Purification of the Language of the Constitution and Halide Edib: Between “Evolution” and “Revolution”
Öz
Halide Edib Adıvar, who played significant roles as a writer, journalist, academic, and politician during the transition period from the Ottoman Empire to the Republic, was elected as a independent deputy in 1950 from the Democratic Party (DP) list, serving in politics until 1954. During her term as a parliamentarian, the issue of revising the language of the 1924 Constitution, which had been translated into pure Turkish in 1945, came to the agenda. Halide Edib expressed her views on this matter. Although there is a relatively broad literature on Halide Edib, there has been no study specifically evaluating her views on the language of the Constitution. During the DP period, initially the 1924 Constitution simplified in a manner that was far from a radical understanding of purification of Turkish. However, these efforts ultimately led to the re-enactment of the first text of 1924 Constitution. Contrary to common belief, there was no consensus within the DP regarding the re-enactment of the first text of 1924 Constitution. The intervention of the Prime Minister at the time, Adnan Menderes, played a decisive role in this regard. This study reveals that, despite the contradictions in her views, Halide Edib was inclined towards a moderate form of Turkish language reform and did not support the re-enactment of the first text of 1924 Constitution.
Anahtar Kelimeler
Halide Edib Adıvar the 1924 Constitution texts of the 1924 and 1945 Constitutions purification of the language of constitution Democrat Party (DP)
Kaynakça
- Adıvar, H. E. (1949). İngiliz Dilinin Tekâmülü ve Türkçe. İstanbul Muallimler Birliği, Birinci Dil Kongresi 23 Ekim 1948-31 Ekim 1948 (s. 11-18) içinde. İsmail Akgün Matbaası.
- Adıvar, H. E. (1954, 2 Ocak). Siyasi vedaname. Cumhuriyet, 2. Adıvar, H. E. (1956). Türkiye’de Şark, Garp ve Amerikan tesirleri. Doğan Kardeş Yayınları.
- Alparslan Türkeş’le bir mülâkat. (1960, 29 Haziran). Kim Haftalık Haber Dergisi, 103, 21.
- Alpiskender, F. (1980a). Celal Bayar’ın sofrasında Güneş-Dil Teorisi. Yaşayan Türkçemiz 1 (s.18-19) içinde. Tercüman Yayınları.
- Alpiskender, F. (1980b). Ferit Alpiskender’den mektup. Yaşayan Türkçemiz 1 (s. 45- 46) içinde. Tercüman Yayınları.
- Anayasa dilinin tadili için yapılan kanun teklifine dair. (1952, 16 Mart). Cumhuriyet, 2.
- Anayasadaki uydurma kelimeleri tasfiye. (1951, 12 Temmuz). Vatan, 3.
- Apaydın, B. (1949). Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti ve Dil Kongresi. İstanbul Muallimler Birliği, Birinci Dil Kongresi 23 Ekim 1948-31 Ekim 1948 (s. 8-10) içinde. İsmail Akgün Matbaası.
- C.H.P. (1935). C.H.P. programı 1935. Ulus Basımevi.
- C.H.P. (1948). C.H.P. yedinci büyük kurultay tutanağı. Ankara.
- Çetinsaya, G. (2005). Muhafazakâr bir siyasî düşünür olarak Halide Edip Adıvar. Muhafazakâr Düşünce, 2(5), 157-163.
- Demokrat Parti. (1947). Demokrat Parti tüzük ve program. Pulhan Matbaası. Demokrat Parti. (1952). Demokrat Parti tüzük ve programı (Üçüncü büyük kongrede kabul edilmiştir) 15.10.1951. Güneş Matbaacılık T.A.O.
- Dil mevzuu etrafında bir toplantı yapıldı. (1951, 18 Mayıs). Vatan, 3.
- D.P. meclis grubu müzakerelerine ait tutanak. (1951, 3 Nisan). Toplantı Sayısı: 21.
- D.P. meclis grubu müzakerelerine ait tutanak (1951, 31 Temmuz). Toplantı Sayısı: 35.
- D.P. meclis grubu müzakerelerine ait tutanak. (1952, 16 Aralık). Toplantı Sayısı: 9. Erkün, S. (1949). Hukuk dilimiz hakkında düşünceler. İstanbul Muallimler Birliği, Birinci Dil Kongresi 23 Ekim 1948-31 Ekim 1948 (s. 115-116) içinde. İsmail Akgün Matbaası.
- Eroğul, C. (1994). Anayasa ve tüze dilinin Türkçeleştirilmesi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 49(3-4), 119-146.
- Gözler, K. (2021). Hukuk dilinin öz Türkçeleşmesi üzerine. Ekin Basım Yayın Dağıtım.
- Heid, U. (2001). Türkiye’de dil devrimi. (N. Öztürk, Çev.). IQ Kültür Sanat.
- İstanbul Muallimler Birliği. (1949). Birinci dil kongresi 23 Ekim 1948-31 Ekim 1948. İsmail Akgün Matbaası.
- Karlıklı, Y. (1999). Türk anayasaları ve dil. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 20, 55-59.
- Karlıklı, Y. (2000). 1945 anayasası ve Türk hukuk diline katkısı. İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi (İBİD) Prof. Dr. Pertev Bilgen’e Armağan 14(1), 216-221.
- Özdemir, H. (2021). Cumhuriyet tarihi boyunca hukuk dilindeki değişmeler ve gelişmeler. Türk Dil Kurumu.
- Resmî Gazete. (1945, 15 Ocak). Sayı: 5905.
- Resmî Gazete. (1941, 6 Haziran). Sayı: 4827.
- Resmî Gazete. (1950, 21 Şubat). Sayı: 7438.
- Resmî Gazete. (1952, 31 Aralık). Sayı: 8297. Resmî Gazete. (1960, 14 Haziran). Sayı: 10525.
- Seyit, G. (2020). Türkiye’de hukuk dilinin dönüşümü. On İki Levha Yayıncılık.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: VII, Cilt: 16, Toplantı: 2, Kırk birinci Birleşim, 11.IV.1945 Çarşamba.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 1, Toplantı: Olğ., Üçüncü Birleşim, 29.V.1950 Pazartesi.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 1, Toplantı: Olğ, Dördüncü Birleşim, 31.V.1950 Çarşamba. T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 1, Toplantı: Olğ., Dokuzuncu Birleşim, 2.VI.1950 Cuma.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 1, Toplantı: Olğ., Dokuzuncu Birleşim, 16.VI.1950 Cuma.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 1, Toplantı: Olğ., Yirmi birinci Birleşim, 12.VII.1950 Çarşamba.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 18, Toplantı: 3, On dördüncü Birleşim, 8.XII.1952 Pazartesi.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 18, Toplantı: 3, On beşinci Birleşim, 10.XII.1952 Çarşamba. T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 18, Toplantı: 3, On altıncı Birleşim, 12.XII.1952 Cuma.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 18, Toplantı: 3, Yirmi birinci birleşim, 24.XII.1952 Çarşamba. T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre: VII, Cilt: 15, İçtima: 2, Yirmi ikinci inikat, 10.I.1945 Çarşamba.
- TBMM (2009), Türk parlamento tarihinde kadın parlamenterler. Ankara. TBMM (2010). TBMM albümü 1920-2010 2. Cilt 1950-1980. Ankara. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. (1950). Dördüncü millî eğitim şûrası 22-31 Ağustos 1949 çalışma programı komisyon raporları konuşmalar. Ankara. Türk Dil Kurumu. (1950). Altıncı Türk dil kurultayı 1949 birleşimler tutanaklar. Ankara.
- Türk Dil Kurumu. (1952). Anayasa dilimiz üzerine Türk Dil Kurumu Yönetim Kurulu’nun 18 Mart 1952 günkü oturumunda oybirliği ile karar altına alınan metnidir. Ankara.
- Türk Dil Kurumu. (1961). Dokuzuncu Türk Dil Kurultayı. Ankara. Yardım mı istediler? (1960, 17 Haziran). Hürriyet, 5.
- Yılmaz, E. (2022). Hukuk dilinin gelişmesi ve sadeleşmesi. Yetkin Yayınları.
Öz
Osmanlı’dan Cumhuriyete geçiş döneminde edebiyatçı, gazeteci, öğretim üyesi ve siyasetçi olarak önemli roller üstlenmiş olan Halide Edib Adıvar, 1950’de Demokrat Parti (DP) listesinden bağımsız olarak milletvekili seçilmiş ve siyasi hayatını 1954’e kadar sürdürmüştür. Halide Edib’in milletvekili olduğu dönemde, 1945’te öz Türkçeleştirilmiş olan 1924 Anayasası’nın dil bakımından yeniden ele alınması gündeme gelmiş, Halide Edib de bu konuda görüşlerini açıklamıştır. Halide Edib hakkında geniş sayılabilecek bir literatür bulunmasına rağmen kendisinin Anayasanın dili hakkındaki görüşlerini değerlendiren bir çalışmanın mevcut olmadığı görülmektedir. DP döneminde ilkin 1924 Anayasası’nın köktenci bir öz Türkçecilik anlayışından uzak bir şekilde sadeleştirilmesi söz konusu olmuştur. Bununla birlikte bu yöndeki çalışmalar 1924 Anayasası’nın ilk metninin yeniden yürürlüğe konulması ile sonuçlanmıştır. Yaygın kanaatin aksine 1924 Anayasası’nın ilk metninin yeniden yürürlüğe konulmasında DP içinde görüş birliği yoktur. Bu konuda dönemin Başbakanı Adnan Menderes’in müdahalesi etkili bir rol oynamıştır. Bu çalışma Halide Edib’in, görüşlerindeki bütün çelişkilere rağmen ılımlı bir öz Türkçeciliğe sıcak baktığını, 1924 Anayasası’nın ilk metninin yeniden yürürlüğe konulmasını savunmadığını ortaya koymaktadır.
Anahtar Kelimeler
Halide Edib Adıvar 1924 Anayasası 1924 ve 1945 Anayasa metinleri Anayasa dilinin Öz Türkçeleştirilmesi Demokrat Parti (DP)
Kaynakça
- Adıvar, H. E. (1949). İngiliz Dilinin Tekâmülü ve Türkçe. İstanbul Muallimler Birliği, Birinci Dil Kongresi 23 Ekim 1948-31 Ekim 1948 (s. 11-18) içinde. İsmail Akgün Matbaası.
- Adıvar, H. E. (1954, 2 Ocak). Siyasi vedaname. Cumhuriyet, 2. Adıvar, H. E. (1956). Türkiye’de Şark, Garp ve Amerikan tesirleri. Doğan Kardeş Yayınları.
- Alparslan Türkeş’le bir mülâkat. (1960, 29 Haziran). Kim Haftalık Haber Dergisi, 103, 21.
- Alpiskender, F. (1980a). Celal Bayar’ın sofrasında Güneş-Dil Teorisi. Yaşayan Türkçemiz 1 (s.18-19) içinde. Tercüman Yayınları.
- Alpiskender, F. (1980b). Ferit Alpiskender’den mektup. Yaşayan Türkçemiz 1 (s. 45- 46) içinde. Tercüman Yayınları.
- Anayasa dilinin tadili için yapılan kanun teklifine dair. (1952, 16 Mart). Cumhuriyet, 2.
- Anayasadaki uydurma kelimeleri tasfiye. (1951, 12 Temmuz). Vatan, 3.
- Apaydın, B. (1949). Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti ve Dil Kongresi. İstanbul Muallimler Birliği, Birinci Dil Kongresi 23 Ekim 1948-31 Ekim 1948 (s. 8-10) içinde. İsmail Akgün Matbaası.
- C.H.P. (1935). C.H.P. programı 1935. Ulus Basımevi.
- C.H.P. (1948). C.H.P. yedinci büyük kurultay tutanağı. Ankara.
- Çetinsaya, G. (2005). Muhafazakâr bir siyasî düşünür olarak Halide Edip Adıvar. Muhafazakâr Düşünce, 2(5), 157-163.
- Demokrat Parti. (1947). Demokrat Parti tüzük ve program. Pulhan Matbaası. Demokrat Parti. (1952). Demokrat Parti tüzük ve programı (Üçüncü büyük kongrede kabul edilmiştir) 15.10.1951. Güneş Matbaacılık T.A.O.
- Dil mevzuu etrafında bir toplantı yapıldı. (1951, 18 Mayıs). Vatan, 3.
- D.P. meclis grubu müzakerelerine ait tutanak. (1951, 3 Nisan). Toplantı Sayısı: 21.
- D.P. meclis grubu müzakerelerine ait tutanak (1951, 31 Temmuz). Toplantı Sayısı: 35.
- D.P. meclis grubu müzakerelerine ait tutanak. (1952, 16 Aralık). Toplantı Sayısı: 9. Erkün, S. (1949). Hukuk dilimiz hakkında düşünceler. İstanbul Muallimler Birliği, Birinci Dil Kongresi 23 Ekim 1948-31 Ekim 1948 (s. 115-116) içinde. İsmail Akgün Matbaası.
- Eroğul, C. (1994). Anayasa ve tüze dilinin Türkçeleştirilmesi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 49(3-4), 119-146.
- Gözler, K. (2021). Hukuk dilinin öz Türkçeleşmesi üzerine. Ekin Basım Yayın Dağıtım.
- Heid, U. (2001). Türkiye’de dil devrimi. (N. Öztürk, Çev.). IQ Kültür Sanat.
- İstanbul Muallimler Birliği. (1949). Birinci dil kongresi 23 Ekim 1948-31 Ekim 1948. İsmail Akgün Matbaası.
- Karlıklı, Y. (1999). Türk anayasaları ve dil. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 20, 55-59.
- Karlıklı, Y. (2000). 1945 anayasası ve Türk hukuk diline katkısı. İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi (İBİD) Prof. Dr. Pertev Bilgen’e Armağan 14(1), 216-221.
- Özdemir, H. (2021). Cumhuriyet tarihi boyunca hukuk dilindeki değişmeler ve gelişmeler. Türk Dil Kurumu.
- Resmî Gazete. (1945, 15 Ocak). Sayı: 5905.
- Resmî Gazete. (1941, 6 Haziran). Sayı: 4827.
- Resmî Gazete. (1950, 21 Şubat). Sayı: 7438.
- Resmî Gazete. (1952, 31 Aralık). Sayı: 8297. Resmî Gazete. (1960, 14 Haziran). Sayı: 10525.
- Seyit, G. (2020). Türkiye’de hukuk dilinin dönüşümü. On İki Levha Yayıncılık.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: VII, Cilt: 16, Toplantı: 2, Kırk birinci Birleşim, 11.IV.1945 Çarşamba.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 1, Toplantı: Olğ., Üçüncü Birleşim, 29.V.1950 Pazartesi.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 1, Toplantı: Olğ, Dördüncü Birleşim, 31.V.1950 Çarşamba. T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 1, Toplantı: Olğ., Dokuzuncu Birleşim, 2.VI.1950 Cuma.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 1, Toplantı: Olğ., Dokuzuncu Birleşim, 16.VI.1950 Cuma.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 1, Toplantı: Olğ., Yirmi birinci Birleşim, 12.VII.1950 Çarşamba.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 18, Toplantı: 3, On dördüncü Birleşim, 8.XII.1952 Pazartesi.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 18, Toplantı: 3, On beşinci Birleşim, 10.XII.1952 Çarşamba. T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 18, Toplantı: 3, On altıncı Birleşim, 12.XII.1952 Cuma.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt: 18, Toplantı: 3, Yirmi birinci birleşim, 24.XII.1952 Çarşamba. T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre: VII, Cilt: 15, İçtima: 2, Yirmi ikinci inikat, 10.I.1945 Çarşamba.
- TBMM (2009), Türk parlamento tarihinde kadın parlamenterler. Ankara. TBMM (2010). TBMM albümü 1920-2010 2. Cilt 1950-1980. Ankara. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. (1950). Dördüncü millî eğitim şûrası 22-31 Ağustos 1949 çalışma programı komisyon raporları konuşmalar. Ankara. Türk Dil Kurumu. (1950). Altıncı Türk dil kurultayı 1949 birleşimler tutanaklar. Ankara.
- Türk Dil Kurumu. (1952). Anayasa dilimiz üzerine Türk Dil Kurumu Yönetim Kurulu’nun 18 Mart 1952 günkü oturumunda oybirliği ile karar altına alınan metnidir. Ankara.
- Türk Dil Kurumu. (1961). Dokuzuncu Türk Dil Kurultayı. Ankara. Yardım mı istediler? (1960, 17 Haziran). Hürriyet, 5.
- Yılmaz, E. (2022). Hukuk dilinin gelişmesi ve sadeleşmesi. Yetkin Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Anayasa Hukuku |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 27 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 16 Şubat 2025 |
| Kabul Tarihi | 8 Mayıs 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 24 Sayı: 52 |
