Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Acil Servise Başvuran Hastaların Sağlık Okuryazarlığı Düzeyi ile Akılcı İlaç Kullanımı Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 23 - 30, 29.04.2025
https://doi.org/10.54061/jphn.1553773

Öz

Amaç: Bu araştırmanın amacı acil servise başvuran hastaların sağlık okuryazarlığı düzeyi ile akılcı ilaç kullanımı arasındaki ilişkinin belirlenmesidir.
Yöntem: Tanımlayıcı, ilişki arayıcı tipteki bu çalışma Kasım 2022- Eylül 2023 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Araştırma bir kamu hastanesinin acil servisinde 306 hasta ile yürütülmüştür. Araştırmada verilerin toplanmasında Tanıtıcı Bilgi Formu, Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği (TSOY-32) ve Akılcı İlaç Kullanımı Ölçeği (AİK) kullanılmıştır. Veriler anket yöntemiyle toplanmıştır. Verilerin analizinde bağımsız gruplarda t testi, ANOVA ve Pearson korelasyon testi kullanılmıştır.
Bulgular: Araştırmaya katılanların TSOY-32 ölçeği puan ortalaması 32.08±8.70, AİK Ölçeği puan ortalaması 35.57±6.00'dir. Hastaların %56.2’sinin TSOY-32 Ölçeğine göre yetersiz ve sorunlu/sınırlı sağlık okuryazarlığına sahip olduğu tespit edilmiştir. Hastaların eğitim durumu ile sağlık okuryazarlığı düzeyleri arasında ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu (p<.001) ve cinsiyet, sigara ve alkol kullanma durumu ile arasındaki ilişkinin istatiksel açıdan anlamsız olduğu bulunmuştur (p>.05). Katılımcıların cinsiyeti ile AİK Ölçeği puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğu (p<.05) fakat yaş, ekonomik durum algısı, sigara ve alkol kullanma, kronik hastalık varlığı ve düzenli ilaç kullanma durumu ile anlamlı bir ilişki olmadığı bulunmuştur (p>.05). Bireylerin sağlık okuryazarlığı düzeyi ile akılcı ilaç kullanımları arasında zayıf düzeyde pozitif yönde ilişki olduğu belirlenmiştir (r:0.252, p<.001).
Sonuç: Acil servise başvuran hastaların genel olarak sağlık okuryazarlığı düzeylerinin yetersiz olduğu; sağlık okuryazarlığı yetersiz olanların akılcı ilaç kullanımı durumlarının da yetersiz olduğu, sağlık okuryazarlığı arttıkça akılcı ilaç kullanımının da arttığı belirlenmiştir.

Etik Beyan

Bu çalışma Selçuk Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar etik kurulu tarafından onaylanmıştır (Onay tarihi:31.03.2023, Karar no:2023/18).

Teşekkür

Bu çalışma 13th International Medicine and Health Sciences Researches (26/27 Ağustos 2023 Ankara) bildiri olarak sunulmuştur.

Kaynakça

  • Abacıgil, F., Beşer, E., Baran Deniz, E., Erata, M., Harlak, H., Karakaya, K., & Tontuş, H. (2016). Türkiye sağlık okuryazarlığı ölçekleri güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Ankara Sağlık Bakanlığı Yayınları, 45-73.
  • Abacıgil, F., Turan, S. G., Adana, F., Okyay, P., & Demirci, B. (2019). Rational use of drugs among inpatients and its association with health literacy. Meandros Medical and Dental Journal, 20(1), 64. https://doi.org/10.4274/meandros.galenos.2018.35119
  • Aslan, Ş., Dömbekci, H. A., & Özen, M. Y. (2017). Acil sağlık hizmetlerine gereksiz başvuruların azaltılmasında önemli bir etken: sağlık okuryazarlığı. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 4(12), 47-62.
  • Aslantekin, F., & Yumrutaş, M. (2014). Sağlık okuryazarlığı ve ölçümü. TAF Preventive Medicine Bulletin, 13(4), 327-334. https://doi.org/10.5455/pmb.1-1364566995
  • Aydın, B., & Gelal, A. (2012). Akılcı ilaç kullanımı: Yaygınlaştırılması ve tıp eğitiminin rolü. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 26(1), 57-63.
  • Celik, E., Şencan, M. N., & Clark, M. P. (2013). Factors affecting rational drug use (Rdu), compliance and wastage. Turkish Journal of Pharmaceutical Sciences, 10(1), 151-170.
  • Dağtekin, G., Demirtaş, Z., Alaiye, M., Sağlan, R., Önsüz, M. F., Işıklı, B., & Metintaş, S. (2018). Birinci basamak sağlık kuruluşuna başvuran erişkinlerin akılcı ilaç kullanım tutum ve davranışları. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Halk Sağlığı Dergisi, 3(1), 12-23.
  • Demirtaş, Z., Dağtekin, G., Sağlan, R., Alaiye, M., Önsüz, M. F., Işıklı, B., & Metintaş, S. (2018). Akılcı ilaç kullanımı ölçeği geçerlilik ve güvenilirliği. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Halk Sağlığı Dergisi, 3(3), 37-46.
  • Duong, V. T., Lin, I.-F., Sorensen, K., Pelikan, J. M., Van Den Broucke, S., Lin, Y.-C., & Chang, P. W. (2015). Health literacy in Taiwan: A population-based study. Asia Pacific Journal of Public Health, 27(8), 871-880. https://doi.org/10.1177/1010539515607962
  • Geboers, B., Brainard, J. S., Loke, Y. K., Jansen, C. J., Salter, C., Reijneveld, S. A., & de Winter, A. F. (2015). The association of health literacy with adherence in older adults, and its role in interventions: A systematic meta-review. BMC Public Health, 15, 1-10. https://doi.org/10.1186/s12889-015-2419-5.
  • İncesu, E. (2017). Akılcı ilaç kullanımında sağlık okuryazarlığı: Bir kamu hastanesi yatan hastaları üzerine bir araştırma. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 4(1), 28-38. https://doi.org/10.5455/sad.13-1483603442
  • Karabulut, N., & Hoşgör, H. K. (2021). E-sağlık okuryazarlığı ve akılcı ilaç kullanımı farkındalığı arasındaki ilişkinin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22 (2), 82-102. https://doi.org/10.37880/cumuiibf.896847
  • Karakurt, P., Hacıhasanoğlu, R., Yıldırım, A., & Sağlam, R. (2010). Medication use among university students. Türk Silahlı Kuvvetleri, Koruyucu Hekimlik Bülteni, 9(5), 505-512.
  • Kartal, M., Karakaş, N., & Kapıkıran, G. (2023). The effect of illness perception levels of liver transplant patients receiving immunosuppressive therapy on their rational drug use levels. Heliyon, 9(3). e14033. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e14033
  • Kolar, T. R., Kaučič, B. M., & Kolnik, T. Š. (2017). The role of the nurse in improving health literacy among older adults. Nursing in the 21st Century, 16(2), 23-28. https://doi.org/10.1515/pielxxiw-2017-0014
  • Macabasco-O'Connell, A., & Fry-Bowers, E. K. (2011). Knowledge and perceptions of health literacy among nursing professionals. Journal of Health Communication, 16(sup3), 295-307. https://doi.org/10.1080/10810730.2011.604389
  • Mamedova, S., & Pawlowski, E. (2019). Adult literacy in the united states. data point. NCES 2019-179. National Center for Education Statistics.
  • Mostafa, A., Abdelzaher, A., Rashed, S., AlKhawaga, S. I., Afifi, S. K., AbdelAlim, S., & Zidan, T. A. (2021). Is health literacy associated with antibiotic use, knowledge and awareness of antimicrobial resistance among non-medical university students in Egypt? A cross-sectional study. British Medical Journal Open, 11(3), e046453. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2020-046453
  • Palumbo, R. (2017). Examining the impacts of health literacy on healthcare costs. An evidence synthesis. Health Services Management Research, 30(4), 197-212. https://doi.org/10.1177/0951484817733366
  • Rowlands, G. (2014). Health literacy: Ways to maximise the impact and effectiveness of vaccination information. Human Vaccines & İmmunotherapeutics, 10(7), 2130-2135. https://doi.org/10.4161/hv.29603
  • Sağlık Bakanlığı. (2023, Ocak). Türkiye'nin sağlık okuryazarlığı, https://sggm.saglik.gov.tr/TR,57003/turkiyenin-saglik-okuryazarligi-duzeyi-olculdu.html
  • Sevim, E., & Kan, Z. (2023). Sağlık okuryazarlığı ve akılcı ilaç kullanımı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 26(3), 641-654.
  • Sørensen, K., Pelikan, J. M., Röthlin, F., Ganahl, K., Slonska, Z., Doyle, G., & Uiters, E. (2015). Health literacy in Europe: Comparative results of the European health literacy survey (HLS-EU). The European Journal of Public Health, 25(6), 1053-1058. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckv043
  • Svendsen, M. T., Bak, C. K., Sørensen, K., Pelikan, J., Riddersholm, S. J., Skals, R. K., & Pedersen, C. (2020). Associations of health literacy with socioeconomic position, health risk behavior, and health status: A large national population-based survey among Danish adults. BMC Public Health, 20(565), 1-12. https://doi.org/10.1186/s12889-020-08498-8
  • Tanrıöver, M. D., Yıldırım, H. H., Ready, F. N. D., Çakır, B., & Akalın, H. E. (2014). Türkiye sağlık okuryazarlığı araştırması. Sağlık-Sen Yayınları, 6, 42-47.
  • Uçman, T., & Uysal, N. (2021). Yetişkin bireylerde akılcı ilaç kullanımı ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 3(2), 126-133. https://doi.org/10.46413/ boneyusbad.859525
  • Yapıcı, G., Balıkçı, S., & Uğur, Ö. (2011). Birinci basamak saglık kuruluşuna başvuranların ilaç kullanımı konusundaki tutum ve davranışları. Dicle Tip Dergisi, 38(4), 458-465. https://doi.org/10.5798/diclemedj.0921.2011.04.0066
  • Yılmaz, C. K., & Kıl, A. (2018). Individuals’ health literacy level and their knowledge and practices with respect to rational drug use. Kontakt, 20(4), e401-e407. https://doi.org/10.1016/j.kontakt.2018.08.001
  • Yılmaz, S., Gür, S. T. A., & Daharlı, E. (2021). Acil poliklinik kullanımı ile sağlık okuryazarlığı ilişkisinin incelenmesi: kesitsel bir çalışma. Journal of Anatolian Medical Research, 6(3), 66-71.
  • Zhang, N. J., Terry, A., & McHorney, C. A. (2014). Impact of health literacy on medication adherence: a systematic review and meta-analysis. Annals of Pharmacotherapy, 48(6), 741-751. https://doi.org/10.1177/1060028014526562

Determining the Relationship Between the Health Literacy Level and Rational Drug Use of Patients Admitting to the Emergency Department

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 23 - 30, 29.04.2025
https://doi.org/10.54061/jphn.1553773

Öz

Purpose: The aim of this study is to determine the relationship between health literacy level and rational drug use in patients applying to the emergency department.
Methods: This descriptive, relationship-seeking study was conducted between November 2022 and September 2023. The research was conducted with 306 patients in the emergency department of a public hospital. Introductory Information Form, Turkey Health Literacy Scale (TSOY-32) and Rational Use of Medicines Scale (RUM) were used to collect data in the study. Data was collected by survey method. Independent groups t test, ANOVA and Pearson correlation test were used in data analysis.
Results: The RUM Scale average score of the study participants is 35.57±6.00, and the TSOY-32 scale average score is 32.08±8.70. It was determined that 56.2% of the patients had inadequate and problematic/limited health literacy according to the TSOY-32 Scale. The relationship between the educational status of the patients and their health literacy levels was found to be statistically significant (p<.001), and the relationship between gender, smoking and alcohol use was found to be statistically insignificant (p>.05). It was found that there was a statistically significant relationship between the gender of the participants and the RUM Scale score (p<.05), but no significant relationship was found with age, perception of economic status, smoking and alcohol use, presence of chronic disease and regular medication use (p>.05). It was determined that there was a weak positive relationship between the health literacy level of individuals and their rational use of medication (r:0.252: p<.001).
Conclusion: It was determined that the health literacy levels of patients applying to the emergency department were generally inadequate; that those with inadequate health literacy according to the also have inadequate rational drug use, and that as health literacy increased, rational drug use also increased.

Kaynakça

  • Abacıgil, F., Beşer, E., Baran Deniz, E., Erata, M., Harlak, H., Karakaya, K., & Tontuş, H. (2016). Türkiye sağlık okuryazarlığı ölçekleri güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Ankara Sağlık Bakanlığı Yayınları, 45-73.
  • Abacıgil, F., Turan, S. G., Adana, F., Okyay, P., & Demirci, B. (2019). Rational use of drugs among inpatients and its association with health literacy. Meandros Medical and Dental Journal, 20(1), 64. https://doi.org/10.4274/meandros.galenos.2018.35119
  • Aslan, Ş., Dömbekci, H. A., & Özen, M. Y. (2017). Acil sağlık hizmetlerine gereksiz başvuruların azaltılmasında önemli bir etken: sağlık okuryazarlığı. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 4(12), 47-62.
  • Aslantekin, F., & Yumrutaş, M. (2014). Sağlık okuryazarlığı ve ölçümü. TAF Preventive Medicine Bulletin, 13(4), 327-334. https://doi.org/10.5455/pmb.1-1364566995
  • Aydın, B., & Gelal, A. (2012). Akılcı ilaç kullanımı: Yaygınlaştırılması ve tıp eğitiminin rolü. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 26(1), 57-63.
  • Celik, E., Şencan, M. N., & Clark, M. P. (2013). Factors affecting rational drug use (Rdu), compliance and wastage. Turkish Journal of Pharmaceutical Sciences, 10(1), 151-170.
  • Dağtekin, G., Demirtaş, Z., Alaiye, M., Sağlan, R., Önsüz, M. F., Işıklı, B., & Metintaş, S. (2018). Birinci basamak sağlık kuruluşuna başvuran erişkinlerin akılcı ilaç kullanım tutum ve davranışları. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Halk Sağlığı Dergisi, 3(1), 12-23.
  • Demirtaş, Z., Dağtekin, G., Sağlan, R., Alaiye, M., Önsüz, M. F., Işıklı, B., & Metintaş, S. (2018). Akılcı ilaç kullanımı ölçeği geçerlilik ve güvenilirliği. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Halk Sağlığı Dergisi, 3(3), 37-46.
  • Duong, V. T., Lin, I.-F., Sorensen, K., Pelikan, J. M., Van Den Broucke, S., Lin, Y.-C., & Chang, P. W. (2015). Health literacy in Taiwan: A population-based study. Asia Pacific Journal of Public Health, 27(8), 871-880. https://doi.org/10.1177/1010539515607962
  • Geboers, B., Brainard, J. S., Loke, Y. K., Jansen, C. J., Salter, C., Reijneveld, S. A., & de Winter, A. F. (2015). The association of health literacy with adherence in older adults, and its role in interventions: A systematic meta-review. BMC Public Health, 15, 1-10. https://doi.org/10.1186/s12889-015-2419-5.
  • İncesu, E. (2017). Akılcı ilaç kullanımında sağlık okuryazarlığı: Bir kamu hastanesi yatan hastaları üzerine bir araştırma. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 4(1), 28-38. https://doi.org/10.5455/sad.13-1483603442
  • Karabulut, N., & Hoşgör, H. K. (2021). E-sağlık okuryazarlığı ve akılcı ilaç kullanımı farkındalığı arasındaki ilişkinin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22 (2), 82-102. https://doi.org/10.37880/cumuiibf.896847
  • Karakurt, P., Hacıhasanoğlu, R., Yıldırım, A., & Sağlam, R. (2010). Medication use among university students. Türk Silahlı Kuvvetleri, Koruyucu Hekimlik Bülteni, 9(5), 505-512.
  • Kartal, M., Karakaş, N., & Kapıkıran, G. (2023). The effect of illness perception levels of liver transplant patients receiving immunosuppressive therapy on their rational drug use levels. Heliyon, 9(3). e14033. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e14033
  • Kolar, T. R., Kaučič, B. M., & Kolnik, T. Š. (2017). The role of the nurse in improving health literacy among older adults. Nursing in the 21st Century, 16(2), 23-28. https://doi.org/10.1515/pielxxiw-2017-0014
  • Macabasco-O'Connell, A., & Fry-Bowers, E. K. (2011). Knowledge and perceptions of health literacy among nursing professionals. Journal of Health Communication, 16(sup3), 295-307. https://doi.org/10.1080/10810730.2011.604389
  • Mamedova, S., & Pawlowski, E. (2019). Adult literacy in the united states. data point. NCES 2019-179. National Center for Education Statistics.
  • Mostafa, A., Abdelzaher, A., Rashed, S., AlKhawaga, S. I., Afifi, S. K., AbdelAlim, S., & Zidan, T. A. (2021). Is health literacy associated with antibiotic use, knowledge and awareness of antimicrobial resistance among non-medical university students in Egypt? A cross-sectional study. British Medical Journal Open, 11(3), e046453. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2020-046453
  • Palumbo, R. (2017). Examining the impacts of health literacy on healthcare costs. An evidence synthesis. Health Services Management Research, 30(4), 197-212. https://doi.org/10.1177/0951484817733366
  • Rowlands, G. (2014). Health literacy: Ways to maximise the impact and effectiveness of vaccination information. Human Vaccines & İmmunotherapeutics, 10(7), 2130-2135. https://doi.org/10.4161/hv.29603
  • Sağlık Bakanlığı. (2023, Ocak). Türkiye'nin sağlık okuryazarlığı, https://sggm.saglik.gov.tr/TR,57003/turkiyenin-saglik-okuryazarligi-duzeyi-olculdu.html
  • Sevim, E., & Kan, Z. (2023). Sağlık okuryazarlığı ve akılcı ilaç kullanımı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 26(3), 641-654.
  • Sørensen, K., Pelikan, J. M., Röthlin, F., Ganahl, K., Slonska, Z., Doyle, G., & Uiters, E. (2015). Health literacy in Europe: Comparative results of the European health literacy survey (HLS-EU). The European Journal of Public Health, 25(6), 1053-1058. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckv043
  • Svendsen, M. T., Bak, C. K., Sørensen, K., Pelikan, J., Riddersholm, S. J., Skals, R. K., & Pedersen, C. (2020). Associations of health literacy with socioeconomic position, health risk behavior, and health status: A large national population-based survey among Danish adults. BMC Public Health, 20(565), 1-12. https://doi.org/10.1186/s12889-020-08498-8
  • Tanrıöver, M. D., Yıldırım, H. H., Ready, F. N. D., Çakır, B., & Akalın, H. E. (2014). Türkiye sağlık okuryazarlığı araştırması. Sağlık-Sen Yayınları, 6, 42-47.
  • Uçman, T., & Uysal, N. (2021). Yetişkin bireylerde akılcı ilaç kullanımı ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 3(2), 126-133. https://doi.org/10.46413/ boneyusbad.859525
  • Yapıcı, G., Balıkçı, S., & Uğur, Ö. (2011). Birinci basamak saglık kuruluşuna başvuranların ilaç kullanımı konusundaki tutum ve davranışları. Dicle Tip Dergisi, 38(4), 458-465. https://doi.org/10.5798/diclemedj.0921.2011.04.0066
  • Yılmaz, C. K., & Kıl, A. (2018). Individuals’ health literacy level and their knowledge and practices with respect to rational drug use. Kontakt, 20(4), e401-e407. https://doi.org/10.1016/j.kontakt.2018.08.001
  • Yılmaz, S., Gür, S. T. A., & Daharlı, E. (2021). Acil poliklinik kullanımı ile sağlık okuryazarlığı ilişkisinin incelenmesi: kesitsel bir çalışma. Journal of Anatolian Medical Research, 6(3), 66-71.
  • Zhang, N. J., Terry, A., & McHorney, C. A. (2014). Impact of health literacy on medication adherence: a systematic review and meta-analysis. Annals of Pharmacotherapy, 48(6), 741-751. https://doi.org/10.1177/1060028014526562
Toplam 30 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Halk Sağlığı Hemşireliği
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Neslihan Başaran 0000-0003-3381-2315

Büşra Altınel 0000-0002-9491-9012

Erken Görünüm Tarihi 24 Nisan 2025
Yayımlanma Tarihi 29 Nisan 2025
Gönderilme Tarihi 22 Eylül 2024
Kabul Tarihi 19 Mart 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 7 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Başaran, N., & Altınel, B. (2025). Acil Servise Başvuran Hastaların Sağlık Okuryazarlığı Düzeyi ile Akılcı İlaç Kullanımı Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi. Halk Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 7(1), 23-30. https://doi.org/10.54061/jphn.1553773