Öz
Bu çalışmanın amacı, Türkiye'de sürdürülebilir tarımsal üretimin bir uzantısı olarak ele alınan İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım Faaliyetlerinin tanıtılması, bu kapsamda verilen desteklerin açıklanması, bu uygulamalarla üretilen tarımsal ürünlerin Türkiye’deki durumu ve ihracat ile ilişkisinin ortaya konulmasıdır. Çalışmada öncelikle tarım sektörünün sürdürülebilirliğini etkileyen faktörlerine değinilmiş ve Türkiye’de iyi tarım ve organik tarım üretiminin arttırılması için verdiği destekler incelenmiştir. Organik ve İyi tarım üretiminin boyutları, veriler olanaklı kıldığı ölçüde beşer yıllık kesitler hâlinde (2003-2023) analiz edilmiş, bu faaliyetlerin ilgili alandaki toplam faaliyet içindeki durumu ortaya konulmuştur. Bu kapsamda incelenen alanlar, iyi tarım uygulamaları, organik bitkisel üretim faaliyetleri, organik hayvancılık kapsamındaki, arıcılık, büyükbaş, küçükbaş ve kanatlı hayvancılık faaliyetleridir. Çalışmanın uygulama bölümünde ise ilgili organik tarımsal faaliyetlerin o alandaki toplam tarımsal faaliyetler içindeki payının en yüksek olduğu organik yumurta üretimi ile toplam yumurta ihracatı arasındaki ilişkinin incelenmesi yapılmıştır. Çalışmanın bulguları, iyi ve organik tarımsal faaliyetlerinin, nispeten önemsiz, hatta kimi alanlarda ihmal edilebilir olmasıdır. Bu faaliyetlerde istikrarlı bir büyüme gerçekleşmemekte, büyüme dönemlerini gerileme ve çöküşün takip etmektedir. Ampirik kısımda ise Pearson ve Spearman Korelasyon katsayıları hesaplanmış ve organik yumurta üretimi ile toplam yumurta ihracatı arasında pozitif orta (Spearman) / yüksek (Pearson) ilişki saptanmıştır. Bu sonuç, bu değişkenlerin dağılma grafiği ve en iyi uyumu gösteren trend doğrusu ile doğrulanmıştır. Literatürde, organik ve iyi tarım üretiminin Türkiye tarım ihracatındaki rolünü inceleyen çalışma oldukça sınırlıdır. Çalışmanın özgünlüğü, Türkiye’deki organik tarım ve iyi tarım üretiminin ihracat ile ilişkisini değerlendirerek politika yapıcılara öneriler sunmasında yatmaktadır. Literatüre bu şekli ile katkı sağlanacaktır.
Anahtar Kelimeler
Organik Tarım İyi Tarım Uygulamaları Tarımsal Destekler İhracat ,Korelasyon Analizi
Kaynakça
- Abay, C., Olhan E., Uysal Y., Yavuz F., Türkekul, B. (2005), Türkiye’de tarım politikalarında değişim. Türkiye Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Ankara.
- Abrhám, J., Vošta, M., Čajka, P., & Rubáček, F. (2021). The specifics of selected agricultural commodities in international trade. Agricultural and Resource Economics: International Scientific E-Journal, 7(2), 5-19.
- Aksu, E. (2012). 2003-2011 yılları arasında tarımsal krediler ile tarım sektörü arasındaki nedensellik ilişkileri. (Yüksek lisans tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp)
- Alpar, R. (2021). Çok değişkenli istatistiksel yöntemler. Ankara: Detay Yayıncılık.
- Anonim (2009). International federation of organic agricultural movements. (http://infohub.ifoam.bio/sites/default/files/page/files/doa_turkish.pdf)
- Anonim, (2023), Çevresel göstergeler (organik tarım alanları ve üretim miktarları), Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği. Ankara. (https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/organik-tarim-alanlari-ve-uretim-miktarlari-i85837).
- Ataseven, Y. ve Güneş, E. (2008). Türkiye’de işlenmiş organik tarım ürünleri üretimi ve ticaretindeki gelişmeler. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 22(2), 25-33.
- Aydın Eryılmaz, G., Kılıç, O., ve Boz, İ. (2019), Türkiye'de organik tarım ve iyi tarım uygulamalarının ekonomik, sosyal ve çevresel sürdürülebilirlik açısından değerlendirilmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 352–361.
- Bahşi, N. (2005). Tarımda kamu yatırımlarının tarımsal büyüme üzerine etkileri. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=nv-o2IWF3a9-sRFyCp1nJw&no=g3ezRUBNa7EssZJvBQUqQw)
- Balcı Akova, S. ve Tapan, İ. (2022), Sürdürülebilir tarım kapsamında iyi tarım uygulamalarının değerlendirilmesi: Malatya ili örneği. Coğrafya Dergisi. (44), s.151-167. https://doi.org/10.26650/JGEOG2022-987872
- Demiryürek, K. ve Aydoğan, M. (2010). Türkiye’nin organik tarım ve gıda ürünleri ihracatının sosyal ağ analizi ile ortaya konulması. Türkiye IX. Tarım Ekonomisi Kongresi, 1, 333-340.
- Demiryürek, K. (2011). Organik tarım kavramı ve organik tarımın Dünya ve Türkiye’deki durumu. GOÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 28 (1), 27-36.
- Ekici, M. ve Tutar, F. (2022). Birincil sektör olarak tarımın dış ticaretteki stratejik rolü. Fiscaoeconomia, 6(1), s.118-141. Doi: 10.25295/fsecon.991823
- Eryılmaz G. ve Kılıç O. (2018). Türkiye’de sürdürülebilir tarım ve iyi tarım uygulamaları. KSÜ Tarım ve Doğa Dergisi, 624- 631.
- The Food and Agriculture Organization (FAO). (https://www.fao.org/news/archive/news-by-date/2017/en/)
- Frater, P. ve Franks, J. (2013). Measuring agricultural sustainability at the farm-level: A pragmatic approach. International Journal of Agricultural Management, 2(4), 207-225.
- Güriş, S., Akay (Çağlayan), E. ve Güriş, B. (2017). E-views ile temel ekonometri. (3. Baskı). İstanbul: Der Yayınları.
- Hasdemir, M. (2011). Kiraz yetiştiriciliğinde iyi tarım uygulamalarının benimsenmesini etkileyen faktörlerin analizi. (Doktora Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp)
- IFOAM (2009). One Earth, many minds annual report, (http://www.ifoam.bio/sites/default/files/page/files/ifoam_annual_report_2009.pdf).
- Işığıçok, E. (1994). Zaman serilerinde nedensellik çözümlemesi: Türkiye’de para arzı ve enflasyon üzerine ampirik bir araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi.
- Kılıç, S. (2012). Bağıntı analizi sonuçlarının yorumlanması. Journal of Mood Disorders, 2(4), 190–193. (https://doi.org/10.5455/jmood.20121209012824)
- Kopuk, E. ve Meçik, O. (2020). Türkiye’de imalat sanayi ve tarım sektörlerinin ekonomik büyüme üzerine etkisi: 1998-2020 dönemi analizi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 27(2), s.263-274. (https://doi.org/10.18657/yonveek.693387).
- Köse, Ö. Ü. Z. ve Meral, A. G. G. T. (2021). Türkiye'de tarımsal destekler, gıda güvenliği ve ekonomik büyüme ilişkisi üzerine bir inceleme. Studies on Social Science Insights. 1 (2), 51-73.
- Köseoğlu, M. ve Yamak, R. (2008). Uygulamalı istatistik. Trabzon: Celepler Matbaacılık.
- McKenzie, S. (2004). Social sustainability: Towards some definitions. Hawke Research Institute, Working Paper Series, 1–29. (https://unisa.edu.au/SysSiteAssets/episerver-6- files/documents/eass/hri/working papers/wp27.pdf
- Menalled, F., Bass, T., Buschena, D., Cash, D., Malone, M., Maxwell, B., ... and Weaver, D. (2008). An introduction to the principles and practices of sustainable farming. Montana State University, 1-4.
- Öztürk, S. (2021). Tarım sektörünün Türkiye ekonomisi gelişimine katkısı: 1980-2018 döneminin analizi. (Yüksek lisans tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp).
- Pezikoğlu, F. (2012). Sürdürülebilir tarım ve kırsal kalkınma kavramı içinde tarım-turizm-kırsal alan ilişkisi ve sonuçları. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 14(22), 83-92.
- Pretty, J. (2008). Agricultural sustainability: concepts, principles and evidence. Philosophical Transactions of the Royal Society of London B: Biological Sciences, 363(1491), 447-465.
- Resmî Gazete. (2004). İyi tarım uygulamaları hakkındaki yönetmeliğin yasalaştırılması. Tarım ve Gıda Düzenlemesi. Ankara.
- Resmî Gazete. (2010). İyi tarım uygulamaları hakkında yönetmelikte değişiklik yapılmasına dair yönetmelik, 29013. Tarım ve Gıda Düzenlemesi. Ankara.
- T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, (2024). İyi Tarım Uygulamaları Desteği. (https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Tarimsal-Destekler/Alan-Bazli-Destekler/Iyi-Tarim-Uygulamalari-Destegi).
- T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Tarimsal-Destekler/Alan-Bazli-Destekler/Organik-Tarim-Destegi).
- T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Bitkisel-Uretim/Iyi-Tarim-Uygulamalari/Istatistikler).
- T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Bitkisel-Uretim/Organik-Tarim/Istatistikler).
- Turhan, Ş. (2005).Tarımda sürdürülebilirlik ve organik tarım. Tarım Ekonomisi Dergisi, 11(1), 13-24.
- TÜİK, (2024). Tarım Alanları. (https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=tarim-111&dil=1).
- TÜİK, (2024). Dış Ticaret İstatistikleri. (https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dis-Ticaret-Istatistikleri-Mayis-2024-53529).
- Türkiye Belediyeler Birliği. (2021). Büyükşehirlerde tarım ve kırsal kalkınma. İhlas Matbaacılık.
- Vatansever Deviren, N. ve Çelik, N. (2017). Dünya'da ve Türkiye'de organik tarımın ekonomik açıdan değerlendirilmesi. Journal of International Social Research, 10(48).
- Yaramışlı, Y. (2020). Türkiye’de organik tarımın zamansal ve mekânsal gelişimi. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=nv-o2IWF3a9-sRFyCp1nJw&no=g3ezRUBNa7EssZJvBQUqQw).
- Yaşar, G. (2017). İyi tarım uygulamaları: Migros ticaret anonim şirketi örneği. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 503-524
The Potential Relationship Between Organic Agriculture and Good Agricultural Practices and Exports in Turkey
Öz
The aim of this study is to introduce Good Agricultural Practices and Organic Agriculture Activities, which are considered as an extension of sustainable agricultural production in Türkiye, to explain the supports provided within this scope, to reveal the status of agricultural products produced with these practices in Turkey and their relationship with export. In the study, first of all, the factors affecting the sustainability of the agricultural sector were addressed and the supports provided for increasing good agriculture and organic agriculture production in Turkey were examined. The dimensions of organic and good agriculture production were analyzed in five-year sections (2003-2023) to the extent that the data allowed, and the status of these activities within the total activity in the relevant area was revealed. The areas examined within this scope were good agricultural practices, organic plant production activities, organic animal husbandry, beekeeping, cattle, sheep and poultry farming activities. In the application section of the study, the relationship between organic egg production, which has the highest share in the total agricultural activities in that area, and total egg export was examined. The findings of the study are that good and organic agricultural activities are relatively unimportant, and even negligible in some areas. There is no stable growth in these activities, and growth periods are followed by decline and collapse. In the empirical part, Pearson and Spearman correlation coefficients were calculated and a positive medium (Spearman) / high (Pearson) relationship was determined between organic egg production and total egg exports. This result was confirmed by the distribution graph of these variables and the trend line showing the best fit. In the literature, the study examining the role of organic and good agricultural production in Turkish agricultural exports is quite limited. The originality of the study lies in evaluating the relationship between organic agriculture and good agricultural production in Turkey and exports and presenting suggestions to policy makers. This form will contribute to the literature.
Anahtar Kelimeler
Organic Farming Good Agricultural Practices Export Correlation Analysis
Kaynakça
- Abay, C., Olhan E., Uysal Y., Yavuz F., Türkekul, B. (2005), Türkiye’de tarım politikalarında değişim. Türkiye Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Ankara.
- Abrhám, J., Vošta, M., Čajka, P., & Rubáček, F. (2021). The specifics of selected agricultural commodities in international trade. Agricultural and Resource Economics: International Scientific E-Journal, 7(2), 5-19.
- Aksu, E. (2012). 2003-2011 yılları arasında tarımsal krediler ile tarım sektörü arasındaki nedensellik ilişkileri. (Yüksek lisans tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp)
- Alpar, R. (2021). Çok değişkenli istatistiksel yöntemler. Ankara: Detay Yayıncılık.
- Anonim (2009). International federation of organic agricultural movements. (http://infohub.ifoam.bio/sites/default/files/page/files/doa_turkish.pdf)
- Anonim, (2023), Çevresel göstergeler (organik tarım alanları ve üretim miktarları), Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği. Ankara. (https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/organik-tarim-alanlari-ve-uretim-miktarlari-i85837).
- Ataseven, Y. ve Güneş, E. (2008). Türkiye’de işlenmiş organik tarım ürünleri üretimi ve ticaretindeki gelişmeler. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 22(2), 25-33.
- Aydın Eryılmaz, G., Kılıç, O., ve Boz, İ. (2019), Türkiye'de organik tarım ve iyi tarım uygulamalarının ekonomik, sosyal ve çevresel sürdürülebilirlik açısından değerlendirilmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 352–361.
- Bahşi, N. (2005). Tarımda kamu yatırımlarının tarımsal büyüme üzerine etkileri. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=nv-o2IWF3a9-sRFyCp1nJw&no=g3ezRUBNa7EssZJvBQUqQw)
- Balcı Akova, S. ve Tapan, İ. (2022), Sürdürülebilir tarım kapsamında iyi tarım uygulamalarının değerlendirilmesi: Malatya ili örneği. Coğrafya Dergisi. (44), s.151-167. https://doi.org/10.26650/JGEOG2022-987872
- Demiryürek, K. ve Aydoğan, M. (2010). Türkiye’nin organik tarım ve gıda ürünleri ihracatının sosyal ağ analizi ile ortaya konulması. Türkiye IX. Tarım Ekonomisi Kongresi, 1, 333-340.
- Demiryürek, K. (2011). Organik tarım kavramı ve organik tarımın Dünya ve Türkiye’deki durumu. GOÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 28 (1), 27-36.
- Ekici, M. ve Tutar, F. (2022). Birincil sektör olarak tarımın dış ticaretteki stratejik rolü. Fiscaoeconomia, 6(1), s.118-141. Doi: 10.25295/fsecon.991823
- Eryılmaz G. ve Kılıç O. (2018). Türkiye’de sürdürülebilir tarım ve iyi tarım uygulamaları. KSÜ Tarım ve Doğa Dergisi, 624- 631.
- The Food and Agriculture Organization (FAO). (https://www.fao.org/news/archive/news-by-date/2017/en/)
- Frater, P. ve Franks, J. (2013). Measuring agricultural sustainability at the farm-level: A pragmatic approach. International Journal of Agricultural Management, 2(4), 207-225.
- Güriş, S., Akay (Çağlayan), E. ve Güriş, B. (2017). E-views ile temel ekonometri. (3. Baskı). İstanbul: Der Yayınları.
- Hasdemir, M. (2011). Kiraz yetiştiriciliğinde iyi tarım uygulamalarının benimsenmesini etkileyen faktörlerin analizi. (Doktora Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp)
- IFOAM (2009). One Earth, many minds annual report, (http://www.ifoam.bio/sites/default/files/page/files/ifoam_annual_report_2009.pdf).
- Işığıçok, E. (1994). Zaman serilerinde nedensellik çözümlemesi: Türkiye’de para arzı ve enflasyon üzerine ampirik bir araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi.
- Kılıç, S. (2012). Bağıntı analizi sonuçlarının yorumlanması. Journal of Mood Disorders, 2(4), 190–193. (https://doi.org/10.5455/jmood.20121209012824)
- Kopuk, E. ve Meçik, O. (2020). Türkiye’de imalat sanayi ve tarım sektörlerinin ekonomik büyüme üzerine etkisi: 1998-2020 dönemi analizi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 27(2), s.263-274. (https://doi.org/10.18657/yonveek.693387).
- Köse, Ö. Ü. Z. ve Meral, A. G. G. T. (2021). Türkiye'de tarımsal destekler, gıda güvenliği ve ekonomik büyüme ilişkisi üzerine bir inceleme. Studies on Social Science Insights. 1 (2), 51-73.
- Köseoğlu, M. ve Yamak, R. (2008). Uygulamalı istatistik. Trabzon: Celepler Matbaacılık.
- McKenzie, S. (2004). Social sustainability: Towards some definitions. Hawke Research Institute, Working Paper Series, 1–29. (https://unisa.edu.au/SysSiteAssets/episerver-6- files/documents/eass/hri/working papers/wp27.pdf
- Menalled, F., Bass, T., Buschena, D., Cash, D., Malone, M., Maxwell, B., ... and Weaver, D. (2008). An introduction to the principles and practices of sustainable farming. Montana State University, 1-4.
- Öztürk, S. (2021). Tarım sektörünün Türkiye ekonomisi gelişimine katkısı: 1980-2018 döneminin analizi. (Yüksek lisans tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp).
- Pezikoğlu, F. (2012). Sürdürülebilir tarım ve kırsal kalkınma kavramı içinde tarım-turizm-kırsal alan ilişkisi ve sonuçları. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 14(22), 83-92.
- Pretty, J. (2008). Agricultural sustainability: concepts, principles and evidence. Philosophical Transactions of the Royal Society of London B: Biological Sciences, 363(1491), 447-465.
- Resmî Gazete. (2004). İyi tarım uygulamaları hakkındaki yönetmeliğin yasalaştırılması. Tarım ve Gıda Düzenlemesi. Ankara.
- Resmî Gazete. (2010). İyi tarım uygulamaları hakkında yönetmelikte değişiklik yapılmasına dair yönetmelik, 29013. Tarım ve Gıda Düzenlemesi. Ankara.
- T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, (2024). İyi Tarım Uygulamaları Desteği. (https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Tarimsal-Destekler/Alan-Bazli-Destekler/Iyi-Tarim-Uygulamalari-Destegi).
- T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Tarimsal-Destekler/Alan-Bazli-Destekler/Organik-Tarim-Destegi).
- T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Bitkisel-Uretim/Iyi-Tarim-Uygulamalari/Istatistikler).
- T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Bitkisel-Uretim/Organik-Tarim/Istatistikler).
- Turhan, Ş. (2005).Tarımda sürdürülebilirlik ve organik tarım. Tarım Ekonomisi Dergisi, 11(1), 13-24.
- TÜİK, (2024). Tarım Alanları. (https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=tarim-111&dil=1).
- TÜİK, (2024). Dış Ticaret İstatistikleri. (https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dis-Ticaret-Istatistikleri-Mayis-2024-53529).
- Türkiye Belediyeler Birliği. (2021). Büyükşehirlerde tarım ve kırsal kalkınma. İhlas Matbaacılık.
- Vatansever Deviren, N. ve Çelik, N. (2017). Dünya'da ve Türkiye'de organik tarımın ekonomik açıdan değerlendirilmesi. Journal of International Social Research, 10(48).
- Yaramışlı, Y. (2020). Türkiye’de organik tarımın zamansal ve mekânsal gelişimi. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=nv-o2IWF3a9-sRFyCp1nJw&no=g3ezRUBNa7EssZJvBQUqQw).
- Yaşar, G. (2017). İyi tarım uygulamaları: Migros ticaret anonim şirketi örneği. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 503-524
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Ekonometri (Diğer) |
| Bölüm | İktisat |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 18 Temmuz 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 28 Mart 2025 |
| Kabul Tarihi | 4 Temmuz 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 24 Sayı: 3 |
