hukkâm fi şerhi Gureri’l-ahkâm. nşr. Hasan b. ʿAmmâr eş-Şerniblâlî. Türkiye: Dârü’s-Saʿâde, Ahmed Kâmil Matbaası, 1329-1330/1911-1912.
- Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Kenzü’d-dekâʾik. Beyrut: Dârü’l-Beşâir el-İslâmîyye, 2011.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Minhâcü’t-tâlibîn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2003.
- Okur, Kâşif Hamdi. “Para Vakıfları Bağlamında Osmanlı Hukuk Düzeni ve Ebussuûd Efendinin Hukuk Anlayışı Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7-8 (2005), 33-58.
- Özcan, Tahsin. “İbn Kemal’in Para Vakıflarına Dair Risâlesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi 4/1 (2000), 31-41.
- Özcan, Tahsin. Osmanlı Para Vakıfları Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği. Ankara: TTK Yayınları, 2003.
- Özcan, Tahsin. “Sofyalı Bâlî Efendi’nin Para Vakıflarıyla İlgili Mektupları”. İslam Araştırmaları Dergisi 3 (Temmuz 1999), 125-155.
- Öztürk, Nazif. Elmalılı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
- Sa’dî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed el-Heytemî. Tuhfetü’l-muhtâc bi-şerhi’l-Minhâc. Kahire: Matbaa el-İstikâme, 1983.
- Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâʾ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1414/1994.
- Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Riyad: Kral Muhammed bin Suud İslâm Üniversitesi Şeriat Fakültesi, 1410/1990.
- Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Üm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1983.
- Şekkeli, Feyzullah Esad. Kitle Fonlamasına Dayalı Girişim Sermayesi Vakfı Model Önerisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
- Şeyhîzâde, Damat Efendi. Mecmaʿu’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. Beyrut: Dâr İhyâʾ Turâsi’l-ʿArabî, 1319.
- Uzunçarşılı, İsmail H. Osmanlı Tarihi I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 14. Basım, 2023.
Öz
Bu çalışma, para vakıflarının Hanefî fıkhı içindeki meşruiyet temellerini ve Osmanlı dönemi uygulamalarındaki kurumsal gelişimini incelemektedir. Çalışmanın temel amacı, erken döneme isnat edilen ancak ilk dönem klasik kaynaklarda doğrudan yer almayan Züfer b. Hüzeyl’e atfedilen “nakit vakfedilebilir” fetvasının literatürdeki dolaşımını izlemek ve menkul vakıfların meşruiyetini örf, kıyas ve nas ekseninde yeniden değerlendirmektir. Çalışma, tarihsel-fıkhî yöntemle yürütülmüş; Hanefî mezhebine ait klasik metinler kronolojik olarak taranmış ve Osmanlı âlimleri arasındaki tartışmalar (Çivizâde, Ebussuûd, Sofyalı Bâlî, Birgivî) karşılaştırmalı biçimde analiz edilmiştir. Bulgular, para vakıflarına dair açık cevazın ancak hicrî 9. yüzyıldan itibaren İbnü’l-Hümâm ile sistematikleştiğini; Ebussuûd Efendi’nin örf ve maslahat temelli yaklaşımla bu müesseseyi savunduğunu, buna karşılık Çivizâde’nin ribâ riski ve ebediyet şartı gerekçesiyle şiddetli muhalefet geliştirdiğini ortaya koymaktadır. Birgivî ise para vakıflarının işletme modellerinin muâmele-i şerʻiyye kisvesi altında ribâya kapı aralayabileceği yönünde ciddi etik eleştiriler yöneltmiştir. Makale, klasik fıkıhta menkul malların vakfı konusundaki içtihat farklılıklarını bağlayıcılık, mülkiyet devri ve ebediyet ilkeleri üzerinden sistematik bir şekilde ele almış; bu bağlamda örf ve teamülün şerʿî hüküm üretimindeki rolünü de tartışmıştır. Modern finansal uygulamalar dışarıda bırakılarak yalnızca klasik fıkhî zemin esas alınmış; menkul vakıf kavramı tarihî sürekliliği içinde değerlendirilmiştir. Günümüzde kurulacak bir para vakfının modern dünyada meşruiyetini sürdürebilmesi için vakfedenin vakıf malını fiilen mülkiyetinden çıkarması, ebediyet vurgusu taşıyan vakıf senedi düzenlemesi, faizsiz finansal araçlar kullanımı ve işlemlerin kamu yararına hizmet eden kurumsal yapılar eliyle yürütülmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu yönüyle çalışma hem literatürdeki tarihî boşluğu doldurmakta hem de gelecekte kurulacak muhtemel para vakıflarının İslâm hukukuna uygun, ribâdan arındırılmış, şeffaf ve sürdürülebilir bir yapıda nasıl inşa edilebileceğine dair kuramsal bir çerçeve önermektedir.
Anahtar Kelimeler
İslâm Hukuku Hanefî Fıkhı Para Vakıfları Meşruiyet Menkul Varlıklar Vakfı
Etik Beyan
Bu çalışma Bayburt Üniversitesi Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü’nde 2024 yılında tamamladığımız “XIX. yüzyıl Osmanlı para vakıflarının kredi işlemleri açısından günümüz katılım bankacılığı ile mukayesesi” başlıklı doktora tezi esas alınarak hazırlanmıştır.
Kaynakça
- Akgündüz, Ahmet. İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
- Aslan, Nasi. “Osmanlı Toplumunda Para Vakıflarının Kurumsallaşmasında Etkili Olan Faktörler”. Dini Araştırmalar 1/2 (Haziran 1998), 93-119.
- Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed er-Rûmî el-Mısrî. el-ʿİnâye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1970.
- Bağdâdî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb ed-Dimaşkî. el-Kavâid (Takrîrü’l-kavâid ve tahrîrü’l-fevâid). Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2001.
- Barkan, Ömer Lütfi. XV ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları - Birinci Cilt - Kanunlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkiyat Enstitüsü, 1943.
- Berber, Mehmet Akif. From Interest to Usury: The Transformation of Murabaha in the Late Ottoman Empire. İstanbul: İstanbul Şehir Üniversitesi, Tarih Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
- Berki, Ali Himmet. “İslâm’da Vakıf: Sahîh ve Gayr-i Sahîh Nev’ileri I”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1-4 (1957), 19-26.
- Beyaztaş, Murat. İslâm Hukukuna Göre Vakıflarda Değişim Esasları (Tağyir ve İstibdâl). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları-147, 2021.
- Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-kınâʿ ʿan (metn)i’l-İknâʿ. Riyad: Dâru’l-Kütüb el-ʿArabiyye, 1996.
- Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. İstanbul: Dâr el-Beşâir el-İslâmîyye ve Dâr es-Serâc, 2010.
- Cündî, Ziyâüddîn Ebü’l-Mevedde (Ebü’s-Safâ, Ebü’z-Ziyâ) Halîl b. İshâk b. Mûsâ. el-Muhtasar. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2000.
- Çizikça, Murat. Risk Sermayesi Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları. İstanbul: İlmi Neşriyat, 1993.
- Çizikça, Murat. İslam Dünyasında Vakıflar. çev. Elif Süreyya Genç. Konya: Karatay Üniversitesi Yayınları, 2017.
- Derdîr, Ebü’l-Berekât Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Adevî. eş-Şerhu’l-kebîr ʿalâ Muhtasarı Sîdî Halîl. Kahire: Matbaa el-Amira, 2004.
- Dumlu, Emrullah. “XVI. Yüzyıl Osmanlı Uleması Arasında Para Vakıfları Etrafında Cereyan Eden Tartışmalar (Ebussuûd, İbn Kemal - Çivizâde, Birgivî)”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 44 (Aralık 2015), 303-337. https://doi.org/10.29288/ilted.308484.
- Düzenli, Pehlül. “Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi: Bibliyografik Bir Değerlendirme”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5 (Mayıs 2005), 33-36.
- Ebû Saîd Hâdimî. el-Berîkatü’l-Mahmûdiyye fî şerhi’t-Tarîkati’l-Muhammediyye ve’ş-şerîʿati’n-nebeviyye fi’s-sîreti’l-Ahmediyye. Halep: Matbaʿatü’l-Halebî, 1348.
- Ebussuûd Mehmed b. Mehmed b. Mustafa el-İmâdî Efendi. Risâle fî cevâz-ı vakfi’n-nukûd. thk. Ebu’l-Eşbâl Sağîr Ahmed Şâğif el-Bâkistânî. Beyrut: Dâr İbn Hazm, 1997.
- Fayda, Fayda. “Atâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/33-34. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
- Güney, Necmeddin. “Osmanlı’da Para Vakfı Uygulamasına Güçlü Bir İtiraz: İmam Birgivî’nin Para Vakfı Aleyhindeki Görüşleri”. Mütefekkir Dergisi 6/11 (2019).
- Halebî, İbrâhîm b. Muhammed b. İbrâhîm. Mülteka’l-ebhur. thk. Halil İmran el-Mansûr. Beyrut: Dâr el-Kütüb el-İlmiyye, 1998.
- Haraşî, Muhammed b. Abdullâh Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Alî el-Mâlikî. eş-Şerhu’l-kebîr ʿalâ Muhtasarı Halîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1318.
- Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed ed-Dimaşkî. ed-Dürrü’l-muhtâr. İstanbul: Dâru’l-Kitâb el-Arabî, 2011.
- İbn Âbidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilaziz el-Hüseyni ed-Dimaşkî. el-ʿUkudü’d-dürriyye fî tenkihi’l-Fetâva’l-Hâmidiyye. Kâhire: Dârü’l-Mârife, ts.
- İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilaziz el-Hüseyni ed-Dimaşkî. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
- İbn Kudâme, ʿAbdullâh b. Ahmed. el-Muġni. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1998.
- İbn Nüceym, Sirâceddin Ömer b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. en-Nehrü’l-Fâik. Beyrut: Dâru’l-Kütüb el-İlmiyye, 2002.
- İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. Kahire: Matbaa el-Kübrâ, 1986.
- İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî. Ahkâmü’l-Kurʾân. Beyrut: Dâru’l-Kütüb el-İlmiyye, 2003.
- Kâhya, Hatice Kübra. “Şeyhülislâmın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma”. Darülfünun İlahiyat 34/1 (Temmuz 2023): 1-31.
- Karâfî, Şehâbeddin Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. ez-Zahîre (fi’l-fıkh). Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1994.
- Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mesʿûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. Beyrut: Dâru’l-Kütüb el-İlmiyye, 1986.
- Kavut, Ahmet. 19. Yüzyıl Osmanlı Para Vakıfları ve Katılım Bankacılığı. İstanbul: Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık, 2025.
- Kaya, Münir Yaşar. Osmanlı Vakıf Hukuku: Ömer Hilmi Efendi’nin Ahkâmü’l-Evkâf’ı Özelinde. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları, 2021.
- Kaya, Süleyman - Durmuş, Muhammed E.- Bektaş, İsmail- Akkaya, Arif. “Cash Management Methods of 18th Century Cash Waqfs in the Light of Accounting Records”. Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi, 3/3 (Kasım 2017), 50-62. https://doi.org/10.25272/j.2149-8407.2017.3.3.05
- Kazvînî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm er-Râfiî. Fethu’l-ʿazîz fî Şerhi’l-Vecîz. Beyrut: Dâru’l-Kütüb el-İlmiyye, 1997.
- Kefevî, Salih b. Ahmed. Şeyh’ül-İslâm Ali Efendi Fetvaları. çev. Nevfel Dinç. İstanbul: KİT-SAN Matbaacılık, ts.
- Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. et-Tecrîd. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1427/2006.
- Kurt, İsmail. Para Vakıfları Nazariyat ve Tatbikat. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
- Madavilla, John E. “Usurious Piety: The Cash Waqf Controversy in the Ottoman Empire”. International Journal of Middle East Studies. 10/3 (Ağustos 1979), 289-308.
- Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvi’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
- Merginânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî. el-Hidâye. Beyrut: Dâr İhyâʾ al-Turâs al-ʿArabî, ts.
- Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-taʿlîli’l-Muhtâr. thk. Mahmûd Ebû Dakika. Beyrut: Dâr el-Kütüb el-İlmiyye, 1937.
- Molla Hüsrev. ed-Durerü’l-hukkâm fi şerhi Gureri’l-ahkâm. nşr. Hasan b. ʿAmmâr eş-Şerniblâlî. Türkiye: Dârü’s-Saʿâde, Ahmed Kâmil Matbaası, 1329-1330/1911-1912.
- Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Kenzü’d-dekâʾik. Beyrut: Dârü’l-Beşâir el-İslâmîyye, 2011.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Minhâcü’t-tâlibîn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2003.
- Okur, Kâşif Hamdi. “Para Vakıfları Bağlamında Osmanlı Hukuk Düzeni ve Ebussuûd Efendinin Hukuk Anlayışı Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7-8 (2005), 33-58.
- Özcan, Tahsin. “İbn Kemal’in Para Vakıflarına Dair Risâlesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi 4/1 (2000), 31-41.
- Özcan, Tahsin. Osmanlı Para Vakıfları Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği. Ankara: TTK Yayınları, 2003.
- Özcan, Tahsin. “Sofyalı Bâlî Efendi’nin Para Vakıflarıyla İlgili Mektupları”. İslam Araştırmaları Dergisi 3 (Temmuz 1999), 125-155.
- Öztürk, Nazif. Elmalılı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
- Sa’dî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed el-Heytemî. Tuhfetü’l-muhtâc bi-şerhi’l-Minhâc. Kahire: Matbaa el-İstikâme, 1983.
- Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâʾ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1414/1994.
- Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Riyad: Kral Muhammed bin Suud İslâm Üniversitesi Şeriat Fakültesi, 1410/1990.
- Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Üm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1983.
- Şekkeli, Feyzullah Esad. Kitle Fonlamasına Dayalı Girişim Sermayesi Vakfı Model Önerisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
- Şeyhîzâde, Damat Efendi. Mecmaʿu’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. Beyrut: Dâr İhyâʾ Turâsi’l-ʿArabî, 1319.
- Uzunçarşılı, İsmail H. Osmanlı Tarihi I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 14. Basım, 2023.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | İslam Hukuku |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 4 Ocak 2025 |
| Kabul Tarihi | 25 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 45 |
Kaynak Göster
