Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Kişisel Gelişim Kitaplarında Dini ve Spiritüel Söylemler: Türkçe Literatür Üzerine Sosyolojik Bir İçerik Analizi

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 2, 768 - 788, 30.06.2025
https://doi.org/10.15869/itobiad.1643413

Öz

Dinin modern toplumlardaki konumu çeşitli disiplinlerde ve pek çok teorik perspektifte tartışılmaktadır. Sekülerleşme teorisi, bu tartışmalar arasında öne çıkmaktadır. Sekülerleşmenin modernleşmenin kaçınılmaz sonucu olduğunu iddia eden bu teori, postmodern dönemde yeni dinsellik biçimlerinin ortaya çıkmasıyla sorgulanmaya başlamıştır. Bireyin, geleneksel dini inanç ve değerlerin kapsayıcı olduğu kadar koruyucu da olan kalkanından mahrum kalması anlam krizi, yalnızlık, yabancılaşma gibi çeşitli ve görece yeni sorunlara yol açmıştır. Bu sorunlar geleneksel dinsel, manevi çözümlere tekrar yönelişle birlikte yeni arayışları da beraberinde getirmiştir. Sonuçta neredeyse her bireyin kendi kişisel manevi alanını oluşturabileceği çoğul bir dinsellik gerçeği ortaya çıkmıştır. Bugün dinin gerilemesi veya çöküşünden değil, daha çok işlevlerinin dönüşüme uğramasından söz edilmektedir. Günümüz toplumlarında, dinin bazı işlevlerini karşılayabilecek yeni kurumsal veya bireysel alternatifler ortaya çıkmıştır. Bireycilik temelinde kişisel gelişim ve bu gelişimi destekleyen çözüm ve alternatifler de bu bağlamda değerlendirilebilir. Hem sekülerleşme süreci hem de maneviyat anlamında din, kişisel gelişimi teşvik etmektedir. Bu iki alandaki talep ve formüller, kişisel gelişim kitaplarında yeni bir dinsellik formu çerçevesinde birlikte yeniden inşa edilmektedir. Gücünü ve popülerliğini bireyin yüceltilmesinden hatta kutsallaştırılmasından alan kişisel gelişim kitapları, gerek anlam arayışına yönelik bir cevap sunmaları, gerekse yaşanan sıkıntı ve problemleri meşrulaştırıcı söylemler üretmeleri bakımından temel başvuru kaynaklarındandır. Bu çalışmada kişisel gelişim kitaplarının, referans çerçeveleri ve içerikleriyle işlevsel anlamda dine nasıl bir alternatif sunduğu tartışılmaktadır. Bu amaç doğrultusunda dini, tasavvufu ve spiritüalizmi referans alan kişisel gelişim kitapları, belirlenen anlam arayışı, çare arayışı, teselli, telafi ve meşrulaştırma kategorileri çerçevesinde analiz edilmiştir. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden kategorik içerik analizi tercih edilmiş ve bu kategorilere karşılık gelen dini ve spiritüel söylemler tespit edilmiştir. Bu söylemler; Yol, Yolculuk, Arayış, Bireysel Manevi Tecrübe, Yaratıcıya Güven, Sığınma ve Aidiyet, Tanrı Senin İçinde, Kader, İmtihan, İlahi Adalet, Sabır, Şükür, Tevekkül ve Teslimiyet şeklindedir. Çalışmada belirlenen kategoriler ve söylemler gözetilerek, amaçlı örneklem kullanılmıştır. Türkçe literatürde yayımlandığı yıldan itibaren en az iki baskı yapan maneviyat temalı kişisel gelişim kitapları arasından tercih yapılmıştır.

Etik Beyan

Bu çalışma etik kurul kararı gerektirmemektedir.

Kaynakça

  • Baydar Çavdar, G. (2019). Yerli Kişisel Gelişimde Eğilimler: Popüler Spiritüellik ve Maneviyat Kitaplarında Retorik. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Berger, P. L. (1974). Pyramids of sacrifice. Penguin Books.
  • Berger, P.L. (1980) The heretical imperative: contemporary possibilities of religious affirmation. Doubleday Publishing.
  • Berger, P.L. (2011). Kutsal şemsiye (A. Coşkun, Çev.). Rağbet Yayınları.
  • Berger, P.L.& Luckmann, T. (2016). Modernite, çoğulculuk ve anlam krizi: modern insanın yönelimi (M. D. Dereli, Çev.). Heretik Yayınları.
  • Bruce, S. (2003). The social process of secularization. R. K. Fenn (Ed). The Blackwell Companion to Sociology of Religion (ss. 249-263). Blackwell Publishing.
  • Campbell D. ve ark. (2021). Secular surge: a new fault line in American politics. Cambridge University Press.
  • Casanova, J. (2014), Modern dünyada kamusal dinler (Şahin, M.M. Çev.). Sakarya Üniversitesi Kültür Yayınları.
  • Cengiz, K., Küçükural, Ö.& Gür H. (2022). Türkiye’ de spiritüel arayışlar. İletişim Yayınları.
  • Creswell, J. W. (2016). Nitel araştırma yöntemleri: beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (M. Bütün & S. B. Demir, Çev.). Siyasal Kitabevi.
  • Cooper, D. (2020). Spiritüel yasalar (S. Kayır, Çev.). Maya Kitap.
  • Davie, G. (1990). Believing without belonging: Is this the future of Religion in Britain. Social Compass. 37(4), ss. 455-459.
  • Çiğdem, A. (1997). Bir imkan olarak modernite. İletişim Yayınları.
  • Eagleaton, T. (2007). Din asla pes etmez. Birikim dergisi. Nisan. https://birikimdergisi.com/guncel/155/terry-eagleaton-ile-soylesi-din-asla-pes-etmez
  • Eagleaton, T. (2014). Tanrı’nın ölümü ve kültür (S. Dingiloğlu, Çev.). Yordam Kitap.
  • Ertit, V. (2014). Evrenselleştirilmiş -klasik- sekülerleşme tezi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 11(27), ss. 103-120.
  • Ertoy, M.& Öztürk, T. (2024). Sekülerleşme: teoriler, kavramlar ve literatür temelinde bibliyometrik bir çalışma. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 22(4), ss. 295-319. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1559795 .
  • Ekşi, F. (2012). Kritik bir bakış açısıyla kişisel gelişim kitapları. Kaknüs Yayınları.
  • Furedi, F. (2010). Nereye gitti bu entellektüeller? (A. E. Koca, Çev.). Birleşik Yayınları.
  • Gorski, P.S. (2014). Sekülerleşme tartışmasını tarihselleştirmek. Michele Dillon (Ed.). Din Sosyolojisi Elkitabı (ss.159-177). Paradigma Yayınları.
  • Gürbilek, N. (2009). Vitrinde yaşamak: 1980’lerin kültürel iklimi. Metis Yayınları.
  • Hamilton, M. (2001). Sociology of religion: theoretical and comparative perspectives. Routledge.
  • Hamilton, M. (2012). Rasyonel seçim kuramı (Kirman, M. A. Çev.). P.B. Clarke (Ed.). Din Sosyolojisi Kuram ve Yöntem (ss. 197-222). İmge Kitabevi.
  • Hara, M. (2014). Yol: aşkın istilası. Destek Yayınları.
  • Işınsu, T. (2014). Mucizeleri çağırmak. Feniks Yayınları.
  • Işınsu, (2016). Ol der ve olur. Feniks Yayınları.
  • Kirman, M. A. (2008). Sekülerleşme perspektifinden dinî ve seküler fundamentalizmler. Journal of International Social Research. 1(2), ss. 274-291.
  • Karayılan, A. H. (2014). Kişisel gelişim sisteminin kelam ilmi açısından değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi. Harran Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Kirman, M. A.& Sarı, H. (2019). Post- seküler toplumda anlam arayışını ve tasavvufu yol metaforu üzerinden okumak. M. A. Kirman& V. Ertit (Ed.). Sekülerleşme Tartışmaları (ss.197- 216). Kadim Kitap.
  • Koşar, U. (2015). Allah de ötesini bırak 2. Destek Yayınları.
  • Koşar, U. (2016). Allah de ötesini bırak. Destek Yayınları.
  • Köse, A. (2014). Sekülerden kutsala yolculuk: 21. Yüzyılda dinin geleceği. A. Köse (Ed). Kutsalın Dönüşü. (ss. 128-145). Timaş Yayınları.
  • Köse, A. (2023). Dinin Geleceği. Nobel Yayıncılık.
  • Lieblich, A., Tuval- Mashiach & R. Zilber, T. (1998). Narrative research: applied social research methods series. Sage Publication.
  • Mengüç, H. (2018). Ben Ney’im. Destek Yayınları.
  • Nouman, A. (2017). Dirilt kalbini (F. Can, Çev.). Timaş Yayınları.
  • Oğut, A. (2011). Evrenden torpilim var. Dharma Yayınları.
  • Özay, M. (2007). Sekülerleşme ve din: Batı’da sekülerleşme teorileri ve tartışmaları. İbn Haldun Üniversitesi Yayınları.
  • Özçeşmeci, E. (2017). Türkiye’deki kişisel gelişim kitaplarına yönelik bir inceleme: postmodern toplum bağlamında eleştirel bir analiz. Yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Pınarbaşı, G. (2021). Spiritüel Ağ. Okur Akademi.
  • Prager, M. (2001). Exploring self- help literature: promoter or preventer of authentic growth. Master’s Thesis. University of Calgary. Alberta.
  • Sayar, K. (2023). Sufi psikolojisi. Kapı Yayınları.
  • Sayın, E. (2014). Tasavvuf terapisi. Nesil Yayınları.
  • Sevim, B. A. (2013). Kişisel gelişim kitaplarındaki başarı ideolojisi: Mümin Sekman örneği. International Periodical For The Languages Literature And History Of Turkish Or Turkic, 8(3), ss. 17-35.
  • Sommerville, J. (2002). Stark’s age of Faith Argument and the secularization of things: a commentary. JSSR. 63 (3), ss. 361-372.
  • Stark, R. & Bainbridge, W. S. (1987). A theory of religion. Peter Lang Publishing.
  • Şengül, S.& Acar, O.K. (2021). Türkiye’de kişisel gelişim alanının özgünlüğü: kişisel gelişim kitaplarının içerikleri ve alanın Türk İslam medeniyeti bağlamında bir değerlendirilmesi. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 12(24), ss. 412-435. https://doi.org/10.47129/bartiniibf.942608
  • Taburoğlu, Ö. (2008). Dünyevi ve kutsal: modernlerin maneviyat arayışları. Metis Yayınları.
  • Taylor, C. (2019). Seküler çağ (D. Körpe, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Tokur, B. (2006). Kişisel gelişim (NLP)- din ilişkisi üzerine bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Turner, B.S. (2009). Religious speech: the ineffable nature of religious communica tion in the information age. Theory Culture & Society. 25(7-8), 219 – 35. https://doi.org/10.1177/0263276408097804
  • Turner, B. S. (2012). Post-seküler toplumda din. Din Bilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi. 12 (3), ss. 199- 224.
  • Voas, D. & Crockett A. (2005). Religion in Britain: neither believing nor belonging. Sociology. 39(1), ss. 11- 28. https://doi.org/10.1177/0038038505048998
  • Yapıcı, H. (2021). Toplumun burçlarla imtihanı. Dün Bugün Yarın Yayınları.
  • Wilson, B. (1976). Contemporary transformation of religion. Oxford University Press.
  • Wilson, B. (1982) Religion in sociological perspective. Oxford University Press.

Religious and Spiritual Discourses in Personal Development Books: A Sociological Content Analysis on Turkish Literature

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 2, 768 - 788, 30.06.2025
https://doi.org/10.15869/itobiad.1643413

Öz

The position of religion in modern society is a multifaceted topic that has been examined from various disciplinary perspectives and theoretical standpoints. The secularization theory stands out in these debates. This theory asserts that the process of secularization is an inevitable outcome of modernization. However, the emergence of new forms of religiosity in the postmodern era has led to a questioning of this theory. The individual's deprivation of the protective and encompassing shield of traditional religious beliefs and values has led to various and relatively new issues, such as a crisis of meaning, loneliness, and alienation. These issues have led to a return to traditional religious and spiritual solutions, as well as a search for new pursuits. Consequently, a pluralistic field of religiosity has emerged, wherein almost every individual can create their own personal spiritual space. Today researchers speak not of the decline or collapse of religion, but rather the transformation of its functions. In contemporary societies, new institutional or individual alternatives have emerged to fulfill some functions of religion. Personal development based on individualism and the solutions and alternatives that support this development can be evaluated in this context. Personal development is promoted both by the process of secularization and by religion in the sense of spirituality. In this respect, the demands and formulas in these two areas are reconstructed together within the framework of a new form of religiosity in personal development books. Personal development books, which derive their power and popularity from the glorification and even sanctification of the individual, are among the most important sources of reference, both in terms of providing an answer to the search for meaning and in terms of producing discourses that legitimize the difficulties and problems experienced. This study examines how personal development books offer an alternative with their reference frames and content. For this purpose, personal development books referring to religion, mysticism and spiritualism were analysed within the framework of the categories of search for meaning, search for remedy, consolation, compensation and legitimation. In the study, categorical content analysis, one of the qualitative research methods, was preferred and religious and spiritual discourses corresponding to these categories were identified. These discourses are: The Path, Spiritual Journey, Searching, Individual Spiritual Experience, Trust in the Creator, Refuge and Belonging, God within You/Indwelling of God, Predestination, Trial, Divine Justice, Patience, Gratitude to God, Reliance on God and Surrender. Purposeful sampling was used in the study, taking into account the identified categories and discourses. The selection was made from spirituality-themed personal development books in the Turkish literature that have had at least two editions since the year of their publication.

Kaynakça

  • Baydar Çavdar, G. (2019). Yerli Kişisel Gelişimde Eğilimler: Popüler Spiritüellik ve Maneviyat Kitaplarında Retorik. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Berger, P. L. (1974). Pyramids of sacrifice. Penguin Books.
  • Berger, P.L. (1980) The heretical imperative: contemporary possibilities of religious affirmation. Doubleday Publishing.
  • Berger, P.L. (2011). Kutsal şemsiye (A. Coşkun, Çev.). Rağbet Yayınları.
  • Berger, P.L.& Luckmann, T. (2016). Modernite, çoğulculuk ve anlam krizi: modern insanın yönelimi (M. D. Dereli, Çev.). Heretik Yayınları.
  • Bruce, S. (2003). The social process of secularization. R. K. Fenn (Ed). The Blackwell Companion to Sociology of Religion (ss. 249-263). Blackwell Publishing.
  • Campbell D. ve ark. (2021). Secular surge: a new fault line in American politics. Cambridge University Press.
  • Casanova, J. (2014), Modern dünyada kamusal dinler (Şahin, M.M. Çev.). Sakarya Üniversitesi Kültür Yayınları.
  • Cengiz, K., Küçükural, Ö.& Gür H. (2022). Türkiye’ de spiritüel arayışlar. İletişim Yayınları.
  • Creswell, J. W. (2016). Nitel araştırma yöntemleri: beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (M. Bütün & S. B. Demir, Çev.). Siyasal Kitabevi.
  • Cooper, D. (2020). Spiritüel yasalar (S. Kayır, Çev.). Maya Kitap.
  • Davie, G. (1990). Believing without belonging: Is this the future of Religion in Britain. Social Compass. 37(4), ss. 455-459.
  • Çiğdem, A. (1997). Bir imkan olarak modernite. İletişim Yayınları.
  • Eagleaton, T. (2007). Din asla pes etmez. Birikim dergisi. Nisan. https://birikimdergisi.com/guncel/155/terry-eagleaton-ile-soylesi-din-asla-pes-etmez
  • Eagleaton, T. (2014). Tanrı’nın ölümü ve kültür (S. Dingiloğlu, Çev.). Yordam Kitap.
  • Ertit, V. (2014). Evrenselleştirilmiş -klasik- sekülerleşme tezi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 11(27), ss. 103-120.
  • Ertoy, M.& Öztürk, T. (2024). Sekülerleşme: teoriler, kavramlar ve literatür temelinde bibliyometrik bir çalışma. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 22(4), ss. 295-319. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1559795 .
  • Ekşi, F. (2012). Kritik bir bakış açısıyla kişisel gelişim kitapları. Kaknüs Yayınları.
  • Furedi, F. (2010). Nereye gitti bu entellektüeller? (A. E. Koca, Çev.). Birleşik Yayınları.
  • Gorski, P.S. (2014). Sekülerleşme tartışmasını tarihselleştirmek. Michele Dillon (Ed.). Din Sosyolojisi Elkitabı (ss.159-177). Paradigma Yayınları.
  • Gürbilek, N. (2009). Vitrinde yaşamak: 1980’lerin kültürel iklimi. Metis Yayınları.
  • Hamilton, M. (2001). Sociology of religion: theoretical and comparative perspectives. Routledge.
  • Hamilton, M. (2012). Rasyonel seçim kuramı (Kirman, M. A. Çev.). P.B. Clarke (Ed.). Din Sosyolojisi Kuram ve Yöntem (ss. 197-222). İmge Kitabevi.
  • Hara, M. (2014). Yol: aşkın istilası. Destek Yayınları.
  • Işınsu, T. (2014). Mucizeleri çağırmak. Feniks Yayınları.
  • Işınsu, (2016). Ol der ve olur. Feniks Yayınları.
  • Kirman, M. A. (2008). Sekülerleşme perspektifinden dinî ve seküler fundamentalizmler. Journal of International Social Research. 1(2), ss. 274-291.
  • Karayılan, A. H. (2014). Kişisel gelişim sisteminin kelam ilmi açısından değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi. Harran Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Kirman, M. A.& Sarı, H. (2019). Post- seküler toplumda anlam arayışını ve tasavvufu yol metaforu üzerinden okumak. M. A. Kirman& V. Ertit (Ed.). Sekülerleşme Tartışmaları (ss.197- 216). Kadim Kitap.
  • Koşar, U. (2015). Allah de ötesini bırak 2. Destek Yayınları.
  • Koşar, U. (2016). Allah de ötesini bırak. Destek Yayınları.
  • Köse, A. (2014). Sekülerden kutsala yolculuk: 21. Yüzyılda dinin geleceği. A. Köse (Ed). Kutsalın Dönüşü. (ss. 128-145). Timaş Yayınları.
  • Köse, A. (2023). Dinin Geleceği. Nobel Yayıncılık.
  • Lieblich, A., Tuval- Mashiach & R. Zilber, T. (1998). Narrative research: applied social research methods series. Sage Publication.
  • Mengüç, H. (2018). Ben Ney’im. Destek Yayınları.
  • Nouman, A. (2017). Dirilt kalbini (F. Can, Çev.). Timaş Yayınları.
  • Oğut, A. (2011). Evrenden torpilim var. Dharma Yayınları.
  • Özay, M. (2007). Sekülerleşme ve din: Batı’da sekülerleşme teorileri ve tartışmaları. İbn Haldun Üniversitesi Yayınları.
  • Özçeşmeci, E. (2017). Türkiye’deki kişisel gelişim kitaplarına yönelik bir inceleme: postmodern toplum bağlamında eleştirel bir analiz. Yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Pınarbaşı, G. (2021). Spiritüel Ağ. Okur Akademi.
  • Prager, M. (2001). Exploring self- help literature: promoter or preventer of authentic growth. Master’s Thesis. University of Calgary. Alberta.
  • Sayar, K. (2023). Sufi psikolojisi. Kapı Yayınları.
  • Sayın, E. (2014). Tasavvuf terapisi. Nesil Yayınları.
  • Sevim, B. A. (2013). Kişisel gelişim kitaplarındaki başarı ideolojisi: Mümin Sekman örneği. International Periodical For The Languages Literature And History Of Turkish Or Turkic, 8(3), ss. 17-35.
  • Sommerville, J. (2002). Stark’s age of Faith Argument and the secularization of things: a commentary. JSSR. 63 (3), ss. 361-372.
  • Stark, R. & Bainbridge, W. S. (1987). A theory of religion. Peter Lang Publishing.
  • Şengül, S.& Acar, O.K. (2021). Türkiye’de kişisel gelişim alanının özgünlüğü: kişisel gelişim kitaplarının içerikleri ve alanın Türk İslam medeniyeti bağlamında bir değerlendirilmesi. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 12(24), ss. 412-435. https://doi.org/10.47129/bartiniibf.942608
  • Taburoğlu, Ö. (2008). Dünyevi ve kutsal: modernlerin maneviyat arayışları. Metis Yayınları.
  • Taylor, C. (2019). Seküler çağ (D. Körpe, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Tokur, B. (2006). Kişisel gelişim (NLP)- din ilişkisi üzerine bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Turner, B.S. (2009). Religious speech: the ineffable nature of religious communica tion in the information age. Theory Culture & Society. 25(7-8), 219 – 35. https://doi.org/10.1177/0263276408097804
  • Turner, B. S. (2012). Post-seküler toplumda din. Din Bilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi. 12 (3), ss. 199- 224.
  • Voas, D. & Crockett A. (2005). Religion in Britain: neither believing nor belonging. Sociology. 39(1), ss. 11- 28. https://doi.org/10.1177/0038038505048998
  • Yapıcı, H. (2021). Toplumun burçlarla imtihanı. Dün Bugün Yarın Yayınları.
  • Wilson, B. (1976). Contemporary transformation of religion. Oxford University Press.
  • Wilson, B. (1982) Religion in sociological perspective. Oxford University Press.
Toplam 56 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Din Sosyolojisi
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Selin Bozkurt 0000-0002-5625-9420

Muhammet Ertoy 0000-0002-1482-1841

Erken Görünüm Tarihi 14 Haziran 2025
Yayımlanma Tarihi 30 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 20 Şubat 2025
Kabul Tarihi 14 Mayıs 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 14 Sayı: 2

Kaynak Göster

APA Bozkurt, S., & Ertoy, M. (2025). Kişisel Gelişim Kitaplarında Dini ve Spiritüel Söylemler: Türkçe Literatür Üzerine Sosyolojik Bir İçerik Analizi. İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 14(2), 768-788. https://doi.org/10.15869/itobiad.1643413
İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi  Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.