Öz
Bağlama, Anadolu coğrafyasına özgü geleneksel Türk halk müziği repertuvarında hem tarihsel hem de kültürel bağlamda merkezi bir konuma sahip olan telli halk çalgılarından biridir. Geniş bir coğrafyada yaygın olarak icra edilmesine karşın, bağlama icrasındaki üslup ve teknik çeşitliliğe dair sistematik ve kapsamlı bir sınıflandırmanın literatürde hâlen eksik olduğu görülmektedir. Bu sınıflandırma eksikliği, icra pratiklerinin analizinde ve pedagojik yaklaşımların geliştirilmesinde çeşitli metodolojik sorunlara yol açmaktadır. Bağlama icrasındaki bu çeşitliliğin, gelenekten günümüze aktarılan ve zamanla bireysel icra tarzlarıyla zenginleşen performans pratiklerinin yanı sıra; çalgının organolojik evrimi ve sosyokültürel etkileşimler sonucu farklılaşması ile oluştuğu söylenebilir.
Bu çalışma, bağlama icrasında gözlemlenen mevcut çeşitliliğin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilmiş olup, konuya ilişkin durumu analitik bir çerçevede ortaya koymayı hedeflemektedir. Araştırma sürecinde, öncelikle literatür taraması yapılarak bağlama, tarihsel gelişimi, organolojik özellikleri ve özellikle icra çeşitliliği boyutlarıyla ele alınmıştır. Çalışma kapsamında bağlama icrasındaki mevcut çeşitlilik tespit edilmeye çalışılmış ve alanında uzman 50 kişi ile yarı yapılandırılmış bireysel görüşmeler gerçekleştirilerek bu görüşmeler aracılığıyla nitel veriler elde edilmiştir. Elde edilen bulgular doğrultusunda, bağlama icrasındaki çeşitliliğe ilişkin çeşitli değerlendirmelere ulaşılmış; bunun yanı sıra, söz konusu çeşitliliğin sistematik biçimde sınıflandırılmasına yönelik öneriler geliştirilmiştir.
Araştırma bulgularından bazıları şunlardır: Mevcut bağlama icrasında önemli bir çeşitlilik bulunduğu; bu çeşitliliğin geleneksellik, bireysel icra tarzları, bağlamanın yapısal (organolojik) dönüşümleri ve sosyokültürel etkileşimlerden kaynaklandığı; ayrıca, söz konusu alanda günümüze kadar yeterli düzeyde bilimsel araştırmanın gerçekleştirilemediği tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda, bağlama icrasında geleneksel/otantik, yenilikçi, yenilikçi modern ve yenilikçi sentez olmak üzere dört farklı icra biçimi önerilmiştir.
Anahtar Kelimeler
İcra Bağlama İcrası Geleneksel/Otantik İcra Yenilikçi İcra Yenilikçi Modern İcra Yenilikçi Sentez İcra.
Kaynakça
- Açın, C. (1994). “Enstrüman Bilimi (Organoloji)” İstanbul: Yenidoğan Basımevi Ltd. şti.
- Alpyıldız, E. (2018). “Yurttan Sesler” Ankara: Gazi Kitabevi Tic. Ltd. Şti.
- Büyüköztürk, Ş. (2001). Deneysel desenler, öntest-sontest, kontrol grubu desen ve veri analiz kitabı (1. baskı). Ankara, Pegema Yayıncılık.
- Büyükyıldız, Z. H. (2009). Türk Halk Müziği-Ulusal Türk Müziği. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
- Gazimihal, M. R. (1975). “Ülkelerde Kopuz ve Tezeneli Sazlarımız” Ankara: Kültür Bakanlığı, MİFAD Yayınları Üniversite Basım.
- Haşhaş, S. (2013). “Bağlama Eğitiminde Bağlama Tutuş, Mızrap (Tezene) Tutuş-Vuruş Yönlerinin Yeri ve Önemi Üzerine Bir İnceleme” (Yüksek Lisans Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Anabilim Dalı.
- Haşhaş, S. (2016). “Bağlama Öğretimi/Öğreniminde Geçmişten Günümüze Usta-Çırak İlişkisi” İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, Sayı: 2, Basım Tarihi: 2016, Malatya.
- Haşhaş, S. (2017). “Bağlama İcrasında Geleneksellik ve ‘Yenilikçilik’ Konuları Üzerine Genel Bir Değerlendirme” İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, Sayı: 3, Basım Tarihi: 2017, Malatya.
- Kurubaş, B. (2021). “Üstadlar Harmanında Bağlamanın İcra Serüveni” İstanbul: Efe Akademi Yayınevi. Ögel, B. (1991). “Türk Kültür Tarihine Giriş” C.9. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
- Ölmez, M. (2011). “Türkçe’de Ezgi ve Kopuz Hakkında”. (Ed. Oğuz Elbaş, Dr. Mehmet Kalpaklı, Okan Murat Öztürk), Türkiye’de Müzik Kültürü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını
- Özdek, A. (2012), “Ulusal Müzik Eğitiminde Halk Müziğinin Yeri: Türkiye Azerbaycan Örneği” (Doktora Tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Güzel Sanatlar Eğitimi Ana Bilim Dalı Müzik Eğitimi Bilim Dalı, Konya.
- Parlak, E. (2000). “Türkiye’de El ile (Şelpe) Bağlama Çalma Geleneği ve Çalış Teknikleri” Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Şenel, S. (1997). Halk Musikisi, TDV İslam Ansiklopedisi, C.15 İstanbul: TDV Yayınları.
- Tuna, K. (2001), “Erzurum Türküleri ve Nazariyatı” Ankara: Semih Ofset Matbaacılık Ltd. şti.
- Varlı, E. (2011), “Bağlama Çalgısında “DO Eksenli” Düzende Resital”, (Sanatta Yeterlik Tezi), Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Musikisi Ana Sanat Dalı, Türk Musikisi Programı, İstanbul.
- Yıldırım, A., Şimşek, H. (2006). “Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri” Seçkin Yayınevi, Ankara.
- Kişisel Görüşmeler Doç. Dr. Sinan HAŞHAŞ, Atatürk Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı (25 Ekim 2019).
- Doç. Dr. Burak KURUBAŞ, Necmettin Erbakan Üniversitesi Türk Müziği Devlet Konservatuvarı (26 Ekim 2019).
- Doç. Dr. Doğukan DURSUN, İnönü Üniversitesi Devlet Konservatuvarı (30 Ekim 2019).
- Dr. Öğr. Üyesi Emirhan GÜLER, Adıyaman Üniversitesi Devlet Konservatuvarı (28 Ekim 2019).
- M. Raci ALCAN, Emekli TRT Saz Sanatçısı. (31 Ekim 2019).
- Nihat KAYA, Emekli TRT Saz Sanatçısı. (5 Kasım 2019).
- Serkan ÖZDEMİR, TRT Saz Sanatçısı. (1 Aralık 2019).
Öz
Bağlama, Anadolu coğrafyasına özgü geleneksel Türk halk müziği repertuvarında hem tarihsel hem de kültürel bağlamda merkezi bir konuma sahip olan telli halk çalgılarından biridir. Geniş bir coğrafyada yaygın olarak icra edilmesine karşın, bağlama icrasındaki üslup ve teknik çeşitliliğe dair sistematik ve kapsamlı bir sınıflandırmanın literatürde hâlen eksik olduğu görülmektedir. Bu sınıflandırma eksikliği, icra pratiklerinin analizinde ve pedagojik yaklaşımların geliştirilmesinde çeşitli metodolojik sorunlara yol açmaktadır. Bağlama icrasındaki bu çeşitliliğin, gelenekten günümüze aktarılan ve zamanla bireysel icra tarzlarıyla zenginleşen performans pratiklerinin yanı sıra; çalgının organolojik evrimi ve sosyokültürel etkileşimler sonucu farklılaşması ile oluştuğu söylenebilir.
Bu çalışma, bağlama icrasında gözlemlenen mevcut çeşitliliğin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilmiş olup, konuya ilişkin durumu analitik bir çerçevede ortaya koymayı hedeflemektedir. Araştırma sürecinde, öncelikle literatür taraması yapılarak bağlama, tarihsel gelişimi, organolojik özellikleri ve özellikle icra çeşitliliği boyutlarıyla ele alınmıştır. Çalışma kapsamında bağlama icrasındaki mevcut çeşitlilik tespit edilmeye çalışılmış ve alanında uzman 50 kişi ile yarı yapılandırılmış bireysel görüşmeler gerçekleştirilerek bu görüşmeler aracılığıyla nitel veriler elde edilmiştir. Elde edilen bulgular doğrultusunda, bağlama icrasındaki çeşitliliğe ilişkin çeşitli değerlendirmelere ulaşılmış; bunun yanı sıra, söz konusu çeşitliliğin sistematik biçimde sınıflandırılmasına yönelik öneriler geliştirilmiştir.
Araştırma bulgularından bazıları şunlardır: Mevcut bağlama icrasında önemli bir çeşitlilik bulunduğu; bu çeşitliliğin geleneksellik, bireysel icra tarzları, bağlamanın yapısal (organolojik) dönüşümleri ve sosyokültürel etkileşimlerden kaynaklandığı; ayrıca, söz konusu alanda günümüze kadar yeterli düzeyde bilimsel araştırmanın gerçekleştirilemediği tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda, bağlama icrasında geleneksel/otantik, yenilikçi, yenilikçi modern ve yenilikçi sentez olmak üzere dört farklı icra biçimi önerilmiştir.
Anahtar Kelimeler
İcra Bağlama İcrası Geleneksel/Otantik İcra Yenilikçi İcra Yenilikçi Modern İcra Yenilikçi Sentez İcra.
Kaynakça
- Açın, C. (1994). “Enstrüman Bilimi (Organoloji)” İstanbul: Yenidoğan Basımevi Ltd. şti.
- Alpyıldız, E. (2018). “Yurttan Sesler” Ankara: Gazi Kitabevi Tic. Ltd. Şti.
- Büyüköztürk, Ş. (2001). Deneysel desenler, öntest-sontest, kontrol grubu desen ve veri analiz kitabı (1. baskı). Ankara, Pegema Yayıncılık.
- Büyükyıldız, Z. H. (2009). Türk Halk Müziği-Ulusal Türk Müziği. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
- Gazimihal, M. R. (1975). “Ülkelerde Kopuz ve Tezeneli Sazlarımız” Ankara: Kültür Bakanlığı, MİFAD Yayınları Üniversite Basım.
- Haşhaş, S. (2013). “Bağlama Eğitiminde Bağlama Tutuş, Mızrap (Tezene) Tutuş-Vuruş Yönlerinin Yeri ve Önemi Üzerine Bir İnceleme” (Yüksek Lisans Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Anabilim Dalı.
- Haşhaş, S. (2016). “Bağlama Öğretimi/Öğreniminde Geçmişten Günümüze Usta-Çırak İlişkisi” İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, Sayı: 2, Basım Tarihi: 2016, Malatya.
- Haşhaş, S. (2017). “Bağlama İcrasında Geleneksellik ve ‘Yenilikçilik’ Konuları Üzerine Genel Bir Değerlendirme” İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, Sayı: 3, Basım Tarihi: 2017, Malatya.
- Kurubaş, B. (2021). “Üstadlar Harmanında Bağlamanın İcra Serüveni” İstanbul: Efe Akademi Yayınevi. Ögel, B. (1991). “Türk Kültür Tarihine Giriş” C.9. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
- Ölmez, M. (2011). “Türkçe’de Ezgi ve Kopuz Hakkında”. (Ed. Oğuz Elbaş, Dr. Mehmet Kalpaklı, Okan Murat Öztürk), Türkiye’de Müzik Kültürü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını
- Özdek, A. (2012), “Ulusal Müzik Eğitiminde Halk Müziğinin Yeri: Türkiye Azerbaycan Örneği” (Doktora Tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Güzel Sanatlar Eğitimi Ana Bilim Dalı Müzik Eğitimi Bilim Dalı, Konya.
- Parlak, E. (2000). “Türkiye’de El ile (Şelpe) Bağlama Çalma Geleneği ve Çalış Teknikleri” Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Şenel, S. (1997). Halk Musikisi, TDV İslam Ansiklopedisi, C.15 İstanbul: TDV Yayınları.
- Tuna, K. (2001), “Erzurum Türküleri ve Nazariyatı” Ankara: Semih Ofset Matbaacılık Ltd. şti.
- Varlı, E. (2011), “Bağlama Çalgısında “DO Eksenli” Düzende Resital”, (Sanatta Yeterlik Tezi), Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Musikisi Ana Sanat Dalı, Türk Musikisi Programı, İstanbul.
- Yıldırım, A., Şimşek, H. (2006). “Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri” Seçkin Yayınevi, Ankara.
- Kişisel Görüşmeler Doç. Dr. Sinan HAŞHAŞ, Atatürk Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı (25 Ekim 2019).
- Doç. Dr. Burak KURUBAŞ, Necmettin Erbakan Üniversitesi Türk Müziği Devlet Konservatuvarı (26 Ekim 2019).
- Doç. Dr. Doğukan DURSUN, İnönü Üniversitesi Devlet Konservatuvarı (30 Ekim 2019).
- Dr. Öğr. Üyesi Emirhan GÜLER, Adıyaman Üniversitesi Devlet Konservatuvarı (28 Ekim 2019).
- M. Raci ALCAN, Emekli TRT Saz Sanatçısı. (31 Ekim 2019).
- Nihat KAYA, Emekli TRT Saz Sanatçısı. (5 Kasım 2019).
- Serkan ÖZDEMİR, TRT Saz Sanatçısı. (1 Aralık 2019).
Ayrıntılar
| Birincil Dil | İngilizce |
|---|---|
| Konular | Müzik Performansı |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 16 Haziran 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Temmuz 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 5 Haziran 2025 |
| Kabul Tarihi | 16 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 11 Sayı: 1 |
