Öz
This study aims to determine the linguistic approach of Abū Yaʿqūb as-Sakkākī (d. 626/1229), an influential traditional Arabic linguist, in his work Miftāḥ al-ʿulūm through a comparative and analytical method. The main problem of the study is the extent to which as-Sakkākī’s understanding of language overlaps with the modern linguistic approaches of formalism or functionalism. What motivates us to such a problem is that Ahmad al-Mutawakkil (1944-), one of the important representatives of Functional Grammar theory, claims that as-Sakkākī’s functional approach is weak. This claim naturally raises the problem that as-Sakkākī’s understanding of language may be formalist. It is not easy to claim that as-Sakkākī in particular and a linguist or linguistic theory in general are purely formalist or functionalist. The fact that there are many similarities and differences between both approaches makes this issue a dialectical one. This is due to the fact that language is a system that exists in terms of both form and meaning (function/usage). Being aware of this fact in the language system, as-Sakkākī separated the linguistic sciences related to form and meaning in his Miftāḥ al-ʿulūm. Thus, while as-Sakkākī took a formalist approach to some issues, he took a functionalist approach to others. Therefore, it is difficult to say that he was purely formalist or purely functionalist. However, considering that he became a strong authority in the field thanks to the rhetorical part of his work Miftāḥ al-ʿulūm, it is not wrong to say that his understanding of language was functional in general because of the functional approach he followed here.
Anahtar Kelimeler
Arabic Language and Rhetoric Formalism Functionalism as-Sakkākī Miftāḥ al-ʿulūm
Kaynakça
- Aktaş, O. (2023). Sekkâkî’nin meani anlayışı. Yurttaş, T. ve Hacıbekiroğlu, A. (Ed.). Ebu Yakup Sekkâkî'nin gramer ve belagat anlayışı içinde (ss. 161-194). Ankara: Fecr Yayınları.
- Butler, C. S. (2006). Functionalist theories of language. Brown, K. (Ed.). Encyclopedia of language & linguistics. (2. Baskı, ss. 696-704). Oxford: Elsevier.
- Bybee, J. L. (1999). Usage-based phonology. Darnell, M., Moravcsik, E., Newmeyer, F., Noonan M. ve Wheatley K. (Ed.), Functionalism and formalism in linguistics: Volume I: General papers içinde (ss. 211-242). Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
- Chomsky, N. (2014). Dilin mimarisi. (Bayırlı, İ. K. Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
- Chomsky, N. (2015). Aspects of the theory of syntax (50th Anniversary Edition). Cambridge: The MIT Press.
- Chomsky, N. (2018). Dil ve zihin. (Kocaman, A. Çev.). (3. Baskı). Ankara: BilgeSu.
- Cürcânî, A. (1991). Esrârü’l-belâga. Kahire-Cidde: Dârü’l-Medenî.
- Cürcânî, S. Ş. (2009). es-Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî'nin «el-Misbâh fî Şerh el-Miftâh» adlı eserinin tahkik ve tahlili edisyon kritik. Çelik, Y. (Ed.). (Doktora Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=CWFpD9w-pFpUDVBWalNfIg&no=9ovlSsDaqWealj3qpo2khw)
- Dik, S. C. (1981). Functional grammar. Haan, G. J. ve Zonneveld, W. (Ed.). (3. Baskı.). Dordrecht: Foris Publications.
- Dik, S. C. (1997). The theory of functional grammar: Part 1: The structure of the clause. Hengeveld, K. (Ed.). (2. Baskı). Berlin-New York: Mouton de Gruyter.
- Durmuş, İ. (2009). “SEKKÂKÎ, Ebû Ya‘kūb”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
- Grice, H. P. (1975). Logic and conversation. Cole P. ve Morgan J. L. (Ed.), Syntax and semantics: Volume 3: Speech acts içinde (ss. 41-58). New York: Academic Press.
- Hoff-Ginsberg, E. (1999). Formalism or functionalism?: Evidence from the study of language development. Darnell, M., Moravcsik, E., Newmeyer, F., Noonan M. ve Wheatley K. (Ed.), Functionalism and formalism in linguistic: Volume II: Case studies içinde (ss. 317-340). Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
- Levinson, S. C. (1983). Pragmatics. Cambridge: Cambridge University Press.
- Martinet, A. (1998). İşlevsel genel dilbilim. (Vardar, B. Çev.). İstanbul: Multilingual.
- Mütevekkil, A. (1989). Pragmatic functions in functional grammar of Arabic. (Mackenzie, J. L. Çev.). Dordrecht: Foris Publications.
- Mütevekkil, A. (2010). el-Lisâniyyâtü’l-vazîfiyye: Medhal nazarî (2. Baskı). Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Cedîd el-Müttahide.
- Newmeyer, F. (1999). Some remarks on the functionalist-formalist controversy in linguistics. Darnell, M., Moravcsik, E., Newmeyer, F., Noonan M. ve Wheatley K. (Ed.), Functionalism and formalism in linguistic: Volume I: General papers içinde (ss. 469-486). Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
- Nichols, J. (1984). Functional theories of grammar. Annual Review of Anthropology, (13), 97-117.
- Sekkâkî, E. Y. (1987). Miftâhu’l-ʿulûm (2. Baskı). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Smyth, W. (1995). The canonical formulation of ‘ilm al-balāghah and al-Sakkākī’s Miftāḥ al-‘ulūm. Der Islam, 72 (1), 7-24. Doi: https://doi.org/10.1515/islm.1995.72.1.7
- Taşdelen, H. (2015). Belâgat ilmi ve tarihi. Güler, İ. (Ed.), İslâm medeniyetinde dil ilimleri: Tarih ve problemler içinde (ss. 215-306). İstanbul: İSAM Yayınları.
- Thomas, M. (2020). Formalism and functionalism in linguistics: The engineer and the collector. New York-London: Routledge.
- Yurttaş, T. (2022). Marife gelen müsnedün ileyh ve müsnedin semantik boyutu (Ebû Ya‘kûb es-Sekkâkî’nin Miftâhu’l-ʿulûm adlı eseri bağlamında). Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi, 8 (1), 461-487. Doi: https://doi.org/10.47424/tasavvur.1096159
- Yurttaş, T. ve Hacıbekiroğlu, A. (Ed.). (2023). Ebu Yakup Sekkâkî'nin gramer ve belagat anlayışı. Ankara: Fecr Yayınları.
- Wittgenstein, L. (2020). Felsefi soruşturmalar. (Barışcan, H. Çev.). (5. Baskı). İstanbul: Metis.
Öz
Bu çalışmada geleneksel Arap dilcilerinden etkili bir isim olan Ebû Ya‘kūb es-Sekkâkî’nin (ö. 626/1229) Miftâhu’l-‘ulûm adlı eserindeki dil yaklaşımının, karşılaştırmalı ve analitik bir yöntemle tespiti amaçlanmıştır. Çalışmanın temel problemi, Sekkâkî’nin dil anlayışının, modern dil bilimsel yaklaşımlardan biçimcilik veya işlevselcilikle ne ölçüde örtüştüğüdür. Bizi bu araştırmaya sevk eden şey, İşlevsel Dil bilgisi kuramının önemli temsilcilerinden Ahmed el-Mütevekkil’in (1944-), Sekkâkî’nin işlevsel yaklaşımının zayıf olduğunu iddia etmesidir. Bu iddia, doğal olarak Sekkâkî’nin dil anlayışının biçimci olabileceği sorununu da gündeme getirmektedir. Özelde Sekkâkî’nin genelde ise dil bilimcinin veya dil bilim kuramının salt biçimci/biçimsel ya da işlevselci/işlevsel olduğunu iddia etmek kolay değildir. Zira her iki yaklaşım arasında birçok benzer ve farklı yönlerin bulunması bu meseleyi diyalektik bir mesele hâline getirir. Bu durum, dilin hem biçim hem de anlam (işlev/kullanım) yönüyle var olan bir sistem olmasından kaynaklanır. Dil sistemindeki bu gerçeğin farkında olan Sekkâkî, Miftâhu’l-‘ulûm eserinde biçimle ve anlamla ilgili dil ilimlerini birbirinden ayırmıştır. Onun bu yöntemi, kimi biçimci yaklaşımlarda görülen yapı ve kullanımın özerkliği düşüncesini ima etmez. Aksine o, biçimle anlamın sıkı bir ilişki içinde olduğunu ve bunların her birinin bir sonrası için araç konumunda olduğunu düşünür. Bu ise yapı ve kullanımın ilişkili olduğunu savunan işlevsel yaklaşımın özelliklerinden biridir. Sekkâkî, bazı konularda biçimci bir yaklaşım sergilerken bazı konularda ise işlevsel bir yaklaşım sergilemiştir. Dolayısıyla onun salt biçimci veya salt işlevselci olduğunu söylemek güçtür. Ancak alanda güçlü bir otorite olmasının, Miftâhu’l-‘ulûm eserinin belagatle ilgili kısmı sayesinde olduğu düşünüldüğünde burada takip ettiği işlevsel yaklaşım nedeniyle onun dil anlayışının daha çok işlevsel olduğunu söylemek de yanlış değildir.
Anahtar Kelimeler
Arap Dili ve Belagati Biçimcilik İşlevselcilik Sekkâkî Miftâhu’l-‘ulûm.
Kaynakça
- Aktaş, O. (2023). Sekkâkî’nin meani anlayışı. Yurttaş, T. ve Hacıbekiroğlu, A. (Ed.). Ebu Yakup Sekkâkî'nin gramer ve belagat anlayışı içinde (ss. 161-194). Ankara: Fecr Yayınları.
- Butler, C. S. (2006). Functionalist theories of language. Brown, K. (Ed.). Encyclopedia of language & linguistics. (2. Baskı, ss. 696-704). Oxford: Elsevier.
- Bybee, J. L. (1999). Usage-based phonology. Darnell, M., Moravcsik, E., Newmeyer, F., Noonan M. ve Wheatley K. (Ed.), Functionalism and formalism in linguistics: Volume I: General papers içinde (ss. 211-242). Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
- Chomsky, N. (2014). Dilin mimarisi. (Bayırlı, İ. K. Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
- Chomsky, N. (2015). Aspects of the theory of syntax (50th Anniversary Edition). Cambridge: The MIT Press.
- Chomsky, N. (2018). Dil ve zihin. (Kocaman, A. Çev.). (3. Baskı). Ankara: BilgeSu.
- Cürcânî, A. (1991). Esrârü’l-belâga. Kahire-Cidde: Dârü’l-Medenî.
- Cürcânî, S. Ş. (2009). es-Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî'nin «el-Misbâh fî Şerh el-Miftâh» adlı eserinin tahkik ve tahlili edisyon kritik. Çelik, Y. (Ed.). (Doktora Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=CWFpD9w-pFpUDVBWalNfIg&no=9ovlSsDaqWealj3qpo2khw)
- Dik, S. C. (1981). Functional grammar. Haan, G. J. ve Zonneveld, W. (Ed.). (3. Baskı.). Dordrecht: Foris Publications.
- Dik, S. C. (1997). The theory of functional grammar: Part 1: The structure of the clause. Hengeveld, K. (Ed.). (2. Baskı). Berlin-New York: Mouton de Gruyter.
- Durmuş, İ. (2009). “SEKKÂKÎ, Ebû Ya‘kūb”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
- Grice, H. P. (1975). Logic and conversation. Cole P. ve Morgan J. L. (Ed.), Syntax and semantics: Volume 3: Speech acts içinde (ss. 41-58). New York: Academic Press.
- Hoff-Ginsberg, E. (1999). Formalism or functionalism?: Evidence from the study of language development. Darnell, M., Moravcsik, E., Newmeyer, F., Noonan M. ve Wheatley K. (Ed.), Functionalism and formalism in linguistic: Volume II: Case studies içinde (ss. 317-340). Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
- Levinson, S. C. (1983). Pragmatics. Cambridge: Cambridge University Press.
- Martinet, A. (1998). İşlevsel genel dilbilim. (Vardar, B. Çev.). İstanbul: Multilingual.
- Mütevekkil, A. (1989). Pragmatic functions in functional grammar of Arabic. (Mackenzie, J. L. Çev.). Dordrecht: Foris Publications.
- Mütevekkil, A. (2010). el-Lisâniyyâtü’l-vazîfiyye: Medhal nazarî (2. Baskı). Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Cedîd el-Müttahide.
- Newmeyer, F. (1999). Some remarks on the functionalist-formalist controversy in linguistics. Darnell, M., Moravcsik, E., Newmeyer, F., Noonan M. ve Wheatley K. (Ed.), Functionalism and formalism in linguistic: Volume I: General papers içinde (ss. 469-486). Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
- Nichols, J. (1984). Functional theories of grammar. Annual Review of Anthropology, (13), 97-117.
- Sekkâkî, E. Y. (1987). Miftâhu’l-ʿulûm (2. Baskı). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Smyth, W. (1995). The canonical formulation of ‘ilm al-balāghah and al-Sakkākī’s Miftāḥ al-‘ulūm. Der Islam, 72 (1), 7-24. Doi: https://doi.org/10.1515/islm.1995.72.1.7
- Taşdelen, H. (2015). Belâgat ilmi ve tarihi. Güler, İ. (Ed.), İslâm medeniyetinde dil ilimleri: Tarih ve problemler içinde (ss. 215-306). İstanbul: İSAM Yayınları.
- Thomas, M. (2020). Formalism and functionalism in linguistics: The engineer and the collector. New York-London: Routledge.
- Yurttaş, T. (2022). Marife gelen müsnedün ileyh ve müsnedin semantik boyutu (Ebû Ya‘kûb es-Sekkâkî’nin Miftâhu’l-ʿulûm adlı eseri bağlamında). Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi, 8 (1), 461-487. Doi: https://doi.org/10.47424/tasavvur.1096159
- Yurttaş, T. ve Hacıbekiroğlu, A. (Ed.). (2023). Ebu Yakup Sekkâkî'nin gramer ve belagat anlayışı. Ankara: Fecr Yayınları.
- Wittgenstein, L. (2020). Felsefi soruşturmalar. (Barışcan, H. Çev.). (5. Baskı). İstanbul: Metis.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Arap Dili ve Belagatı |
| Bölüm | İlahiyat |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 18 Temmuz 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 8 Mart 2025 |
| Kabul Tarihi | 29 Mayıs 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 24 Sayı: 3 |
