Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Osmanlı Devleti’nde Kamu Yararının Kurumsallaşması: Süleymaniye Vakfiyesi Üzerinden Bir Kurum Tarihi İncelemesi

Yıl 2025, Sayı: 88, 205 - 239, 25.07.2025

Ü. Serdar Serdaroglu

https://doi.org/10.26650/jspc.2025.88.1679795

Öz

Bu çalışma, Osmanlı Devleti’nin klasik döneminde sosyal hizmet kurumu işlevi gören Süleymaniye Külliyesi’nin sosyal hizmet fonksiyonlarını Darüşşifa ve Bimarhane ile İmaretleri üzerinden sosyal politika ve kurumsal sürdürülebilirlik perspektifinden ele alır. Sosyal hizmet teorileri ve vakıf kurumlarının tarihî sürekliliği çerçevesinde yapılan analiz, bu yapıların yalnızca sosyal hizmet merkezleri değil; sosyal dayanışmayı güçlendiren, insan onurunu gözeten ve kamusal sorumluluğu ilke edinen sosyal refah kurumları olduğunu ortaya koyar. Süleymaniye Darüşşifası’nın vakıf temelli finansman modeli, düzenli mütevelli denetimleri ve şeffaf gelir-gider planlaması sayesinde asırlar boyunca ayakta kalmış; böylece kamu yararına odaklı uzun ömürlü bir hizmet yapısı inşa edilmiştir. Bimarhane’de ise müzik terapisi, farmakoterapi ve mekânsal tasarım gibi bütüncül yaklaşımlar, erken dönem psikososyal müdahale örnekleri olarak sunulmuştur. İmaretleri vasıtasıyla da barınma ve gıda bağlamında sosyal hizmet üreten Süleymaniye Külliyesi, böylece sağlık, eğitim, barınma ve gıda hizmetlerini bünyesinde barındıran bir kurum olarak dikkat çekmektedir. Bu tarihî kurum, modern sosyal hizmet anlayışının temel ilkeleri, sosyal adalet, eşitlik, mahremiyet ve etik sorumluluk ile örtüşür. Makale, Süleymaniye Vakfiyesi’nde yer alan normatif düzenlemelerin günümüz refah politikaları için ilham verebilecek modellere dönüştürülebilirliğini vurgularken, kurumun tarihi serüveninin Osmanlı Devleti’nde kamu yararının kurumsallaşmasına dair en önemli uygulama olduğunu iddia etmektedir. Sonuç olarak, Osmanlı vakıf sisteminin kurumsal sürdürülebilirlik ve toplumsal refahı nasıl bir arada tesis ettiğine dair sosyal hizmet literatürüne Süleymaniye Vakfiyesi üzerinden bir okuma gayesine hizmet eden bu çalışma, Osmanlı sosyal tarihinin sosyal politika disiplinince yeniden okunması için metodolojik bir katkı sunmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Süleymaniye Külliyesi ve Vakfiyesi Sosyal politika ve kamu yararı Kurumsal sürdürülebilirlik Vakıf Kurum tarihi

Kaynakça

  • Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi - BOA google scholar
  • BOA, Cevdet-Adliye (C. ADL.) 26-1588, 9 Haziran 1804. google scholar
  • BOA., Cevdet-Sıhhiye (C. SH.) 29-1410, 25 MaYıs 1845. google scholar
  • BOA, Cevdet-Sıhhiye (C. SH.) 27-1338, 22 Kasım 1787. google scholar
  • BOA, İrade-Dahiliye (İ. DH.) 65-3204, 13 Eylül 1842. google scholar
  • BOA, İrade-Dahiliye (İ. DH.) 65-3204, 13 Eylül 1842. google scholar
  • BOA, İrade-Dahiliye (İ. DH.) 341-22460, 4 Ocak 1856. google scholar
  • BOA, İrade-Meclis-i Vala (İ. MVL.) 104-2306, 5 EyLüL 1847. google scholar
  • BOA, İrade-Meclis-i Vala (İ. MVL.) 460-20742, 26 Ocak 1862. google scholar
  • BOA, İrade-Şura-yı Devlet (İ. ŞD.) 40-2091, 20 Ağustos 1878. google scholar
  • BOA, Sadaret-Meclis-i Vala Evrakı (A. MKT. MVL.) 141-149, 9 Ağustos 1853. google scholar
  • BOA, Sadaret-Nezaret ve Devair Evrakı (A. MKT. NZD.) 96-85, 8 Ağustos 1853. google scholar
  • BOA, Şura-Yı Devlet (ŞD.) 706-32, 27 Ocak 1884. google scholar
  • Afşar, Y. (2014). Bilinmeyen Yönleriyle Süleymaniye Camii ve Külliyesi. İzmir: Kaynak Kitaplığı. google scholar Akgündüz, A. (1988). İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu YaYınları. google scholar
  • Akkuş, Y. (2018). Şifahane’den Hastahane’ye, Osmanlı Toplumunda Vakıf, Sağlık ve Tıp. Ankara: Atıf YaYınları. google scholar
  • Akozan, F. (1969). Türk KüllİYeleri. Vakıflar Dergisi, 8, 303-308. google scholar
  • Aköz, A. ve Yörük, D. (2004). H. 1002/M. 1594 Tarihli Bir Vakıf Defterine Göre Edirne’deki Sultan II. BâYezid Câmii ve İmâreti Evkâfı. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 157-177. google scholar
  • AkYıldız, A. (1993). Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform (1836-1856). İstanbul: Eren YaYınları. google scholar
  • Alcock, P., May M., ve Rowlingson, K. (2011). Sosyal Politika: Kuramlar ve Uygulamalar. Ankara: Siyasal Kitabevi. google scholar
  • ArtvinLi, F. ve Etker, Ş. (2013). BimarhaneLer ve mecanin Yönetimi: iki taslak ve süregelen tartışma. OsmanlI Bilimi Araştırmaları, 14(2), 1-40. google scholar
  • Artvinli, F. (2017). Delilik, Siyaset ve Toplum, Toptaşı Bimarhanesi (1873-1927). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi YaYinevi. google scholar
  • AtaY, H. (1981). Fatih- SüLeYmanİYe Medreseleri Ders Programları ve İcazet-NameLer, Vakıflar Dergisi, 13, 171-235. google scholar
  • Ateş, İ. (1987). Kanunî Sultan Süleyman’ın Su Vakfiyesi. Ankara: KüLtür ve Turizm BakanLığı YayınLarı. google scholar
  • Ateş, N. (2017). OsmanLı’da vakıf-külliye-şehir ilişkisi. Uludağ Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 26(2), 151-164. google scholar
  • Barkan, Ö. L. (1953). H. 933-934 (M. 1527-1528) Mali Yılına ait bir bütçe örneği. İstanbul Üniversitesi iktisat Fakültesi Mecmuası, 15(1-4), 251-329. google scholar
  • Barkan, Ö. L. (1974). SüLeYmanİYe Cami ve imareti tesislerine ait Yıllık bir muhasebe bilançosu 993/994. Vakıflar Dergisi, 9, 109-161. google scholar
  • Barkan, Ö. L. (1979). Süleymaniye Camii ve imareti inşaatı, 2. Cilt (1550-1557). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi. google scholar
  • Barkan, Ö. L. (2013). Kolonizatör Türk Dervişleri ve Süleymaniye Camii ve imareti Muhasebesi (1585-1586). Haz. Coşkun Çakır, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü YaYınları. google scholar
  • Bayat, A. H. (2016). Türk Tıp Tarihi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. google scholar
  • Berki, Ş. (1969). Vakfın MahİYeti. Vakıflar Dergisi, 8, 1-8. google scholar
  • CantaY, T. (1989). Süleymaniye Camii, XVI. -XVII. Yüzyıllarda Süleymaniye Camii ve Bağlı Yapıları. İstanbul: Eren Yayıncılık. google scholar
  • CeYlan, İ. (2012). Türklerde Cerrahinin Gelişimi. Ankara: Türk Cerrahi Derneği Yayınları. google scholar
  • Çelik, S. (2009). Süleymaniye Külliyesi Malzeme, Teknik ve Süreç. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi YaYını. google scholar
  • Çizakça, M. (1995). Cash Waqfs of Bursa, 1555-1823. The Journal of the Economic and Social History of the Orient (JESHO), 38(3), 313-354. google scholar
  • Çizakça, M. (2000). A History of Philanthropic Foundations: The Islamic World from the Seventh Century to the Present. Istanbul: Boğaziçi UniversitY Press. google scholar
  • Çizakça, M. (2006). A Comparative Perspective on Ottoman Foundations. New York: SUNY Press. google scholar
  • Çobanoğlu, A. V. (2002). Külliye. Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 26, 542-544. google scholar
  • Değer, M. (1992). Süleymaniye Dârüşşifâsı ve Tıp Medresesinin Bugünkü Durumu. I. Türk Tıp Tarihi, Kongreye Sunulan Bildiriler, 17-19 Şubat 1989, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. google scholar
  • Dinç, G., Nadari, S. ve Kanpolat, Y. (2006). SüleYmaniYe KülliYesi: a historicallY ımportant medical, scientific, and cultural center. Historical Library, 59(2), 404-409. google scholar
  • Dominelli, L. (2002). Values in social work: Contested entities with enduring qualities. Critical practice in social work, Eds. Robert Adams, Lena Dominelli and Malcolm Payne, Palgrave, 15-27. google scholar
  • Doppelt, B. (2017). Leading change toward sustainability: A change-management guide for Business, government and civil society. Routledge. google scholar
  • Elkington, J. (2001). The triple bottom line for 21st centurY business. The Earthscan Reader in Business and Sustainable Development, (136), 20-43. google scholar
  • Ergüven, M. H., & Yılmaz, A. (2017). Development of Turkish wellness philosophY and reconsideration of sifahane concept: the case of the Darussifa of Bayezid II. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 7(l), 27-37. google scholar
  • Esping-Andersen, G. (1990). The Three Worlds of Welfare Capitalism. Princeton University Press. google scholar
  • Genç, M. (2014). Klasik Osmanlı sosyal-iktisadi sistemi ve vakıflar. Vakıflar Dergisi, (42), 10-18. google scholar
  • Güran, T. (2006). Ekonomik ve Mali Yönleriyle Vakıflar. SüleYmaniYe ve Şehzade SüleYman Paşa Vakıfları, İstanbul: Kitabevi. google scholar
  • Güreşsever, G. C. (1984). Süleymaniye tıp medresesi ve şifahanesi. Kaynaklar Dergisi, 2(2), 33-40. google scholar
  • Gürkan, K. İ. (1966). Süleymaniye Dârüşşifâsı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi YaYınları. google scholar
  • Gürkan, K. İ. (2001). Süleymaniye Dârüşşifâsı, Kanunî Armağanı, Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
  • İnalcık, H. (1994). The Ottoman State: Economy and Society, 1300-1600. An Economic and Social History of the Ottoman Empire, Eds. H. İnalcık, D. Quatert, New York: Cambridge UniversitY Press. google scholar
  • Kafadar, G. N. (1985). The Süleymaniye complex in İstanbul: an ınterpretation. Muqarnas, 3, 92-117. google scholar
  • Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (Haz.) (2008), Evliya Çelebi Seyahatnamesi. 1. Cilt, 1. Kitap, İstanbul: Yapı Kredi YaYınları. google scholar
  • Kan, T. (2014). istanbul Süleymaniye Külliyesi Örneğinde Külliyeler için Bir Yönetim Modeli Yaklaşımı (YaYımlanmamış doktora tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
  • Kaya, M. K. (2015). Vakıf Gelirlerine Dair Bir Örnek. Vakıflar Dergisi, 43, 179-181. google scholar
  • Kohlstedt, S. G. (1985). Institutional History, Osiris, 1, 26-36. google scholar
  • Kozak, İ. E. (1985). Bir Sosyal Siyaset Müessesesi Olarak Vakıf. Ankara: Akabe YaYınları. google scholar
  • Kuran, T. (2001). The provision of public goods under ıslamic law: origins, impact, and limitations of the Waqf System. Law & Society Review. 35(4), 841-897. google scholar
  • Kuran, T. (2014). InstitutionaL Roots of Authoritarian RuLe in the MiddLe East: Civic Legacies of the IsLamic Waqf (June 12, 2014). Economic Research Initiatives at Duke (ERID) Working Paper No. 171, 1-40. AvaiLabLe at SSRN: https://ssrn.com/abstract=2449569 or http:// dx.doi.org/10.2139/ssrn.2449569 google scholar
  • Kuran, T. (2016). LegaL roots of authoritarian ruLe in the MiddLe East: civic Legacies of the IsLamic Waqf, The American Journal of Comparative Law, 64(29), 419-454. google scholar
  • KöprüLü, M. F. (2003). Vakıfların Hukuki Mahiyeti. Haz. YahYa KemaL Taştan, Ankara: Vakıflar GeneL MüdürLüğü YaYınLarı. google scholar
  • KöprüLü, M. F. (2005). İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi, Ankara: Akçağ YaYınLarı. google scholar
  • KürkçüoğLu, K. E. (1962), Süleymaniye Vakfiyesi. Vakıflar Umum MüdürLüğü NeşriYatı, Ankara. google scholar
  • KütükoğLu, M. (2000). XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu YaYınLarı. google scholar
  • MüderrisoğLu, F. ve ArsLan, H. Ç. (2000). OsmanlI Sanatının Mali KaYnakLarı. Vakıflar Dergisi, 27, 95-101. google scholar
  • MarshaLL, T. H. (1992). Citizenship and Social Class and Other Essays. PLuto Press. google scholar
  • North, D. C. (1990). Institutions, Institutional Change and Economic Performance. Cambridge UniversitY Press. google scholar
  • Ocak, A. Y. (1978). ZavİYeler. Vakıflar Dergisi, 12, 247-269. google scholar
  • OrbaY, K. (2005). Vakıfların bazı arşiv kaYnakları. Vakıflar Dergisi, 29, 27-41. google scholar
  • Özbek, N. (1999a). The PoLitics of Poor ReLief in the Late Ottoman Empire: 1876-1914. New Perspectives on Turkey, 21, 1-33. google scholar
  • Özbek, N. (1999b). Vakıf tarihi çalışmaları üzerine notlar. Tarih ve Toplum, 32(187), 60-62. google scholar
  • Özbek, N. (2000). OsmanLı İmparatorLuğu’nda ‘sosyaL Yardım’ UYgulamaları: 1839-1918. Toplum ve Bilim, 83, 111-132. google scholar
  • Özbek, N. (2002). OsmanLı’dan günümüze TürkİYe’de sosyaL devlet. Toplum ve Bilim, 92, 7-33. google scholar
  • Özbek, N. (2006). Cumhuriyet Türkiyesi’nde Sosyal Güvenlik ve Sosyal Politikalar, İstanbuL: Tarih Vakfı. google scholar
  • Özcan, A. (2010). Tabakatü’L-MemâLik. Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 39, 301-303. google scholar
  • Özdemir Fırat, N. (2022). Bîmarhane, Türk Maarif Ansiklopedisi, TürkiYe Maarif Vakfı. google scholar
  • Öztürk, N. (1983). Menşe’i ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar. Ankara: Vakıflar GeneL MüdürLüğü YaYınLarı. google scholar
  • Öztürk, N. (1995). XIX. Asır OsmanLı Yönetiminde Yaşanan batıLıLaşma hareketLerinin vakıflar üzerindeki etkiLeri. Journal of Islamic Research, 8(i), 13-33. google scholar
  • Pamuk, Ş. (2007). OsmanlI - Türkiye iktisadi Tarihi, 1500 - 1914. İstanbul: İletişim YaYınLarı. google scholar
  • Pantık, R. (2017), “OsmanLı’da İcareteYn UYgulaması Hakkında Yeni DeğerLendirmeLer”, Vakıflar Dergisi, SaYı: 48, ss. 75-104. google scholar
  • Porter, M. E., & Kramer, M. R. (2006). The Link between competitive advantage and corporate sociaL responsibiLitY. Harvard Business Review, 84(12), 78-92. google scholar
  • RawLs, J. (1999). A Theory of Justice. (revised edition). Harvard UniversitY Press. google scholar
  • Sarı, N. (2012). Tıp. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 61, 101-111. google scholar
  • Sen, A. (1999). Development as Freedom. Oxford UniversitY Press. google scholar
  • Singer, A. (2002). Constructing Ottoman Beneficence: An Imperial Soup Kitchen in Jerusalem. New York: State UniversitY of New York Press. google scholar
  • Singer, A. (2003). Charit/s Legacies, A Reconsideration of Ottoman ImperiaL Endowment-Making. Poverty and Charity in the Middle Eastern Contexts, Ed. MichaeL Bonner, Mine Ener, AmY Singer, New York: State UniversitY of New York Press. google scholar
  • Singer, A. (2004). Osmanlı'da Hayırseverlik: Kudüs' te bir Haseki Sultan İmareti. İstanbuL: Tarih Vakfı Yurt YYaınLarı. google scholar
  • SkocpoL, T., & Amenta, E. (1986). States and sociaL poLicies. Annual Review of sociology, 12(l), 131-157. google scholar
  • Songur, H. ve SaYgın, T. (2014). Şifahaneden HastaneYe: SağLık KuruLuşLarının Değişimine GeneL Bir Bakış. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(l), 199-212. google scholar
  • Sönmez, S. E. (2017). Eskiz Defterlerinden Osmanlı Mimarisi. İstanbuL: ZeYtinburnu BeLediYesi KüLtür YaYınLarı. google scholar
  • TabakoğLu, A. (2004). Klasik Dönem Osmanlı Vakıf Sistemi. CumhuriYetin 80. YıLında ULusLararası Vakıf SempozYumu Kitabı, Ankara: Vakıflar GeneL MüdürLüğü YaYınLarı. google scholar
  • Tabbaa, Y. (2003). The FunctionaL Aspects of MedievaL IsLamic HospitaLs. Poverty and Charity in the Middle Eastern Contexts, Ed. MichaeL Bonner, Mine Ener & AmY Singer, New York: State UniversitY of New York Press, 95-120. google scholar
  • Taşkesen, M. Ö. (2017). OsmanLı Döneminde sosyaL refah sistemi olarak vakıflar. iş ve Hayat Dergisi, 5, 57-66. google scholar
  • Taşkın, Ü. (2008). Klâsik Dönem OsmanLı Eğitim KurumLarı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(3), 343-366. google scholar
  • TerzioğLu, A. (1992). Bimaristan. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 6, 163-178. google scholar
  • TetiK, F. (2007). OsmanlI Devleti'nin Tanzimat Dönemi Kamu Sağlığı Politikası (1839-1876) (YaYinLanmamış Yüksek Lisans tezi). Marmara Üniversitesi TürkiYat AraştırmaLarı Enstitüsü, İstanbuL. google scholar
  • Titmuss, R. (1974). Social Policy: An Introduction. ALLen & Unwin. google scholar
  • TürkiYe CumhuriYeti KüLtür ve Turizm BakanLığı (2014). Dünya Mirasında Türkiye. Ankara: Başak Matbaası. google scholar
  • Ünlü, E. (2018). OsmanlI Döneminde zihin Yetersizliği olan bireYler. Turkish Studies, 13(27), 1563-1574. google scholar
  • Ünver, S. (1942). SüLeYmanİYe KüLLİYesinde dârüşşifâ, tıp medresesi ve darül’akakire dair. Vakıflar Dergisi, 2, 195-207. google scholar
  • Üstüner, R. (1982). ZeYtinden zeYtin işletmeciliğine. Vakıflar Dergisi, 14, 159-162. google scholar
  • YedİYıLdız, B. (1984). XVIII. Asır Türk Vakıflarının İktisadi BoYUtu. Vakıflar Dergisi, 18, 5-41. google scholar
  • YedİYıLdız, B. (1984). SosyaL bütünleşme açısından türk vakıfları. I. Vakıf Haftası, 5-11 Aralık 1983, 34-36. google scholar
  • YedİYıLdız, B. (2012). Vakıf. Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 42, 479-486. google scholar
  • Yerasimos, S. (2002). Süleymaniye. Çev. ALp Sümertekin, İstanbuL: Yapı Kredi YaYınLarı. google scholar
  • YıLdırım, N. (2015). KLasik Dönemde İstanbuL DârüşşifâLarı. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, C. 4, Ed. Coşkun YıLmaz, İstanbul: İBB Kültür AŞ YaYınLarı, 138-145. google scholar
  • YıLmaz, Y. (2008). Kanuni Vakfiyesi, Süleymaniye Külliyesi. Ankara: Vakıflar GeneL MüdürLüğü YaYınLarı. google scholar
  • Yılmaz, Y. (2013). Kanuni VakfiYesi, SüLeYmanİYe KüLLİYesi ve SüLeYmanİYe Camii. Din, Hayat Dergisi, 20, 82-91. google scholar
  • Yüksel, H. (1990). Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü Üzerine Bir Araştırma (1585-1683) (YaYınLanmamış doktora tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi. google scholar
  • Zaim, S. (1987). Vakıfların milli ekonomİYe etkileri. Vakıf Haftası Dergisi, 5, 209-213. google scholar
  • Zorlu, T. (2002). SüLeYmanİYe tıp medresesi-ll. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 4(i), 65-98. google scholar
  • Zorlu, T. (2008). Klasik Osmanlı Eğitim sisteminin iki büYük temsiLcisi: Fatih ve SüLeymaniye medreseLeri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6(12), 611-628. google scholar

Institutionalisation of Public Benefit in the Ottoman Empire: An Institutional History Study on the Süleymaniye Waqfiyye

Yıl 2025, Sayı: 88, 205 - 239, 25.07.2025

Ü. Serdar Serdaroglu

https://doi.org/10.26650/jspc.2025.88.1679795

Öz

This study examines the social service functions of the Süleymaniye Complex, an Ottoman social welfare institution, through its hospital (Darüşşifa), mental asylum (Bimarhane), and public soup kitchens (Imarets), employing the lenses of social policy theory and institutional sustainability. Situated within social service frameworks and the historical continuity of waqf (endowment) organisations, our analysis reveals that these structures were far more than charitable relief centres: they were enduring social welfare institutions that fostered solidarity, upheld human dignity, and embodied public responsibility. The Darüşşifa’s waqf‐based financing model, regular trustee audits, and transparent budgeting enabled it to operate continuously for centuries, creating a long‐lived service architecture dedicated to the public good. At the Bimarhane, holistic interventions, such as music therapy, pharmacotherapy, and thoughtful spatial design, emerged as early examples of psychosocial care. The complex also provided systematic housing and food aid through its Imarets, integrating health, education, shelter, and nourishment within a single institutional framework. These historic services anticipated the core tenets of modern social work, social justice, equality, privacy, and ethical accountability. By demonstrating how the normative regulations encoded in the Süleymaniye waqfiyye can inspire contemporary welfare policies, the article argues that the complex represents one of the Ottoman Empire’s most significant experiments in institutionalising public benefit. Ultimately, this study offers a methodological contribution to social policy scholarship by re‐reading Ottoman social history through the lens of institutional sustainability and community welfare as embodied in the Süleymaniye endowment.

Anahtar Kelimeler

Süleymaniye Complex and Waqfiyye Social policy and public benefit Institutional sustainability Waqf Institutional-organisational history

Kaynakça

  • Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi - BOA google scholar
  • BOA, Cevdet-Adliye (C. ADL.) 26-1588, 9 Haziran 1804. google scholar
  • BOA., Cevdet-Sıhhiye (C. SH.) 29-1410, 25 MaYıs 1845. google scholar
  • BOA, Cevdet-Sıhhiye (C. SH.) 27-1338, 22 Kasım 1787. google scholar
  • BOA, İrade-Dahiliye (İ. DH.) 65-3204, 13 Eylül 1842. google scholar
  • BOA, İrade-Dahiliye (İ. DH.) 65-3204, 13 Eylül 1842. google scholar
  • BOA, İrade-Dahiliye (İ. DH.) 341-22460, 4 Ocak 1856. google scholar
  • BOA, İrade-Meclis-i Vala (İ. MVL.) 104-2306, 5 EyLüL 1847. google scholar
  • BOA, İrade-Meclis-i Vala (İ. MVL.) 460-20742, 26 Ocak 1862. google scholar
  • BOA, İrade-Şura-yı Devlet (İ. ŞD.) 40-2091, 20 Ağustos 1878. google scholar
  • BOA, Sadaret-Meclis-i Vala Evrakı (A. MKT. MVL.) 141-149, 9 Ağustos 1853. google scholar
  • BOA, Sadaret-Nezaret ve Devair Evrakı (A. MKT. NZD.) 96-85, 8 Ağustos 1853. google scholar
  • BOA, Şura-Yı Devlet (ŞD.) 706-32, 27 Ocak 1884. google scholar
  • Afşar, Y. (2014). Bilinmeyen Yönleriyle Süleymaniye Camii ve Külliyesi. İzmir: Kaynak Kitaplığı. google scholar Akgündüz, A. (1988). İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu YaYınları. google scholar
  • Akkuş, Y. (2018). Şifahane’den Hastahane’ye, Osmanlı Toplumunda Vakıf, Sağlık ve Tıp. Ankara: Atıf YaYınları. google scholar
  • Akozan, F. (1969). Türk KüllİYeleri. Vakıflar Dergisi, 8, 303-308. google scholar
  • Aköz, A. ve Yörük, D. (2004). H. 1002/M. 1594 Tarihli Bir Vakıf Defterine Göre Edirne’deki Sultan II. BâYezid Câmii ve İmâreti Evkâfı. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 157-177. google scholar
  • AkYıldız, A. (1993). Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform (1836-1856). İstanbul: Eren YaYınları. google scholar
  • Alcock, P., May M., ve Rowlingson, K. (2011). Sosyal Politika: Kuramlar ve Uygulamalar. Ankara: Siyasal Kitabevi. google scholar
  • ArtvinLi, F. ve Etker, Ş. (2013). BimarhaneLer ve mecanin Yönetimi: iki taslak ve süregelen tartışma. OsmanlI Bilimi Araştırmaları, 14(2), 1-40. google scholar
  • Artvinli, F. (2017). Delilik, Siyaset ve Toplum, Toptaşı Bimarhanesi (1873-1927). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi YaYinevi. google scholar
  • AtaY, H. (1981). Fatih- SüLeYmanİYe Medreseleri Ders Programları ve İcazet-NameLer, Vakıflar Dergisi, 13, 171-235. google scholar
  • Ateş, İ. (1987). Kanunî Sultan Süleyman’ın Su Vakfiyesi. Ankara: KüLtür ve Turizm BakanLığı YayınLarı. google scholar
  • Ateş, N. (2017). OsmanLı’da vakıf-külliye-şehir ilişkisi. Uludağ Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 26(2), 151-164. google scholar
  • Barkan, Ö. L. (1953). H. 933-934 (M. 1527-1528) Mali Yılına ait bir bütçe örneği. İstanbul Üniversitesi iktisat Fakültesi Mecmuası, 15(1-4), 251-329. google scholar
  • Barkan, Ö. L. (1974). SüLeYmanİYe Cami ve imareti tesislerine ait Yıllık bir muhasebe bilançosu 993/994. Vakıflar Dergisi, 9, 109-161. google scholar
  • Barkan, Ö. L. (1979). Süleymaniye Camii ve imareti inşaatı, 2. Cilt (1550-1557). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi. google scholar
  • Barkan, Ö. L. (2013). Kolonizatör Türk Dervişleri ve Süleymaniye Camii ve imareti Muhasebesi (1585-1586). Haz. Coşkun Çakır, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü YaYınları. google scholar
  • Bayat, A. H. (2016). Türk Tıp Tarihi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. google scholar
  • Berki, Ş. (1969). Vakfın MahİYeti. Vakıflar Dergisi, 8, 1-8. google scholar
  • CantaY, T. (1989). Süleymaniye Camii, XVI. -XVII. Yüzyıllarda Süleymaniye Camii ve Bağlı Yapıları. İstanbul: Eren Yayıncılık. google scholar
  • CeYlan, İ. (2012). Türklerde Cerrahinin Gelişimi. Ankara: Türk Cerrahi Derneği Yayınları. google scholar
  • Çelik, S. (2009). Süleymaniye Külliyesi Malzeme, Teknik ve Süreç. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi YaYını. google scholar
  • Çizakça, M. (1995). Cash Waqfs of Bursa, 1555-1823. The Journal of the Economic and Social History of the Orient (JESHO), 38(3), 313-354. google scholar
  • Çizakça, M. (2000). A History of Philanthropic Foundations: The Islamic World from the Seventh Century to the Present. Istanbul: Boğaziçi UniversitY Press. google scholar
  • Çizakça, M. (2006). A Comparative Perspective on Ottoman Foundations. New York: SUNY Press. google scholar
  • Çobanoğlu, A. V. (2002). Külliye. Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 26, 542-544. google scholar
  • Değer, M. (1992). Süleymaniye Dârüşşifâsı ve Tıp Medresesinin Bugünkü Durumu. I. Türk Tıp Tarihi, Kongreye Sunulan Bildiriler, 17-19 Şubat 1989, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. google scholar
  • Dinç, G., Nadari, S. ve Kanpolat, Y. (2006). SüleYmaniYe KülliYesi: a historicallY ımportant medical, scientific, and cultural center. Historical Library, 59(2), 404-409. google scholar
  • Dominelli, L. (2002). Values in social work: Contested entities with enduring qualities. Critical practice in social work, Eds. Robert Adams, Lena Dominelli and Malcolm Payne, Palgrave, 15-27. google scholar
  • Doppelt, B. (2017). Leading change toward sustainability: A change-management guide for Business, government and civil society. Routledge. google scholar
  • Elkington, J. (2001). The triple bottom line for 21st centurY business. The Earthscan Reader in Business and Sustainable Development, (136), 20-43. google scholar
  • Ergüven, M. H., & Yılmaz, A. (2017). Development of Turkish wellness philosophY and reconsideration of sifahane concept: the case of the Darussifa of Bayezid II. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 7(l), 27-37. google scholar
  • Esping-Andersen, G. (1990). The Three Worlds of Welfare Capitalism. Princeton University Press. google scholar
  • Genç, M. (2014). Klasik Osmanlı sosyal-iktisadi sistemi ve vakıflar. Vakıflar Dergisi, (42), 10-18. google scholar
  • Güran, T. (2006). Ekonomik ve Mali Yönleriyle Vakıflar. SüleYmaniYe ve Şehzade SüleYman Paşa Vakıfları, İstanbul: Kitabevi. google scholar
  • Güreşsever, G. C. (1984). Süleymaniye tıp medresesi ve şifahanesi. Kaynaklar Dergisi, 2(2), 33-40. google scholar
  • Gürkan, K. İ. (1966). Süleymaniye Dârüşşifâsı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi YaYınları. google scholar
  • Gürkan, K. İ. (2001). Süleymaniye Dârüşşifâsı, Kanunî Armağanı, Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
  • İnalcık, H. (1994). The Ottoman State: Economy and Society, 1300-1600. An Economic and Social History of the Ottoman Empire, Eds. H. İnalcık, D. Quatert, New York: Cambridge UniversitY Press. google scholar
  • Kafadar, G. N. (1985). The Süleymaniye complex in İstanbul: an ınterpretation. Muqarnas, 3, 92-117. google scholar
  • Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (Haz.) (2008), Evliya Çelebi Seyahatnamesi. 1. Cilt, 1. Kitap, İstanbul: Yapı Kredi YaYınları. google scholar
  • Kan, T. (2014). istanbul Süleymaniye Külliyesi Örneğinde Külliyeler için Bir Yönetim Modeli Yaklaşımı (YaYımlanmamış doktora tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
  • Kaya, M. K. (2015). Vakıf Gelirlerine Dair Bir Örnek. Vakıflar Dergisi, 43, 179-181. google scholar
  • Kohlstedt, S. G. (1985). Institutional History, Osiris, 1, 26-36. google scholar
  • Kozak, İ. E. (1985). Bir Sosyal Siyaset Müessesesi Olarak Vakıf. Ankara: Akabe YaYınları. google scholar
  • Kuran, T. (2001). The provision of public goods under ıslamic law: origins, impact, and limitations of the Waqf System. Law & Society Review. 35(4), 841-897. google scholar
  • Kuran, T. (2014). InstitutionaL Roots of Authoritarian RuLe in the MiddLe East: Civic Legacies of the IsLamic Waqf (June 12, 2014). Economic Research Initiatives at Duke (ERID) Working Paper No. 171, 1-40. AvaiLabLe at SSRN: https://ssrn.com/abstract=2449569 or http:// dx.doi.org/10.2139/ssrn.2449569 google scholar
  • Kuran, T. (2016). LegaL roots of authoritarian ruLe in the MiddLe East: civic Legacies of the IsLamic Waqf, The American Journal of Comparative Law, 64(29), 419-454. google scholar
  • KöprüLü, M. F. (2003). Vakıfların Hukuki Mahiyeti. Haz. YahYa KemaL Taştan, Ankara: Vakıflar GeneL MüdürLüğü YaYınLarı. google scholar
  • KöprüLü, M. F. (2005). İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi, Ankara: Akçağ YaYınLarı. google scholar
  • KürkçüoğLu, K. E. (1962), Süleymaniye Vakfiyesi. Vakıflar Umum MüdürLüğü NeşriYatı, Ankara. google scholar
  • KütükoğLu, M. (2000). XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu YaYınLarı. google scholar
  • MüderrisoğLu, F. ve ArsLan, H. Ç. (2000). OsmanlI Sanatının Mali KaYnakLarı. Vakıflar Dergisi, 27, 95-101. google scholar
  • MarshaLL, T. H. (1992). Citizenship and Social Class and Other Essays. PLuto Press. google scholar
  • North, D. C. (1990). Institutions, Institutional Change and Economic Performance. Cambridge UniversitY Press. google scholar
  • Ocak, A. Y. (1978). ZavİYeler. Vakıflar Dergisi, 12, 247-269. google scholar
  • OrbaY, K. (2005). Vakıfların bazı arşiv kaYnakları. Vakıflar Dergisi, 29, 27-41. google scholar
  • Özbek, N. (1999a). The PoLitics of Poor ReLief in the Late Ottoman Empire: 1876-1914. New Perspectives on Turkey, 21, 1-33. google scholar
  • Özbek, N. (1999b). Vakıf tarihi çalışmaları üzerine notlar. Tarih ve Toplum, 32(187), 60-62. google scholar
  • Özbek, N. (2000). OsmanLı İmparatorLuğu’nda ‘sosyaL Yardım’ UYgulamaları: 1839-1918. Toplum ve Bilim, 83, 111-132. google scholar
  • Özbek, N. (2002). OsmanLı’dan günümüze TürkİYe’de sosyaL devlet. Toplum ve Bilim, 92, 7-33. google scholar
  • Özbek, N. (2006). Cumhuriyet Türkiyesi’nde Sosyal Güvenlik ve Sosyal Politikalar, İstanbuL: Tarih Vakfı. google scholar
  • Özcan, A. (2010). Tabakatü’L-MemâLik. Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 39, 301-303. google scholar
  • Özdemir Fırat, N. (2022). Bîmarhane, Türk Maarif Ansiklopedisi, TürkiYe Maarif Vakfı. google scholar
  • Öztürk, N. (1983). Menşe’i ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar. Ankara: Vakıflar GeneL MüdürLüğü YaYınLarı. google scholar
  • Öztürk, N. (1995). XIX. Asır OsmanLı Yönetiminde Yaşanan batıLıLaşma hareketLerinin vakıflar üzerindeki etkiLeri. Journal of Islamic Research, 8(i), 13-33. google scholar
  • Pamuk, Ş. (2007). OsmanlI - Türkiye iktisadi Tarihi, 1500 - 1914. İstanbul: İletişim YaYınLarı. google scholar
  • Pantık, R. (2017), “OsmanLı’da İcareteYn UYgulaması Hakkında Yeni DeğerLendirmeLer”, Vakıflar Dergisi, SaYı: 48, ss. 75-104. google scholar
  • Porter, M. E., & Kramer, M. R. (2006). The Link between competitive advantage and corporate sociaL responsibiLitY. Harvard Business Review, 84(12), 78-92. google scholar
  • RawLs, J. (1999). A Theory of Justice. (revised edition). Harvard UniversitY Press. google scholar
  • Sarı, N. (2012). Tıp. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 61, 101-111. google scholar
  • Sen, A. (1999). Development as Freedom. Oxford UniversitY Press. google scholar
  • Singer, A. (2002). Constructing Ottoman Beneficence: An Imperial Soup Kitchen in Jerusalem. New York: State UniversitY of New York Press. google scholar
  • Singer, A. (2003). Charit/s Legacies, A Reconsideration of Ottoman ImperiaL Endowment-Making. Poverty and Charity in the Middle Eastern Contexts, Ed. MichaeL Bonner, Mine Ener, AmY Singer, New York: State UniversitY of New York Press. google scholar
  • Singer, A. (2004). Osmanlı'da Hayırseverlik: Kudüs' te bir Haseki Sultan İmareti. İstanbuL: Tarih Vakfı Yurt YYaınLarı. google scholar
  • SkocpoL, T., & Amenta, E. (1986). States and sociaL poLicies. Annual Review of sociology, 12(l), 131-157. google scholar
  • Songur, H. ve SaYgın, T. (2014). Şifahaneden HastaneYe: SağLık KuruLuşLarının Değişimine GeneL Bir Bakış. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(l), 199-212. google scholar
  • Sönmez, S. E. (2017). Eskiz Defterlerinden Osmanlı Mimarisi. İstanbuL: ZeYtinburnu BeLediYesi KüLtür YaYınLarı. google scholar
  • TabakoğLu, A. (2004). Klasik Dönem Osmanlı Vakıf Sistemi. CumhuriYetin 80. YıLında ULusLararası Vakıf SempozYumu Kitabı, Ankara: Vakıflar GeneL MüdürLüğü YaYınLarı. google scholar
  • Tabbaa, Y. (2003). The FunctionaL Aspects of MedievaL IsLamic HospitaLs. Poverty and Charity in the Middle Eastern Contexts, Ed. MichaeL Bonner, Mine Ener & AmY Singer, New York: State UniversitY of New York Press, 95-120. google scholar
  • Taşkesen, M. Ö. (2017). OsmanLı Döneminde sosyaL refah sistemi olarak vakıflar. iş ve Hayat Dergisi, 5, 57-66. google scholar
  • Taşkın, Ü. (2008). Klâsik Dönem OsmanLı Eğitim KurumLarı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(3), 343-366. google scholar
  • TerzioğLu, A. (1992). Bimaristan. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 6, 163-178. google scholar
  • TetiK, F. (2007). OsmanlI Devleti'nin Tanzimat Dönemi Kamu Sağlığı Politikası (1839-1876) (YaYinLanmamış Yüksek Lisans tezi). Marmara Üniversitesi TürkiYat AraştırmaLarı Enstitüsü, İstanbuL. google scholar
  • Titmuss, R. (1974). Social Policy: An Introduction. ALLen & Unwin. google scholar
  • TürkiYe CumhuriYeti KüLtür ve Turizm BakanLığı (2014). Dünya Mirasında Türkiye. Ankara: Başak Matbaası. google scholar
  • Ünlü, E. (2018). OsmanlI Döneminde zihin Yetersizliği olan bireYler. Turkish Studies, 13(27), 1563-1574. google scholar
  • Ünver, S. (1942). SüLeYmanİYe KüLLİYesinde dârüşşifâ, tıp medresesi ve darül’akakire dair. Vakıflar Dergisi, 2, 195-207. google scholar
  • Üstüner, R. (1982). ZeYtinden zeYtin işletmeciliğine. Vakıflar Dergisi, 14, 159-162. google scholar
  • YedİYıLdız, B. (1984). XVIII. Asır Türk Vakıflarının İktisadi BoYUtu. Vakıflar Dergisi, 18, 5-41. google scholar
  • YedİYıLdız, B. (1984). SosyaL bütünleşme açısından türk vakıfları. I. Vakıf Haftası, 5-11 Aralık 1983, 34-36. google scholar
  • YedİYıLdız, B. (2012). Vakıf. Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 42, 479-486. google scholar
  • Yerasimos, S. (2002). Süleymaniye. Çev. ALp Sümertekin, İstanbuL: Yapı Kredi YaYınLarı. google scholar
  • YıLdırım, N. (2015). KLasik Dönemde İstanbuL DârüşşifâLarı. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, C. 4, Ed. Coşkun YıLmaz, İstanbul: İBB Kültür AŞ YaYınLarı, 138-145. google scholar
  • YıLmaz, Y. (2008). Kanuni Vakfiyesi, Süleymaniye Külliyesi. Ankara: Vakıflar GeneL MüdürLüğü YaYınLarı. google scholar
  • Yılmaz, Y. (2013). Kanuni VakfiYesi, SüLeYmanİYe KüLLİYesi ve SüLeYmanİYe Camii. Din, Hayat Dergisi, 20, 82-91. google scholar
  • Yüksel, H. (1990). Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü Üzerine Bir Araştırma (1585-1683) (YaYınLanmamış doktora tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi. google scholar
  • Zaim, S. (1987). Vakıfların milli ekonomİYe etkileri. Vakıf Haftası Dergisi, 5, 209-213. google scholar
  • Zorlu, T. (2002). SüLeYmanİYe tıp medresesi-ll. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 4(i), 65-98. google scholar
  • Zorlu, T. (2008). Klasik Osmanlı Eğitim sisteminin iki büYük temsiLcisi: Fatih ve SüLeymaniye medreseLeri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6(12), 611-628. google scholar
Toplam 111 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Sağlık Politikası
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Ü. Serdar Serdaroglu 0000-0002-1357-4201

Yayımlanma Tarihi 25 Temmuz 2025
Gönderilme Tarihi 19 Nisan 2025
Kabul Tarihi 23 Haziran 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Sayı: 88

Kaynak Göster

APA Serdaroglu, Ü. S. (2025). Osmanlı Devleti’nde Kamu Yararının Kurumsallaşması: Süleymaniye Vakfiyesi Üzerinden Bir Kurum Tarihi İncelemesi. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi(88), 205-239. https://doi.org/10.26650/jspc.2025.88.1679795
AMA Serdaroglu ÜS. Osmanlı Devleti’nde Kamu Yararının Kurumsallaşması: Süleymaniye Vakfiyesi Üzerinden Bir Kurum Tarihi İncelemesi. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi. Temmuz 2025;(88):205-239. doi:10.26650/jspc.2025.88.1679795
Chicago Serdaroglu, Ü. Serdar. “Osmanlı Devleti’nde Kamu Yararının Kurumsallaşması: Süleymaniye Vakfiyesi Üzerinden Bir Kurum Tarihi İncelemesi”. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, sy. 88 (Temmuz 2025): 205-39. https://doi.org/10.26650/jspc.2025.88.1679795.
EndNote Serdaroglu ÜS (01 Temmuz 2025) Osmanlı Devleti’nde Kamu Yararının Kurumsallaşması: Süleymaniye Vakfiyesi Üzerinden Bir Kurum Tarihi İncelemesi. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 88 205–239.
IEEE Ü. S. Serdaroglu, “Osmanlı Devleti’nde Kamu Yararının Kurumsallaşması: Süleymaniye Vakfiyesi Üzerinden Bir Kurum Tarihi İncelemesi”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, sy. 88, ss. 205–239, Temmuz 2025, doi: 10.26650/jspc.2025.88.1679795.
ISNAD Serdaroglu, Ü. Serdar. “Osmanlı Devleti’nde Kamu Yararının Kurumsallaşması: Süleymaniye Vakfiyesi Üzerinden Bir Kurum Tarihi İncelemesi”. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 88 (Temmuz 2025), 205-239. https://doi.org/10.26650/jspc.2025.88.1679795.
JAMA Serdaroglu ÜS. Osmanlı Devleti’nde Kamu Yararının Kurumsallaşması: Süleymaniye Vakfiyesi Üzerinden Bir Kurum Tarihi İncelemesi. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi. 2025;:205–239.
MLA Serdaroglu, Ü. Serdar. “Osmanlı Devleti’nde Kamu Yararının Kurumsallaşması: Süleymaniye Vakfiyesi Üzerinden Bir Kurum Tarihi İncelemesi”. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, sy. 88, 2025, ss. 205-39, doi:10.26650/jspc.2025.88.1679795.
Vancouver Serdaroglu ÜS. Osmanlı Devleti’nde Kamu Yararının Kurumsallaşması: Süleymaniye Vakfiyesi Üzerinden Bir Kurum Tarihi İncelemesi. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi. 2025(88):205-39.
 Kapak Resmi İndir