Öz
In the study, the effects of data on the nominal values of central government public expenditures, public revenues, budget balance and public net debt stock in Turkey and their shares in GDP in terms of ensuring fiscal discipline was analyzed and evaluated. As a result of the analysis and evaluation process; It is observed that although Turkey is financially stronger compared to 1999, the fiscal discipline provided after 2002 was maintained until 2013 and a gradually deteriorating process was entered after this year. In addition, it is noteworthy that fiscal discipline was provided until 2017 by supporting it with one-time revenues (tax amnesty, zoning amnesty, asset amnesty, paid military service, privatization revenues, early transfer of Central Bank profits, etc.). Later, it is observed that the period of double-digit (11.14) inflation returned in 2017 as a result of entering into an election economy, financing the increasing budget deficit with irrational policies and Central Bank resources triggered inflation even more. It has been determined that public debt stocks have also started to increase due to rising inflation increasing borrowing interest rates, and the ratio to GDP, which was 8.1% in 2017, increased sharply to 13.1% in 2018 and rose to 21.2% in 2023.
The neglect of fiscal discipline in Turkey throughout the 1990s led to the deterioration of public financial balances and deepening of macroeconomic instability. The 2001 crisis that emerged as a result of this process was the result of structural weaknesses and fiscal indiscipline. In an environment where the goal of fiscal discipline is deviated from, when lessons are not learned from past experiences and necessary structural reforms are not implemented, similar crises become inevitable. In this context, establishing fiscal discipline and ensuring its sustainability maintains its importance as a priority policy requirement in terms of preserving economic stability and reducing macroeconomic vulnerabilities.
Anahtar Kelimeler
Fiscal discipline public expenditures public sector borrowing requirement
Kaynakça
- Apak, T. (2005, Aralık 20). Mali Disiplin-Vergi İlişkisi ve Bağlı Sorunlar Erişim Tarihi 04: Nisan 2024. alomaliye.com: https://www.alomaliye.com/2005/12/20/mali-disiplin-vergi-iliskisi-ve-bagli-sorunlar/ adresinden alındı
- Bakanlığı, H. v. (2024, 2024 05). Hazine ve Maliye Bakanlığı. https://www.hmb.gov.tr/bumko-bumko-ekonomik-gostergeler ,(Erişim Tarihi: 20.05.2024).: 20 adresinden alındı
- Durmuş, H. (2018, 06 30). Türkiye'de Enflasyon Hedeflemesi: Örtük Enflasyon ve Açık Enflasyon Dönemleri Üzerine Bir Değerlendirme. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s. 181-201.
- Edizdoğan, N., & Çetinkaya, Ö. (2016). Kamu Bütçesi. Bursa: Ekin.
- Eğilmez, M. (2012, 01 30). Türkiye'de Kamu Kesimi Borcu (Siteye Erişim Tarihi : 24.08.2024). Kendime Yazılar: https://www.mahfiegilmez.com/2012/01/turkiyede-kamu-kesimi-borcu.html adresinden alındı
- Eğilmez, M. (2014, Nisan 22). Yap İşlet Devret ve Hazine Garantisi. Mahfi Eğilmez Kendime Yazılar: https://www.mahfiegilmez.com/2014/04/yap-islet-devret-ve-hazine-garantisi.html adresinden alındı
- Gaber, S., Gruevski, I., & Gaber, V. (2024, Mayıs 24). The Role of Fiscal Rules in Ensuring Fiscal Discipline. Uluslararası Bilimler Dergisi: Temel ve Uygulamalı Araştırma Dergisi (IJSBAR), s. 17-26.
- Göze Kaya, D., & Kaygısız, A. (2015, 09 01). 2008 Küresel Krizi ve Sonrasında Türkiye’de Uygulanan Maliye Politikalarına Genel Bir Bakış. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, s. 171-194.
- Hazine ve Maliye Bakanlığı. (2024). https://www.hmb.gov.tr/bumko-butce-buyuklukleri-ve-butce-gerceklesmeleri . adresinden alındı
- İnan, E. (2003, Eylül 1). Kamu Borç Stokunun Sürdürülebilirliği ve Türkiye. Bankacılar Dergisi sayı 46, s. 15-38. Kantarcı, H., & Karacan, R. (2008). Mali Disiplinin Sağlanması Açısından Türkiye IMF İlişkilerinin Değerlendirilmesi. Maliye Dergisi, 144-158.
- Kete, H. (2021). 2000 sonrası Türkiye'de mali disiplin politikalarının değerlendirilmesi. H. Kete içinde, Türkiye'de 2000 Sonrası Kamu Maliyesi- İktisadi, Mali ve Sektörel Gelişmeler (s. 31-71). Ankara: Nobel.
- Keyder, N. (2022, Temmuz 01). Türkiye’nin Kriz Deneyimleri 1994, 2000-2001, 2008-2009 ve 2018-2022 Krizleri – Nur Keyder. İktisat ve Toplum Dergisi- Erişime Açık Yazılar Erişim Tarihi:05.08.2024: https://iktisatvetoplum.com/turkiyenin-kriz-deneyimleri-1994-2000-2001-2008-2009-ve-2018-2022-krizleri-nur-keyder/ adresinden alındı
- Korkmaz, E. (2019, Nisan 17). Mali disiplin nedir? Ne değildir Erişim Tarihi: 01 Mayıs 2024. Yeniçağ Gazetes: https://www.yenicaggazetesi.com.tr/mali-disiplin-nedir-ne-degildir-401522h.htm adresinden alındı
- Şentürk, S., Karakurt, B., & Şahingöz, B. (2017). Mali Disiplin ve Enflasyon İlişkisi Üzerine Bir Analiz:Türkiye. Uluslarası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 185-204.
- T.C. Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2024). https://www.sbb.gov.tr/yillar-bazinda-genel-devlet-istatistikleri/, (Erişim Tarihi: 31/12/2024). adresinden alındı
- TCMB. (2001, Mart 01). Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı. www.tcmb.gov.tr: https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/9d16883c-c298-4863-8992-e6054973ce6b/program.pdf?MOD=AJPERES adresinden alındı
- Yar, F. (2014, Nisan-Haziran 01). Seçilmiş Bazı Ülkelerde Mali Kural Uygulamalarının Değerlendirilmesi. Sayıştay Dergisi, s. 67-85.
- Yılmaz, E. (2024, Ocak 16). Sermaye Transferleri Hangi Kurumlara Gidiyor. https://t24.com.tr bağımsız internet gazetesi: https://t24.com.tr/yazarlar/binhan-elif-yilmaz/sermaye-transferleri-hangi-kurumlara-gidiyor,43137#google_vignette adresinden alındı
Öz
Çalışmada Türkiye’de merkezi yönetim kamu harcamalarının, kamu gelirlerinin, bütçe dengesinin ve kamu net borç stokunun nominal değerleri ve GSYİH içindeki paylarına ait verilerin mali disiplinin sağlanması açısından etkisinin analizi ve değerlendirmesi yapılmıştır. Analiz ve değerlendirme sürecinin sonucunda; Türkiye’nin 1999 yılına göre mali olarak daha güçlü olsa da 2002 yılı sonrasında sağlanan mali disiplinin 2013 yılına kadar sürdürüldüğü ve bu yıldan sonra git gide bozulan bir sürece girildiği görülmektedir. Ayrıca 2017 yılına kadar bir seferlik gelirler (vergi affı, imar affı, varlık barışı, bedelli askerlik, özelleştirme gelirleri, Merkez Bankası kârının erken aktarımı vb. gibi uygulamalar) ile desteklenerek mali disiplin sağlandığı dikkat çekmektedir. Daha sonra seçim ekonomisine girilmesi, rasyonel olmayan politikalar ile artan bütçe açığının Merkez Bankası kaynakları ile finans edilmesinin enflasyonu daha da tetiklemesi neticesinde 2017 yılında çift haneli (11,14) enflasyon dönemine yeniden dönüldüğü gözlemlenmektedir. Yükselen enflasyonun borçlanma faizlerini de yükseltmesi nedeniyle kamu borç stoklarının da artmaya başladığı ve 2017 yılında GSYİH’a oranı %8,1 olan oranın 2018 yılında sert bir yükselişle %13,1’e çıktığı ve 2023 yılında %21,2 düzeyine kadar yükseldiği tespit edilmiştir.
1990’lı yıllar boyunca Türkiye’de mali disiplinin ihmal edilmesi, kamu mali dengelerinin bozulmasına ve makroekonomik istikrarsızlığın derinleşmesine yol açmıştır. Bu süreç sonunda ortaya çıkan 2001 krizi, yapısal zafiyetlerin ve mali disiplinsizliğin neticesi olmuştur. Mali disiplin hedefinden uzaklaşılan bir ortamda, geçmiş deneyimlerden ders alınmadığı ve gerekli yapısal reformlar hayata geçirilmediğinde benzer krizlerin yaşanması da kaçınılmaz hale gelmektedir. Bu bağlamda, mali disiplinin tesis edilmesi ve sürdürülebilirliğinin sağlanması, ekonomik istikrarın korunması ve makroekonomik kırılganlıkların azaltılması açısından öncelikli bir politika gerekliliği olarak önemini korumaktadır.
Anahtar Kelimeler
Mali disiplin kamu harcamaları kamu kesimi borçlanma gereği Türkiye
Kaynakça
- Apak, T. (2005, Aralık 20). Mali Disiplin-Vergi İlişkisi ve Bağlı Sorunlar Erişim Tarihi 04: Nisan 2024. alomaliye.com: https://www.alomaliye.com/2005/12/20/mali-disiplin-vergi-iliskisi-ve-bagli-sorunlar/ adresinden alındı
- Bakanlığı, H. v. (2024, 2024 05). Hazine ve Maliye Bakanlığı. https://www.hmb.gov.tr/bumko-bumko-ekonomik-gostergeler ,(Erişim Tarihi: 20.05.2024).: 20 adresinden alındı
- Durmuş, H. (2018, 06 30). Türkiye'de Enflasyon Hedeflemesi: Örtük Enflasyon ve Açık Enflasyon Dönemleri Üzerine Bir Değerlendirme. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s. 181-201.
- Edizdoğan, N., & Çetinkaya, Ö. (2016). Kamu Bütçesi. Bursa: Ekin.
- Eğilmez, M. (2012, 01 30). Türkiye'de Kamu Kesimi Borcu (Siteye Erişim Tarihi : 24.08.2024). Kendime Yazılar: https://www.mahfiegilmez.com/2012/01/turkiyede-kamu-kesimi-borcu.html adresinden alındı
- Eğilmez, M. (2014, Nisan 22). Yap İşlet Devret ve Hazine Garantisi. Mahfi Eğilmez Kendime Yazılar: https://www.mahfiegilmez.com/2014/04/yap-islet-devret-ve-hazine-garantisi.html adresinden alındı
- Gaber, S., Gruevski, I., & Gaber, V. (2024, Mayıs 24). The Role of Fiscal Rules in Ensuring Fiscal Discipline. Uluslararası Bilimler Dergisi: Temel ve Uygulamalı Araştırma Dergisi (IJSBAR), s. 17-26.
- Göze Kaya, D., & Kaygısız, A. (2015, 09 01). 2008 Küresel Krizi ve Sonrasında Türkiye’de Uygulanan Maliye Politikalarına Genel Bir Bakış. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, s. 171-194.
- Hazine ve Maliye Bakanlığı. (2024). https://www.hmb.gov.tr/bumko-butce-buyuklukleri-ve-butce-gerceklesmeleri . adresinden alındı
- İnan, E. (2003, Eylül 1). Kamu Borç Stokunun Sürdürülebilirliği ve Türkiye. Bankacılar Dergisi sayı 46, s. 15-38. Kantarcı, H., & Karacan, R. (2008). Mali Disiplinin Sağlanması Açısından Türkiye IMF İlişkilerinin Değerlendirilmesi. Maliye Dergisi, 144-158.
- Kete, H. (2021). 2000 sonrası Türkiye'de mali disiplin politikalarının değerlendirilmesi. H. Kete içinde, Türkiye'de 2000 Sonrası Kamu Maliyesi- İktisadi, Mali ve Sektörel Gelişmeler (s. 31-71). Ankara: Nobel.
- Keyder, N. (2022, Temmuz 01). Türkiye’nin Kriz Deneyimleri 1994, 2000-2001, 2008-2009 ve 2018-2022 Krizleri – Nur Keyder. İktisat ve Toplum Dergisi- Erişime Açık Yazılar Erişim Tarihi:05.08.2024: https://iktisatvetoplum.com/turkiyenin-kriz-deneyimleri-1994-2000-2001-2008-2009-ve-2018-2022-krizleri-nur-keyder/ adresinden alındı
- Korkmaz, E. (2019, Nisan 17). Mali disiplin nedir? Ne değildir Erişim Tarihi: 01 Mayıs 2024. Yeniçağ Gazetes: https://www.yenicaggazetesi.com.tr/mali-disiplin-nedir-ne-degildir-401522h.htm adresinden alındı
- Şentürk, S., Karakurt, B., & Şahingöz, B. (2017). Mali Disiplin ve Enflasyon İlişkisi Üzerine Bir Analiz:Türkiye. Uluslarası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 185-204.
- T.C. Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2024). https://www.sbb.gov.tr/yillar-bazinda-genel-devlet-istatistikleri/, (Erişim Tarihi: 31/12/2024). adresinden alındı
- TCMB. (2001, Mart 01). Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı. www.tcmb.gov.tr: https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/9d16883c-c298-4863-8992-e6054973ce6b/program.pdf?MOD=AJPERES adresinden alındı
- Yar, F. (2014, Nisan-Haziran 01). Seçilmiş Bazı Ülkelerde Mali Kural Uygulamalarının Değerlendirilmesi. Sayıştay Dergisi, s. 67-85.
- Yılmaz, E. (2024, Ocak 16). Sermaye Transferleri Hangi Kurumlara Gidiyor. https://t24.com.tr bağımsız internet gazetesi: https://t24.com.tr/yazarlar/binhan-elif-yilmaz/sermaye-transferleri-hangi-kurumlara-gidiyor,43137#google_vignette adresinden alındı
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Kamu Ekonomisi |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 8 Nisan 2025 |
| Kabul Tarihi | 30 Nisan 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 5 Sayı: 1 |
