ANAYASA MAHKEMESİ’NİN 5015 SAYILI KANUNA İLİŞKİN İPTAL KARARININ İNCELENMESİ VE VERGİ HUKUKU BAĞLAMINDA ÇIKARIMLAR
Öz
Anayasa Mahkemesi, 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu’nun 20’nci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan ve vergi suçları kapsamında başlatılan vergi incelemesine yönelik tesisler için inceleme sonuçlanıncaya kadar başka kişilere de lisans verilmeyeceğine yönelik getirilen kuralı, özel teşebbüs kurma özgürlüğüne karşı orantısız bir müdahale içerdiği gerekçesiyle iptal etmiştir. Ekonomik hak ve özgürlükler bağlamında kişilere dilediği alanda serbestçe ticari faaliyet yapmayı öngören ve devlete bunun sağlanması için gereken tedbirleri alma sorumluluğu yükleyen özel teşebbüs özgürlüğü, vergilemenin mülkiyet hakkına karşı yönelen doğrudan bir müdahale olması gerekçesiyle vergi hukuku açısından da oldukça önemlidir. Nitekim vergi hukuku ve özel teşebbüs kurma özgürlüğü ilişkisi üzerine yapılacak değerlendirmelerde “ölçülülük ilkesi”, söz konusu özgürlüğün Anayasal güvence altına alınması bakımından ön plana çıkmaktadır. Bu çalışma, Anayasa Mahkemesi’nin 2024 yılında vermiş olduğu iptal kararı ışığında; kanun koyucu tarafından tanınan idarî tedbir/yaptırım tesis etmeye yönelik kuralların ölçülülük ilkesine uygun olmadığı durumda, bunların kişilerin ekonomik hak ve özgürlüklerini ne şekilde ihlal edilebileceğini gözler önüne sermektedir. Çalışmanın sonucunda, vergi suçlarıyla mücadele etmek ve devletin vergi geliri kaybını önlemek gibi meşru amaçlar çerçevesinde, üçüncü kişilerin özel teşebbüs kurma özgürlüğüne yönelik müdahalelerin ölçüsü ve yerindeliği tartışılmış ve vergi hukuku bağlamında kanun koyucunun bu ve buna benzer müdahaleler içeren konular özelinde dikkat etmesi gereken hususlara yönelik tespitler ve önerilere yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Özel Teşebbüs Kurma Özgürlüğü Ölçülülük İlkesi Öze Dokunma Yasağı Vergi İncelemeleri Vergi Suç ve Cezaları.
Kaynakça
- AKYILDIZ, Ali: “İdarenin Takdir Yetkisi ve Yargısal Denetimi”, 151. Yıl Danıştay ve İdari Yargı Günü Sempozyumu, Danıştay Yayınları, No: 106, Ankara, 2019, s.57-133.
- BULUT, Nihat: “Türkiye’nin Anayasal Ekonomik Düzeni: Anayasa Mahkemesinin Yaklaşımı ve Bunun Doktrinde Meydana Getirdiği Tartışmalar”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1(1), 1997, s.203-206.
- CAN, Ozan/ZABUNOĞLU, H. Gökçe: “Ticarî Hükümler ve Yeni Anayasada Yer Alması Gereken Ticarî Hükümlere İlişkin Bazı Öneriler”, Ankara Barosu Dergisi, 1, 2013, s.73-112.
- EDİZDOĞAN, Nihat/ÇELİKKAYA, Ali: Vergilerin Ekonomik Analizi, 2. Baskı, Dora Yayıncılık, Bursa, 2012.
- GÖZLER, Kemal: “3 Ekim 2001 Tarihli Anayasa Değişikliği: Bir Abesle İştigal Örneği”, Anayasa Yargısı, 18(1), 2002, s.1-29.
- GÖZLER, Kemal: “Anayasa Değişikliğinin Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Bakımından Getirdikleri ve Götürdükleri (Anayasanın 13’üncü Maddesinin Yeni Şekli Hakkında Bir İnceleme)”, Ankara Barosu Dergisi, 2001/4, s.53-67.
- GÖZLER, Kemal: Anayasa Hukukuna Giriş: Genel Esaslar ve Türk Anayasa Hukuku, 19. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, 2012.
- KABOĞLU, İbrahim Ö: “Hukukun Genel İlkeleri ve Anayasa Yargısı (Özgürlükler Hukuku Açısından Bir Değerlendirme”, Anayasa Yargısı, 8, 1991, s.291-322.
- KUÇURADİ, İoanna, “İnsan Haklarına Dayalı Anayasa veya Devlet Kavramı”, Anayasa Yargısı, 8, 1991, s.131-140.
- METİN, Yüksel: “Temel Hakların Sınırlandırılması ve Ölçülülük: Ölçülülük İlkesi Evrensel Bir Anayasal İlke midir?”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(1), 2017, s.1-74.
- NAS, Adil: “Türk Vergi Hukukunda Vergi İncelemesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 61(4), 2012, s.1307-1336.
- ODER, Bertil Emrah: “Temel Hakların Yargısallaşmasında Kuramsal Sorunlar: Türkiye Örneği”, Anayasa Mahkemesinin Kuruluşunun 60. Yılı Anısına: 60 Yıl 60 Makale Cilt 2, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara 2022, s.1091-1108.
- ORER, Gürsel: “Ekonomik Kamu Düzeni ve Devletin Ekonomiye Müdahalesi”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 6, 2015, s.363-393.
- ÖZDİLER KÜÇÜK, Eda: “Vergi Suçlarında Masumiyet Karinesi”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(2), 2014, s.195-208.
- ÖZKAN, Ahmet Fatih: “Ekonomik Kamu Düzeni ve Ekonomik Kolluk Faaliyeti”, Ankara Barosu Dergisi, 67(4), Güz 2009, s.75-94.
- SABAN, Nihal: Vergi Hukuku, 12. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul, 2022.
- SAVAŞ, Vural Fuat: “Mali Anayasanın Temel Konuları”, Anayasa Yargısı, 8, 1991, s.333-370.
- SEVEN, Vural: “Sosyal Paylaşım Sitelerinin (youtube-facebook-twitter) Haksız Rekabet Karşısındaki Durumu”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16(Özel Sayı), Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan, 2014, s.3343-3350.
- ŞENYÜZ, Doğan/YÜCE, Mehmet/GERÇEK, Adnan: Vergi Hukuku (Genel Hükümler), 9. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, 2018.
- ŞENYÜZ, Doğan: “Vergi İncelemesinde Zaman Bakımından Yetki”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 43, 2020, s.247-264.
- T.C. Anayasa Mahkemesi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (Gerekçeli), 3. Baskı, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara, 2021.
- TAN, Turgut: “Anayasal Ekonomik Düzen” Anayasa Yargısı, 7, 1990, s.159-178.
- TAN, Turgut: Sözleşme Özgürlüğüne Kamunun Müdahalesi, Prof. Dr. Yıldırım Uler’e Armağan, Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, Lefkoşa, 2014, s.513-524.
- TAYLAR, Yıldırım: “Vergi Borcu İlişkisinin Pasif Süjesi Olarak Birey ve Vergilendirme Yetkisinin Bireyin Hak, Özgürlük ve Ödevlerine Etkisi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16(Özel Sayı), 2014, s.4943-4987.
- TEKİN, Fazıl/ÇELİKKAYA, Ali: Vergi Denetimi, 8. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2018.
- TİRYAKİ, Refik: “Ekonomik Özgürlüklerin Kamu Hizmetinin Görülüş Usulleriyle İlişkisi”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(1), 2014, s.67-106.
- TİRYAKİ, Refik: “Mülkiyet ve Sözleşme Özgürlükleri Ekseninde Anayasal Ekonomik Özgürlüklerin Tartışılması”, Rekabet Kurumu, Perşembe Söyleşileri, 2010, s.169-189.
- TİRYAKİ, Tercan/GÜRSOY, Türker: “Ekonomik Suç Kavramı ve Sigortacılık Suçlarının Bu Açıdan Değerlendirilmesi”, Sayıştay Dergisi, 55, 2004, s.53-69.
- TÜRK, Hikmet Sami: “Bir Anayasa Taslağına Karşı Oy Yazısı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 42(1), 1992, s.5-20.
- UZ, Abdullah: “Türkiye’de Çevre Hakkının Mülkiyet Hakkı ve Özel Teşebbüs Hürriyeti Üzerindeki Etkileri”, Amme İdaresi Dergisi, 41(3), 2008, s.99-124.
AN ANALYSIS OF THE CONSTITUTIONAL COURT'S ANNULMENT DECISION ON LAW NO. 5015 AND IMPLICATIONS FOR TAX LAW
Öz
The Constitutional Court annulled the provision in the second paragraph of Article 20 of the Petroleum Market Law No. 5015, which stipulated that no licenses would be granted to other individuals for facilities under tax investigation until the investigation was concluded. The annulment was based on the grounds that this provision constituted a disproportionate interference with the freedom to establish a private enterprise. In the context of economic rights and freedoms, the freedom to establish a private enterprise, which guarantees individuals the right to freely engage in commercial activities in their chosen fields and imposes an obligation on the state to take the necessary measures to ensure this, is also highly significant in terms of tax law. This is because taxation represents a direct interference with property rights. Indeed, in evaluating the relationship between tax law and the freedom to establish a private enterprise, the principle of proportionality comes to the forefront in ensuring the constitutional protection of this freedom.This study, in light of the Constitutional Court’s 2024 annulment decision, examines how administrative measures and sanctions enacted by the legislature can violate individuals’ economic rights and freedoms when they fail to comply with the principle of proportionality. The study ultimately discusses the extent and appropriateness of state interventions in the freedom to establish a private enterprise within the legitimate objectives of combating tax crimes and preventing loss of state tax revenues. Furthermore, the study provides insights and recommendations for the legislature regarding similar interventions in tax law, emphasizing key aspects that should be considered in regulatory practices.
Anahtar Kelimeler
Freedom to Establish a Private Enterprise Principle of Proportionality Prohibition of Excessive Restriction Tax Audits Tax Crimes and Penalties.
Kaynakça
- AKYILDIZ, Ali: “İdarenin Takdir Yetkisi ve Yargısal Denetimi”, 151. Yıl Danıştay ve İdari Yargı Günü Sempozyumu, Danıştay Yayınları, No: 106, Ankara, 2019, s.57-133.
- BULUT, Nihat: “Türkiye’nin Anayasal Ekonomik Düzeni: Anayasa Mahkemesinin Yaklaşımı ve Bunun Doktrinde Meydana Getirdiği Tartışmalar”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1(1), 1997, s.203-206.
- CAN, Ozan/ZABUNOĞLU, H. Gökçe: “Ticarî Hükümler ve Yeni Anayasada Yer Alması Gereken Ticarî Hükümlere İlişkin Bazı Öneriler”, Ankara Barosu Dergisi, 1, 2013, s.73-112.
- EDİZDOĞAN, Nihat/ÇELİKKAYA, Ali: Vergilerin Ekonomik Analizi, 2. Baskı, Dora Yayıncılık, Bursa, 2012.
- GÖZLER, Kemal: “3 Ekim 2001 Tarihli Anayasa Değişikliği: Bir Abesle İştigal Örneği”, Anayasa Yargısı, 18(1), 2002, s.1-29.
- GÖZLER, Kemal: “Anayasa Değişikliğinin Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Bakımından Getirdikleri ve Götürdükleri (Anayasanın 13’üncü Maddesinin Yeni Şekli Hakkında Bir İnceleme)”, Ankara Barosu Dergisi, 2001/4, s.53-67.
- GÖZLER, Kemal: Anayasa Hukukuna Giriş: Genel Esaslar ve Türk Anayasa Hukuku, 19. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, 2012.
- KABOĞLU, İbrahim Ö: “Hukukun Genel İlkeleri ve Anayasa Yargısı (Özgürlükler Hukuku Açısından Bir Değerlendirme”, Anayasa Yargısı, 8, 1991, s.291-322.
- KUÇURADİ, İoanna, “İnsan Haklarına Dayalı Anayasa veya Devlet Kavramı”, Anayasa Yargısı, 8, 1991, s.131-140.
- METİN, Yüksel: “Temel Hakların Sınırlandırılması ve Ölçülülük: Ölçülülük İlkesi Evrensel Bir Anayasal İlke midir?”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(1), 2017, s.1-74.
- NAS, Adil: “Türk Vergi Hukukunda Vergi İncelemesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 61(4), 2012, s.1307-1336.
- ODER, Bertil Emrah: “Temel Hakların Yargısallaşmasında Kuramsal Sorunlar: Türkiye Örneği”, Anayasa Mahkemesinin Kuruluşunun 60. Yılı Anısına: 60 Yıl 60 Makale Cilt 2, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara 2022, s.1091-1108.
- ORER, Gürsel: “Ekonomik Kamu Düzeni ve Devletin Ekonomiye Müdahalesi”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 6, 2015, s.363-393.
- ÖZDİLER KÜÇÜK, Eda: “Vergi Suçlarında Masumiyet Karinesi”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(2), 2014, s.195-208.
- ÖZKAN, Ahmet Fatih: “Ekonomik Kamu Düzeni ve Ekonomik Kolluk Faaliyeti”, Ankara Barosu Dergisi, 67(4), Güz 2009, s.75-94.
- SABAN, Nihal: Vergi Hukuku, 12. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul, 2022.
- SAVAŞ, Vural Fuat: “Mali Anayasanın Temel Konuları”, Anayasa Yargısı, 8, 1991, s.333-370.
- SEVEN, Vural: “Sosyal Paylaşım Sitelerinin (youtube-facebook-twitter) Haksız Rekabet Karşısındaki Durumu”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16(Özel Sayı), Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan, 2014, s.3343-3350.
- ŞENYÜZ, Doğan/YÜCE, Mehmet/GERÇEK, Adnan: Vergi Hukuku (Genel Hükümler), 9. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, 2018.
- ŞENYÜZ, Doğan: “Vergi İncelemesinde Zaman Bakımından Yetki”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 43, 2020, s.247-264.
- T.C. Anayasa Mahkemesi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (Gerekçeli), 3. Baskı, Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara, 2021.
- TAN, Turgut: “Anayasal Ekonomik Düzen” Anayasa Yargısı, 7, 1990, s.159-178.
- TAN, Turgut: Sözleşme Özgürlüğüne Kamunun Müdahalesi, Prof. Dr. Yıldırım Uler’e Armağan, Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, Lefkoşa, 2014, s.513-524.
- TAYLAR, Yıldırım: “Vergi Borcu İlişkisinin Pasif Süjesi Olarak Birey ve Vergilendirme Yetkisinin Bireyin Hak, Özgürlük ve Ödevlerine Etkisi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16(Özel Sayı), 2014, s.4943-4987.
- TEKİN, Fazıl/ÇELİKKAYA, Ali: Vergi Denetimi, 8. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2018.
- TİRYAKİ, Refik: “Ekonomik Özgürlüklerin Kamu Hizmetinin Görülüş Usulleriyle İlişkisi”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(1), 2014, s.67-106.
- TİRYAKİ, Refik: “Mülkiyet ve Sözleşme Özgürlükleri Ekseninde Anayasal Ekonomik Özgürlüklerin Tartışılması”, Rekabet Kurumu, Perşembe Söyleşileri, 2010, s.169-189.
- TİRYAKİ, Tercan/GÜRSOY, Türker: “Ekonomik Suç Kavramı ve Sigortacılık Suçlarının Bu Açıdan Değerlendirilmesi”, Sayıştay Dergisi, 55, 2004, s.53-69.
- TÜRK, Hikmet Sami: “Bir Anayasa Taslağına Karşı Oy Yazısı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 42(1), 1992, s.5-20.
- UZ, Abdullah: “Türkiye’de Çevre Hakkının Mülkiyet Hakkı ve Özel Teşebbüs Hürriyeti Üzerindeki Etkileri”, Amme İdaresi Dergisi, 41(3), 2008, s.99-124.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Kamu Hukuku (Diğer) |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 5 Mart 2025 |
| Kabul Tarihi | 18 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 16 Sayı: 1 |