Some Additions to the Derleme Sözlüğü (Compilation Dictionary) Based on Gaziantep Region Proverbs and Idioms
Öz
Proverbs and idioms are the most mature folk culture products that reflect people's immediate feelings and thoughts in a pure and natural way, as they come from within. Sometimes a huge meaning can be packed into a small vocabulary, sometimes with a word or two, sometimes with a sentence, sometimes with mutual dialogues, and sometimes with rhyming sayings. Proverbs and idioms are instant expressions of a society's subconscious feelings and thoughts. Proverbs are concise and instructive sayings that are generally formed by the experience and wisdom of the society. These words have been widely used, passed down from generation to generation, and often form part of a society's cultural heritage. Diverse studies have been conducted on proverbs and idioms, which are among the richest products of Turkish culture. Especially the proverbs and idioms compiled by Ömer Asım Aksoy from the Gaziantep region have made great contributions to this treasure. Derleme Sözlüğü is a resource containing a large collection of words, expressions, and idioms used in a language, usually arranged alphabetically. Such dictionaries are usually designed to cover the broad spectrum of a language and may contain information such as general grammar rules, word origins, meanings, example sentences, and so on. Compilation dictionaries are used as resources to understand and enrich the use of a language. Derleme Sözlüğü is one of the most significant source works of the Turkish Language, contains words from different stretchs of Anatolia. So as to develop the Derleme Sözlüğü, we will try to touch upon the words and their meanings that appear in the proverbs and idioms we have scanned but are not included in the Derleme Sözlüğü. With this study, we will enrich our Derleme Sözlüğü with proverbs and idioms, as well as providing examples from the vocabulary of Gaziantep -and Kilis- region to our sources; we will also be a source for dialect studies on this region.
Anahtar Kelimeler
Gaziantep Province Speech Studies Proverbs and Idioms Derleme Sözlüğü
Kaynakça
- Aksan, D. (2003). Her yönüyle dil (ana çizgileriyle dilbilim). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözü ve deyimler sözlüğü I-II. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
- Aksoy, Ö. A. (2004). Bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Aydın, M. (2002). Aybastı ağzı, inceleme-metin-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Baba, M. O. (2007). Halk edebiyatı terimleri sözlüğü. İstanbul: Heyamola Yayınları.
- Beyzadeoğlu, S. (2003). Şinasi-durûb-ı emsâl-i Osmaniye. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Buran, A. (1997). Keban, Baskil ve Ağın yöresi ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Dağpınar, A. (1998). Tıpkı ve benzer Türk- İngiliz İngiliz-Türk atasözleri ve deyimleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Demir, N. (2001). Ordu ili ve yöresi ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
- DS. (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I-VI. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Elçin, Ş. (2005). Halk edebiyatına giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Ercilasun, A. B. (2002). Kars ili ağızları-ses silgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Eren, M. E. (1997). Zonguldak, Bartın, Karabük illeri ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Erten, M. (1994). Diyarbakır ağzı, inceleme-metinler-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gemalmaz, E. (1995). Erzurum ili ağızları, inceleme-metinler-sözlük ve dizinler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Göğüş, B. (1963). Türkçe’de bileşik kelime oluşumu ve nasıl yazılması gerektiği. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 10, 245-264.
- GTS. (2011). Güncel Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gülensoy, T. (1988). Kütahya ve yöresi ağızları, inceleme-metinler-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gülensoy, T. & Buran, A. (1994). Elazığ yöresi ağızlarından derlemeler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gülensoy, T. (2000). Türkçe el kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Gülseren, C. (2000). Malatya ili ağızları, inceleme metinler sözlük ve dizinler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gülsevin, G. (2002). Uşak ili ağızları, dil özellikleri-metinler-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Günşen, A. (2000). Kırşehir ve yöresi ağızları, inceleme-metinler-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Korkmaz, Z. (1994). Güney Batı Anadolu ağızları ses bilgisi (fonetik). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Korkmaz, Z. (2007). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kurt, İ. (1991). Türk atasözlerine psikolojik bir yaklaşım. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Olcay, S. (1995a). Erzurum ağzı, inceleme-derleme-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Olcay, S. (1995b). Doğu Trakya Yerli ağzı, inceleme-derleme-dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Özçelik, S. (1997). Urfa merkez ağzı, inceleme-metinler-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Özçelik, S. & Boz, E. (2002). Diyarbakır ili Çüngüş ve Çermik yöresi ağzı, dil incelemesi, metinler, sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Püsküllüoğlu, A. (2004). Türkçe atasözleri sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınları.
- Sağır, M. (1995). Erzincan ve yöresi ağızları, inceleme-metinler-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tavkul, U. (2001). Karaçay-Malkar atasözleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- TRS. (2009). Tarama sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- YK. (2012). Yazım kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ZTS. (1976). Zanaat terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınları.
Öz
İnsanların duygu ve düşüncelerini doğal bir biçimde yansıttıkları en yetkin halk kültürü ürünleri, atasözleri ve deyimlerdir. Kimi zaman birkaç kelimeyle, kimi zaman bir cümleyle, diyaloglarla, uyaklı ifadelerle küçük bir sözcük dağarcığına geniş bir mana sığdırılabilir. Atasözleri ve deyimler, bir toplumun bilinçaltındaki duygu ve düşüncelerinin birer anlık dışavurumudur. Atasözleri, genellikle toplumun deneyim ve bilgelikleriyle oluşmuş, özlü ve öğretici sözlerdir. Bu sözler, kuşaktan kuşağa aktarılarak yaygın bir biçimde kullanılmış ve genellikle bir toplumun kültürel mirasının bir parçasını oluşturmuştur. Türk kültürünün en zengin mahsullerinden olan atasözü ve deyimler üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Özellikle Ömer Asım Aksoy’un Gaziantep yöresinden derlediği atasözü ve deyimler, bu hazinemize büyük katkılar sağlamıştır. Derleme sözlüğü, bir dilde kullanılan kelimelerin, ifadelerin ve deyimlerin geniş bir koleksiyonunu içeren, genellikle alfabeye göre düzenlenmiş bir kaynaktır. Bu tür sözlükler, genellikle bir dilin geniş yelpazesini kapsamak üzere tasarlanmıştır ve genel dilbilgisi kuralları, kelime kökenleri, anlamlar, örnek cümleler ve benzeri bilgiler içerebilir. Derleme sözlükleri, bir dilin kullanımını anlamak ve zenginleştirmek için kaynak olarak kullanılır. Türk Dili’nin en önemli kaynak eserlerinden birisi olan “Derleme Sözlüğü”, Anadolu’nun farklı yörelerinden kelimeleri içerisinde barındırmaktadır. Derleme Sözlüğü’nün geliştirilmesi gayesinde taramış olduğumuz atasözü ve deyimlerimizde geçen fakat Derleme Sözlüğü’nde yer almayan kelimelere ve bunların anlamlarına değinmeye çalışacağız. Bu çalışmayla, Gaziantep –ve Kilis- yöresinin söz varlığından örnekleri kaynaklarımıza geçirmekle beraber, atasözü ve deyimlerimizle Derleme Sözlüğümüzü zenginleştirecek; bu yöre üzerine yapılacak ağız çalışmalarına da kaynaklık etmiş olacağız.
Anahtar Kelimeler
Gaziantep Ağzı Ağız Çalışmaları Atasözleri ve Deyimler Derleme Sözlüğü
Kaynakça
- Aksan, D. (2003). Her yönüyle dil (ana çizgileriyle dilbilim). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözü ve deyimler sözlüğü I-II. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
- Aksoy, Ö. A. (2004). Bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Aydın, M. (2002). Aybastı ağzı, inceleme-metin-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Baba, M. O. (2007). Halk edebiyatı terimleri sözlüğü. İstanbul: Heyamola Yayınları.
- Beyzadeoğlu, S. (2003). Şinasi-durûb-ı emsâl-i Osmaniye. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Buran, A. (1997). Keban, Baskil ve Ağın yöresi ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Dağpınar, A. (1998). Tıpkı ve benzer Türk- İngiliz İngiliz-Türk atasözleri ve deyimleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Demir, N. (2001). Ordu ili ve yöresi ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
- DS. (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I-VI. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Elçin, Ş. (2005). Halk edebiyatına giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Ercilasun, A. B. (2002). Kars ili ağızları-ses silgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Eren, M. E. (1997). Zonguldak, Bartın, Karabük illeri ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Erten, M. (1994). Diyarbakır ağzı, inceleme-metinler-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gemalmaz, E. (1995). Erzurum ili ağızları, inceleme-metinler-sözlük ve dizinler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Göğüş, B. (1963). Türkçe’de bileşik kelime oluşumu ve nasıl yazılması gerektiği. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 10, 245-264.
- GTS. (2011). Güncel Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gülensoy, T. (1988). Kütahya ve yöresi ağızları, inceleme-metinler-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gülensoy, T. & Buran, A. (1994). Elazığ yöresi ağızlarından derlemeler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gülensoy, T. (2000). Türkçe el kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Gülseren, C. (2000). Malatya ili ağızları, inceleme metinler sözlük ve dizinler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gülsevin, G. (2002). Uşak ili ağızları, dil özellikleri-metinler-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Günşen, A. (2000). Kırşehir ve yöresi ağızları, inceleme-metinler-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Korkmaz, Z. (1994). Güney Batı Anadolu ağızları ses bilgisi (fonetik). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Korkmaz, Z. (2007). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kurt, İ. (1991). Türk atasözlerine psikolojik bir yaklaşım. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Olcay, S. (1995a). Erzurum ağzı, inceleme-derleme-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Olcay, S. (1995b). Doğu Trakya Yerli ağzı, inceleme-derleme-dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Özçelik, S. (1997). Urfa merkez ağzı, inceleme-metinler-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Özçelik, S. & Boz, E. (2002). Diyarbakır ili Çüngüş ve Çermik yöresi ağzı, dil incelemesi, metinler, sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Püsküllüoğlu, A. (2004). Türkçe atasözleri sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınları.
- Sağır, M. (1995). Erzincan ve yöresi ağızları, inceleme-metinler-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tavkul, U. (2001). Karaçay-Malkar atasözleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- TRS. (2009). Tarama sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- YK. (2012). Yazım kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ZTS. (1976). Zanaat terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Yeni Türk Dili (Eski Anadolu, Osmanlı, Türkiye Türkçesi) |
| Bölüm | Türk Dili ve Edebiyatı |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 18 Temmuz 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 25 Ocak 2024 |
| Kabul Tarihi | 29 Mayıs 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 24 Sayı: 3 |
