Öz
In the historical progression of languages, the inadequacy of existing vocabulary to meet emerging needs often leads to the creation of new words and expressions. Languages employ various methods to address this necessity, and one such method is the formation of formulaic language units through the combination of multiple words. These units, which include compounds, reduplications, idioms, proverbs, and other formulaic expressions, are pivotal in demonstrating the developmental level of a language. They are intricately linked to the cultural and social dimensions of the language community. Historically, these elements have served as potent tools of expression in all periods of the Turkish Language, particularly in texts where they enhance both the semantic and syntactic richness. A noteworthy manifestation of this can be seen in the Classical Period of Chagatai Turkish, especially within the works of the poet Babur Shah. His work, Mübeyyen Der Fıkh, is remarkable for its effective use of formulaic language units involving organ names. In this study, formulaic language units formed with organ names in the work of Babur Shah, one of the poets of the Classical Period Chagatai Turkish, called Mübeyyen Der Fıkh, were examined. The work in question constitutes an important example in terms of the active use of formulaic language units formed with organ names. The research reveals the linguistic richness of Chagatai Turkish and the functionality of formulaic language units in the texts belonging to this period. In this context, the types, usage frequencies and semantic features of formulaic language units formed with organ names were analysed in detail. The findings show the important role of these units, which reflect the expressive power and cultural depth of Chagatai Turkish, in the language structure of the period.
Anahtar Kelimeler
Linguistics Turkish Language Chagatai Turkish Organ Names Formulaic Language Units
Kaynakça
- Aksan, D. (1996). Türkçenin Sözvarlığı. Engin Yayınevi. google scholar
- Akün, Ö. F. (1993). Bâbür. TDV İslâm Ansiklopedisi, 4, 396-400. google scholar
- Ayverdi, İ. (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Kubbealtı. google scholar
- Çolak, G. (2017). Türkçede Fosil Kelimeler. Bilge Kültür Sanat google scholar
- Doğan, L. (2005). Türk Dilinde Organ Adları Üzerine Bir İnceleme-Ana ve Ara Temel Kelimeler. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 141-163. google scholar
- Dökmeci, İ., & Dökmeci H. (2014). Resimli Büyük Tıp Sözlüğü. Noel Tıp Kitabevleri. google scholar
- Eckmann, J. (Çev. Karaağaç, G.) (2013). Çağatayca El Kitabı. Kesit Yayınları. google scholar
- Er, O. (2016). Bitlis Eren Üniversitesi Takvimlerine Kültürel Değerler Açısından Bir Bakış. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 56, 1425-1440. google scholar
- Gökdayı, H. (2020). Türkçede Kalıp Sözler. Kriter Yayınları. google scholar
- Karol, S. (1963). Zooloji Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- Karol, S., Suludere Z., & Ayvalı, C. (1998). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- Köprülü, M. Fuad (1945). Çağatay Edebiyatı. TDV İslâm Ansiklopedisi, 3, 270-323. google scholar
- Sarı, C. (2019). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kalıplaşmış Dil Birimleri. [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. google scholar
- Seyhan, Oral, T. (2004). Mübeyyen Der Fıkh (Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Çağrı Yayınları. google scholar
- Subaşı Uzun, L. (1991). Deyimleşme ve Türkçede Deyimleşme Dereceleri. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 2, 29-39. google scholar
- Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
Öz
Dillerin tarihsel seyri içinde mevcut kelime kadrosunun ihtiyacı karşılama noktasında yetersiz kalması, dilde yeni kelimelere ve ifade araçlarına gereksinim duyulması sonucunu doğurmaktadır. Diller bu ihtiyacı karşılamak üzere pek çok yönteme sahiptir. Birden fazla kelimenin bir araya gelerek kalıplaşmış birimler oluşturması da bu yöntemlerden biridir. Bir dilin gelişmişlik düzeyinin en güçlü göstergelerinden biri olan kalıplaşmış dil birimleri, dilin kültürel ve sosyal yönü ile doğrudan bağlantılıdır. Bir dilin biçim bilimi, anlam bilimi ve söz dizimi alanları ile ilgili olan kalıplaşmış dil birimleri (birleşikler, ikilemeler, deyimler, atasözleri ve kalıp ifadeler) Türk Dilinin tüm tarihsel devrelerinde en etkili ifade aracı olarak metinlerde varlık göstermektedir. Dildeki neredeyse tüm kelime türlerinin birleşmesi ile meydana gelebilen kalıplaşmış dil birimleri göz önünde bulundurulduğunda organ adları ile oluşanların önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. Bu çalışmada, Klasik Dönem Çağatay Türkçesi şairlerinden Bâbür Şah’ın Mübeyyen Der Fıkh adlı eserinde, organ adlarıyla oluşturulan kalıplaşmış dil birimleri incelenmiştir. Söz konusu eser, organ adlarıyla oluşturulan kalıplaşmış dil birimlerinin işlek bir şekilde kullanımı açısından önemli bir örnek teşkil etmektedir. Araştırma, Çağatay Türkçesinin dil bilimsel açıdan zenginliğini ve bu döneme ait metinlerde kalıplaşmış dil birimlerinin işlekliğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda, organ adlarıyla oluşturulan kalıplaşmış dil birimlerinin türleri, kullanım sıklıkları ve anlam özellikleri detaylı bir şekilde analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular, Çağatay Türkçesinin ifade gücünü ve kültürel derinliğini yansıtan bu birimlerin, dönemin dil yapısı içerisindeki önemli rolünü göstermektedir.
Anahtar Kelimeler
Dilbilim Türk Dili Çağatay Türkçesi Organ Adları Kalıplaşmış Dil Birimleri
Kaynakça
- Aksan, D. (1996). Türkçenin Sözvarlığı. Engin Yayınevi. google scholar
- Akün, Ö. F. (1993). Bâbür. TDV İslâm Ansiklopedisi, 4, 396-400. google scholar
- Ayverdi, İ. (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Kubbealtı. google scholar
- Çolak, G. (2017). Türkçede Fosil Kelimeler. Bilge Kültür Sanat google scholar
- Doğan, L. (2005). Türk Dilinde Organ Adları Üzerine Bir İnceleme-Ana ve Ara Temel Kelimeler. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 141-163. google scholar
- Dökmeci, İ., & Dökmeci H. (2014). Resimli Büyük Tıp Sözlüğü. Noel Tıp Kitabevleri. google scholar
- Eckmann, J. (Çev. Karaağaç, G.) (2013). Çağatayca El Kitabı. Kesit Yayınları. google scholar
- Er, O. (2016). Bitlis Eren Üniversitesi Takvimlerine Kültürel Değerler Açısından Bir Bakış. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 56, 1425-1440. google scholar
- Gökdayı, H. (2020). Türkçede Kalıp Sözler. Kriter Yayınları. google scholar
- Karol, S. (1963). Zooloji Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- Karol, S., Suludere Z., & Ayvalı, C. (1998). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- Köprülü, M. Fuad (1945). Çağatay Edebiyatı. TDV İslâm Ansiklopedisi, 3, 270-323. google scholar
- Sarı, C. (2019). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kalıplaşmış Dil Birimleri. [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. google scholar
- Seyhan, Oral, T. (2004). Mübeyyen Der Fıkh (Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Çağrı Yayınları. google scholar
- Subaşı Uzun, L. (1991). Deyimleşme ve Türkçede Deyimleşme Dereceleri. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 2, 29-39. google scholar
- Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Sözlükbilim ve Anlambilim |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 16 Mart 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 22 Kasım 2024 |
| Kabul Tarihi | 7 Ocak 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Sayı: 43 |
- Makale Dosyaları