Zihin Yetersizliği Olan Bireylere Mesleki Becerilerin Öğretiminde Kendini Yönetme Stratejilerinin Etkililiği
Öz
Bu araştırmada zihin yetersizliği (ZY) olan bireylere mesleki becerilerin kazandırılmasında kendini izleme ve kendini pekiştirme stratejilerinin birlikte kullanıldığı öğretim paketinin etkililiğini incelemek amaçlanmıştır. ZY olan bireylere kendini izleme ve kendini pekiştirme stratejilerinin mesleki becerilerin gerçekleştirilmesi üzerindeki etkisini incelemeyi amaçlayan bu çalışmada tek denekli araştırma modellerinden katılımcılar arası yoklama denemeli çoklu yoklama modeli kullanılmıştır. Araştırma hafif düzey ZY tanısına sahip 16-18 yaş aralığındaki üç erkek birey ile gerçekleştirilmiştir. Tüm katılımcılar kendilerine öğretimi gerçekleştirilen mesleki beceriyi kendini izleme ve kendini pekiştirme stratejileri kullanarak bağımsız şekilde gerçekleştirmiştir. Öğretim tamamlandıktan bir, üç ve beş hafta sonra gerçekleştirilen izleme oturumlarında ise tüm katılımcıların mesleki becerileri sürdürdüğü görülmüştür. Tüm katılımcılar kendilerine öğretimi gerçekleştirilen mesleki beceriyi farklı ortam ve farklı araç gereçler kullanarak genellemiştir. Bireylerden, ebeveynlerden ve öğretmenlerinden uygulama öncesi ve uygulama sonrası sosyal geçerlik verileri toplanmıştır. Araştırmanın sonuçları ZY olan bireylerin kendini izleme ve kendini pekiştirme stratejileri kullanmalarının mesleki becerileri kazanmalarında ve sürdürmelerinde etkili olduğunu göstermiştir. Bireyler hedef becerileri farklı ortamlara ve farklı araç-gereçlere genelleyebilmişlerdir. Katılımcılar, ebeveynler ve öğretmenler mesleki becerilerin öğretiminde kendini izleme ve kendini pekiştirme stratejilerinin kullanımına ilişkin olumlu görüşler bildirmiştir. Araştırmanın sonuçlarından yola çıkarak meslek öğretmenlerine mesleki becerilerin öğretiminde kendini izleme ve kendini pekiştirme stratejilerini kullanmaları önerilmiştir
Anahtar Kelimeler
zihin yetersizliği mesleki beceriler kendini izleme kendini pekiştirme kendini yönetme
Etik Beyan
Araştırmanın Etik Kurul İzni alınmıştır. Belge dosyalar içerisine eklenmiştir.
Kaynakça
- Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2023). Engelli ve yaşlı istatistik bülteni, Temmuz 2023. https://www.aile.gov.tr/eyhgm/sayfalar/istatistikler/engelli-ve-yasliistatistik-bulteni/ 22.06.2024 tarihinde erişilmiştir.
- Aköğretmen, M., (2023). Bir engelli istihdam yöntemi olarak engelli girişimciliği (Tez no 834501) [Doktora tezi, Sakarya Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
- Bahçalı, T. (2016). Gelişimsel yetersizliği olan bireylere tablet bilgisayarla sunulan video modelle öğretimin iş görüşmesi becerisini öğretmedeki etkililiği (Yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi
- Beckman, A., Mason, B. A., Wills, H. P., Garrison-Kane, L., ve Huffman, J. (2019). Improving behavioral and academic outcomes for students with autism spectrum disorder. Education and Treatment of Children, 42(2), 225-244.https://doi.org/10.1353/etc.2019.0011
- Coşgun-Başar, M. (2010). Özel gereksinimi olan bireylerin okul hayatından iş hayatına geçiş becerilerinin anne-baba görüşlerine göre belirlenmesi. (Yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi
- Çaka, A. İ. (2021). Otizm spektrum bozukluğu olan bireylere ileri teknoloji yoluyla sunulan kendini yönetme stratejilerinin coğrafya dersi kazanımlarına etkisi (Yüksek lisans tezi) Biruni Üniversitesi.
- Çankaya, Ö., & Eratay, E. (2011). Effectiveness of simultaneous prompting on teaching stockinette stitching skills to students with mental retardation. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), (4-7).
- Çay, E. (2022). Zihin yetersizliği olan bireylere serbest zamanın etkili kullanımının kazandırılmasında kendini yönetme stratejilerinin etkililiği (Doktora tezi), Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
- Dağseven Emecen D., Aykut, Ç., Karasu, N., & Dayı, E. (2019). The effects of picture cues and self-ınstruction in teaching cooking skills to children with ıntellectual disabilities. Kalem Uluslararası Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 9(17), 435-448. https://doi.org/10.23863/kalem.2019.134
- Field, S., & Hoffman, A. (2002). Preparing youth to exercise self-determination: quality indicators of school. Journal of Disability Policy Studies, 13(2), 113-118. https://doi.org/10.1177/10442073020130020701
- Ganz, J. B., & Sigafoos, J. (2005). Self-monitoring: Are young adults with MR and autism able to utilize cognitive strategies independently? Education and Training in Developmental Disabilities, 24-33. https://www.jstor.org/stable/23879769
- Gast, D. L., & Ledford, J., (2014). Multiple baseline and multiple probe designs. İçinde Gast, D. L., Llyod, B.P., ve Ledford, J. Single case research methodology: Applications in Special Education and Behavioral Sciences Routledge.
- Gevşek, S. (2016). Zihin yetersizliği olan öğrencilere yemek pişirme becerilerini kazandırmada kendini yönetme stratejilerinin etkisi. (Yüksek lisans tezi), Gazi Üniversitesi
- Glago, K., Mastropieri, M. A., & Scruggs, T. E. (2009). Improving problem-solving of elementary students with mild disabilities. Remedial and Special Education, 30(6), 372-380. doi: 10.1177/0741932508324394
- Gönen, A. (2023). Otizm spektrum bozukluğu olan öğrencilere kendini yönetme öğretiminin kendini yönetme, etkinlikle ilgilenme ve etkinliği tamamlama becerileri üzerinde etkililiği (Doktora tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi.
- Gönülaçan, A. (2016). Türkiye’de engelli istihdamı ve işverenlerin engelli istihdamına yönelik tutumları: Trabzon örneği (Yüksek lisans tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi
- Harris, K. R., Danoff Friedlander, B., Saddler, B., Frizzelle, R., & Graham, S. (2005). Self-monitoring of attention versus self-monitoring of academic performance: Effects among students with ADHD in the general education classroom. The Journal of Special Education, 39(3), 145-156.
- Hoff, K. E., & Ervin, R. A. (2013). Extending self-management strategies: the use of a classwide approach. Psychology in the Schools, 151-164. doi: 10.1002/pits.21666
- Kelley, K. R., & Coco, C. M. (2015). Employment practices in a transition program for students with ıntellectual disability. İçinde AAIDD (Ed.) Way leads onto way: Paths to employment for people with intellectual disability. (s. 217-238). American Association on Intellectual and Developmental Disabilities.
- Küçüközyiğit, M. S. (2014). Görme engelli öğrencilerde matematikte çarpma işlem akıcılığını arttırmada kendini izleme tekniğinin etkililiği (Yüksek lisans tezi), Gazi Üniversitesi.
- Leblebici, T. (2012). Zihinsel engelli öğrencilere galoş yapma becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği (Yüksek lisans tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi.
- Lee, G. T., Chen, J., Xu, S., Feng, H., & Guo, Z. (2018). Effects of self-monitoring intervention on independent completion of a daily living skill for children with autism spectrum disorders in China. Child & Family Behavior Therapy, 40(2), 148-165. https://doi.org/10.1080/07317107.2018.1477352
- Loftin, R. L., Odom, S. L., & Lantz, J. F. (2008). Social interaction and repetitive motor behaviors. Journal of Autism and Developmental Disorders, 38(6), 1124-1135. doi: 10.1007/s10803- 007-0499-5
- Moore, D. W., Anderson, A., Glassenbury, M., Lang, R., & Didden, R. (2013). Increasing on-task behavior in students in a regular classroom: Effectiveness of a self-management procedure using a tactile prompt. Journal of Behavioral Education, 22(4), 302-311. https://doi.org/10.1007/s10864-013-9180-6
- Özdemir, S. (2008). Türkiye’de hafif düzeyde zihinsel engelli bireylere meslek edindirme ve istihdamlarına ilişkin politikaların değerlendirilmesine yönelik yönetici, işveren ve veli görüşleri (Yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi. Reid, R., & Lienemann, T. O. (2006). Self-regulated strategy development for written expression with students with attention-deficit/hyperactivity disorder. Exceptional Children, 73(1), 53-68. https://doi.org/10.1177/001440290607300103
- Sayar, K. (2020). Genel eğitim ortamlarında özel gereksinimi olan öğrencilerin dersle ilgilenme davranışı üzerinde kendini izleme stratejisinin etkililiği (Yüksek lisans tezi), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
- Sert, C. (2019). Okuma güçlüğü olan öğrencilerin okuma akıcılığının arttırılmasında model okuma, tekrarlı okuma, hata düzeltme ve kendini izleme stratejisi sağaltım paketinin etkisi (Yüksek lisans tezi), Gazi Üniversitesi
- Shapiro, E. S. (1989). Teaching self-management skills to learning disabled adolescents. Learning Disability Quarterly, 12(4), 275-287.
- Sosun-Haytabay, T. (2011). Görme engelli öğrencilerin okuma etkinliğinde dikkatlerini sürdürme becerileri üzerine kendini izleme tekniğinin etkililiği (Yüksek lisans tezi), Gazi Üniversitesi
- Taconet, A. V., Lombardi, A. R., Madaus, J. W., Sinclair, T. E., Rifenbark, G. G., Morningstar, M. E., & Langdon, S. N. (2024). Interventions Focused on Independent Living Skills for Youth With Intellectual Disability or Autism Spectrum Disorder. Career Development and Transition for Exceptional Individuals, 47(1), 32-45.
- Todd, T., & Reid, G. (2006). Increasing physical activity in individuals with autism. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 21(3), 167-176. https://doi.org/10.1177/10883576060210030501
- Töret, G., Aykut, Ç., Babacan, A., & Özkubat, U. (2015). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda akademik başarı düzeyleri üzerinde kendini izleme stratejisinin etkisinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 16(02), 125-147. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000224
- Tufan, S., & Aykut, Ç. (2018). Şemaya dayalı strateji ve kendini izlemenin hafif düzeyde zihinsel engelli öğrencilerin sözlü problem çözme performanslarına etkisi. Elementary Education Online, 17(2). https://doi.org/10.17051/ilkonline.2018.419005
- Türkiye İstatistik Kurumu (2013). Nüfus ve konut araştırması-2011. Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası. Ulugöl, F., & Eratay, E. (2020). Zihin yetersizliği olan bireylere tarım becerilerinin öğretiminde video modelle öğretim yönteminin etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 21(2), 247-272. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.530053
- Uluyol, M. (2023). Zihin yetersizliği olan bireylerin istihdam edilebilirlik açısından değerlendirilmesi: Keşfedici karma yöntem araştırması (Doktora tezi), Anadolu Üniversitesi
- Ünal, F. (2003). İstihdam edilebilirlik becerileri ve bu becerilerin kazandırılmasına yönelik stratejiler. Kurgu Dergisi, 20(1), 271-288. https://dergipark.org.tr/en/pub/kurgu/issue/59553/856749
- Vauth, R., Corrigan, P. W., Clauss, M., Dietl, M., Dreher-Rudolph, M., Stieglitz, R. D., & Vater, R. (2005). Cognitive strategies versus self-management skills as adjunct to vocational rehabilitation. Schizophrenia Bulletin, 31(1), 55-66.
- Wehmeyer, M., & Schwartz, M. (1998). The relationship between self-determination and quality of life for adults with mental retardation. Education and Training in Mental Retardation and Developmental Disabilities, 33(1), 3-12.https://www.jstor.org/stable/23879037
- Wehmeyer, M. L., Yeager, D., Bolding, N., Agran, M. & Hughes, C. (2003). The effects of self-regulation strategies on goal attainment for students with developmental disabilities in general education classrooms. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 15, 79-91. https://doi.org/10.1023/A:1021408405270
- Wehmeyer, M. (2007). Promoting the self-determination of students with severe disabilities. Educational Resource Information Center (U.S. Department of Education) Updated.
- Yılmaz, Z. (2001). Avrupa birliğinde ve Türkiye'de özürlülerin mesleki rehabilitasyon uygulamaları. (Yayımlanmamış uzmanlık tezi). Ankara.
- Yücesoy-Özkan, Ş. (2007). Zihin yetersizliği olan öğrencilere yönelik hazırlanan kendini yönetme stratejileri öğretim paketinin etkililiği (Doktora tezi), Anadolu Üniversitesi.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Zihinsel Engelli Eğitimi |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 30 Ağustos 2024 |
| Kabul Tarihi | 2 Aralık 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 26 Sayı: 1 |
