Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

İSTİKLAL HARBİNDE ELCEZİRE CEPHESİ KOMUTANLIĞININ TEŞKİL SÜRECİNİN, FAALİYETLERİNİN VE ETKİNLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2025, Sayı: 66, 1 - 32, 24.06.2025
https://doi.org/10.17498/kdeniz.1649267

Öz

İstiklal Harbi dört cephede cereyan etti. Doğu Cephesinde Ermeni kuvvetleri ve çeteleriyle, Batı Cephesinde Yunan Ordusuyla, Güney Cephesinde Fransız kuvvetleri ve Ermeni çeteleriyle, Elcezire Cephesinde İngiliz ve Fransız kuvvetleri ve onlarla iş birliği yapan Arap, Kürt aşiretleriyle mücadele edildi.
Bu dört cepheden en uzun süren ve niteliği en farklı olan Elcezire Cephesi oldu.
İstiklal Harbi cepheleri içerisinde, kaynakları sınırlı olduğundan en az araştırma Elcezire Cephesine ilişkin yapılmış, en az yayın bu cepheyle ilgili çıkarılmıştır. Bunun yanında Elcezire Cephesi genel olarak Revandiz Harekâtı ile özdeşleştirildiğinden araştırmalar çoğunlukla Musul Meselesi üzerine yoğunlaşmıştır. Ancak Elcezire Cephesinin Musul dışında Anadolu’da Fırat Nehrinden İran Hududuna kadar olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Anadolu’nun güneyinde Halep ile Fırat Nehri arasındaki bölümü de mevcuttur. Cephe Komutanlığının faaliyetleri bu üç bölgede ve farklı mahiyette gerçekleşmiştir.
Bu makalenin amacı, Elcezire Cephesinin teşkilini zorunlu kılan sebep ve gelişmeleri inceleyerek Cephe Komutanlığının faaliyetlerini ve etkinliğini değerlendirmektir. Makalenin, Cephe Komutanlığınca farklı bölgelerde farklı stratejilerle yürütülen faaliyetlerin açıklanması ve cephenin bir bütün halinde değerlendirmesi bakımından faydalı olacağı kıymetlendirilmektedir. Çalışma için literatür taraması metodu ve nitel araştırma modeli kullanılmıştır.

Etik Beyan

Etik kurallarına riayet ettiğimi beyan ederim.

Teşekkür

Teşekkür ederim

Kaynakça

  • ATASE Arşivi (AA). Kutu 1154, Gömlek 112, Belge 112-1, 112-2
  • ATASE Arşivi (AA). Kutu 1153, Gömlek 117, Belge 117-2
  • ATASE Arşivi (AA). Sıra 2525, Kutu 633, Gömlek 81, Adet 6
  • ATASE Arşivi (AA). Sıra 2054, Kutu 633, Gömlek 6, Adet 1, Tarih 29.06.1920.
  • ATASE Arşivi (AA). Sıra 203, Kutu 55, Gömlek 62, Adet 5, Tarih 10.12.1334
  • ATASE Arşivi (AA). Sıra 259, Kutu 61, Gömlek 94, Adet 1, Tarih 28.12.1334
  • ATASE Arşivi (AA). Sıra 1001, Kutu 69, Gömlek 25, Adet 1, Tarih 28.12.1334
  • ATASE Arşivi (AA). Sıra 1302, Kutu 114, Gömlek 89, Adet 1, Tarih 28.11.1334
  • TBMM Arşivi (TBMMA). Kutu 53, N. 113, Şefik Özdemir Dosyası, Kısa Hal tercümesi
  • TBMM Arşivi (TBMMA). Milletvekilleri Tercüme-i Halleri, Dönem Aralığı 1-11, Sicil No. Aralığı 1101-1200, Arşiv No. 12, Sicil No. 1136, Nihad Anılmış Tercüme-i Hali, s. 2.
  • AÇIKKAPU, E. (2000). “Irak Devleti Tarihi (Saddam Hüseyin Dönemine Kadar)”, Basılmamış Yüksek lisans Tezi, Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • AHMETBEYOĞLU, A.; CENGİZ, H.; BAŞKAN, Y. (2003). Irak Dosyası I, İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı (TATAV) Yayınları.
  • AKGÜL, S.; UZEL, S. (2001). Musul-Kerkük Harekâtı, Ankara: Berikan Yayım.
  • AL-JUMAILY, Q. (1999). Irak ve Kemalizm Hareketi (1919-1923), Yay. Haz. İzzet Öztoprak, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
  • ARMAOĞLU, F. (2000). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi-II 1914-1995, İstanbul: Alkım Yayınevi.
  • ARTUÇ, İ. (2001). Yeniden Doğuş, Türk Kurtuluş Savaşı, İstanbul: KASTAŞ Yayınevi.
  • AVŞAR, S. (2003). “Birinci Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi’nde Arap Aşiretlerini Kazanmaya Yönelik Propaganda Faaliyetleri”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl:1, Sayı:1.
  • AYBARS, E. (1995). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
  • ATATÜRK’ÜN MİLLİ DIŞ POLİTİKASI (AMDP)-I. (1981). Millî Mücadele Dönemine Ait 100 Belge, Ankara: Kültür Bakanlığı.
  • BALCIOĞLU, M. (2000). “Direnen Millet-Millî Mücadele: Ya İstiklal Ya Ölüm”, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Ankara: Divan Yayıncılık.
  • BAYTOK, T. (1970). İngiliz Belgelerinde Türk Kurtuluş Savaşı, Ankara: Başnur Matbaası.
  • BAYUR, Y.H. (1979). Türk İnkılap Tarihi-III/3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
  • BELEN, F. (1964). Birinci Dünya Harbi, Türk Harbi 1915 Yılı Hareketleri, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • BELEN, Fahri. (1967). Birinci Dünya Harbi, Türk Harbi 1918 Yılı Hareketleri, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • BELLİ G. (2004). Mezopotamya’da 1915–1920 Sivil Yönetimi, çev. Vedii İlmen, İstanbul: Yaba Yayınları
  • BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NA KATILAN ALAY VE DAHA ÜST KADEMEDEKİ KOMUTANLARIN BİYOGRAFİLERİ (BDSKKB). (2009). Yay. Haz. Hülya Toker-Nurcan Aslan, Ankara: Genelkurmay Basımevi
  • BİRİNCİ DÜNYA HARBİNDE TÜRK HARBİ (BDHTH)-III/I. (1979). İran-Irak Cephesi 1914-1918, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • BİRİNCİ DÜNYA HARBİNDE TÜRK HARBİ (BDHTH)-III/II. (2002). İran-Irak Cephesi 1914-1918, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • BURAK, D.M. (2005). “El Cezire Kumandanı Nihad Paşa’nın Eşkıya Tarafından Soyulması”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, s.169- 183.
  • CEBESOY, A.F. (1953). Millî Mücadele Hatıraları, İstanbul: Temel Yayınları.
  • ÇAKI, C. (2022). “Alman Mizah Dergilerinde Cihad-ı Ekber Propagandası”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (29), s. 185-209.
  • ÇELİK, K. (2005). “Fransız İşgal Dönemi Mersin Belediye Başkanı Ahmet Hallaç'ın Anıları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 11, S. 62, s. 695-746.
  • DURMAZ, B. (2022). Kurtuluş Savaşı’nın El Cezire Cephesi, Ankara: 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Yayını
  • ENER, K. (1965). Çukurova’nın İşgali ve Kurtuluş Savaşı, Ankara: Berksoy Matbaası.
  • ENTESSAR, N. (1987). Kurdish Ethnonationalism, Londra: Lynne Rienner Publishers.
  • ERASLAN, C.; YALÇIN, D.; AKBIYIK, Y.; AKBULUT, D.A.; BALCIOĞLU, M.; KÖSTÜKLÜ, N.; SÜSLÜ, A.; TURAN, R.; TURAL, M.A. (2000). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-I, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
  • ERDAŞ, S. (2018). “Nihad Anılmış Paşa’nın Elcezire Cephe Komutanlığı ve Yargılanması Meselesi”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (28), s. 3-36.
  • ERDAHA, K. (1975). Millî Mücadelede Vilayetler ve Valiler, İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • ERGENE, H.H. (1993). Neden Hedef Türkiye? Ankara: Kiyap Yayın Dağıtım.
  • ERICKSON, E. J. (2011). Size Ölmeyi Emrediyorum, İstanbul: Kitap Yayınevi.
  • GÜNER, Z. (2007). “Antep Savunması ve Ali Şefik Özdemir Bey’in Faaliyetleri”, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (6), s. 49-65.
  • GÜRÜN, K. (1986), Savaşan Dünya ve Türkiye, Ankara: Bilgi Yayınevi
  • GÜZTOKLUSU, M. (2006). Kurtuluş Savaşı’nın Son Cephesi Elcezire ve Özdemir Harekâtı, Ankara: Ümit Yayıncılık.
  • HAMMER, J.V. (1997). Osmanlı Tarihi-I, Çev. Mehmet Ata, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
  • HARP TARİHİ VESİKALARI DERGİSİ (HTVD). (1959). Sayı 27, Vesika 708, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • HARP TARİHİ VESİKALARI DERGİSİ (HTVD). (1959). Sayı 28, Vesika 735, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • JAESCHKE, G. (1970). Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • HATİPOĞLU, S. (2001). Türk-Fransız Mücadelesi (Orta Toros Geçitleri 1915-1921), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
  • HATİPOĞLU, S. (1989. Fransa’nın Çukurova’yı İşgali ve Pozantı Kongresi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • İNÖNÜ, İ. (1968). “İnönü’nün Hatıraları”, Ulus Gazetesi 12 Eylül 1968.
  • KARACAN, A.N. (1971). Lozan, İstanbul: Milliyet Yayınları.
  • KARAL, E.Z. (1996). Osmanlı Tarihi-IX, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • KARLI, E. (2000). Osmanlı Tarihi, İstanbul: Geçit Kitabevi.
  • KAYMAZ, İ.Ş. (2003). Musul Sorunu, İstanbul: Otopsi Yayıncılık.
  • KEMAL, C. (2007). “Birinci Dünya Savaşı ve Sonrasında Musul Meselesi”, Atatürk Yolu Dergisi, S. 40, s. 643-691, Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayını.
  • KILINÇKAYA, D. (2004). Osmanlı Yönetimindeki Topraklarda Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Suriye, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
  • KÜRKÇÜOĞLU, Ö. (1978). Türk İngiliz İlişkileri 1919-1926. Ankara: A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
  • KÜRKÇÜOĞLU, Ö. (1982). Osmanlı Devleti’ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi 1908-1918, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
  • LAZAREV, M.S. (1993). Emperyalizm ve Kürt Sorunu (1917-1923), Ankara: Özge Yayınları.
  • MACDORWAL, D. (1992). A Modern History of the Kurds, London: I.B. Tauris & Co Ltd
  • MESUT, A. (1992). İngiliz Belgelerinde Kürdistan, İstanbul: Doz Yayınevi.
  • METİNTAŞ, M.Y. (2019). “Ankara Antlaşması’nın Türkiye Büyük Millet Meclisinde Tartışılması”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi (5), s. 1-26.
  • MOBERLY, F.J. (1928). Irak Seferi-I 1914-1918, Çev. Binbaşı Cemal, İstanbul: Askeri Basımevi.
  • MUSUL-KERKÜK İLE İLGİLİ ARŞİV BELGELERİ (MKİİAB)-I. (1993). Ankara: BOAD Yayınları.
  • ÖKE, M.K. (1987). Musul Meselesi Kronolojisi, İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları.
  • ÖZCAN, M. (2003). Sorunlu Miras Irak, I. Basım, İstanbul: Küre Yayınevi.
  • ÖZDAĞ, Ümit. (2008). Telafer Bir Türk Kentinin Amerikan Ordusu ve Peşmergelere Karşı Savaşı, Ankara: 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Yayını.
  • ÖZDEMİR, M. (2004). “Birinci Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi’nde Propaganda ve Casusluğa Karşı Alınan Tedbirler”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 4, s. 55-74, Ankara: Gnkur. ATASE Yayını.
  • ÖZOĞUZ, E. (1935). Adana’nın Kurtuluş Mücadelesi Hatıraları, İstanbul: Ülkü Matbaası.
  • SALMON, J. (1340). 1923’te Şeyh Mahmut’la Özdemir’e Karşı Kuva-yı Berriye ve Havaiyenin Müşterek Harekâtı, Çev. Yüzbaşı Cemal, Ankara.
  • SEVR Muahedesi. (1334), İstanbul: Matbaa-ı Amire.
  • SOFUOĞLU, A. (2009). “Yeniden Mücadele: Milli Mücadele”, Atatürk ve Türk İnkılap Tarihi, Ankara: Siyasal Kitabevi.
  • ŞEN, S. (2004). Ortadoğu’da İdeolojik Bunalım, Suriye Baas Partisi ve İdeolojisi, İstanbul: Birey Yayıncılık.
  • ŞENEL, Ş.; SAYHOOD, A. (2009). “1920 Telafer Ayaklanması”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi C. VI, S. 1, s. 157-169.
  • ŞİMŞİR, B.N. (1990). Lozan Telgrafları I (1922-1923), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
  • ŞIVGIN, H. (2014). “Güney Cephesi’nin Değerlendirilmesi”, Türk İstiklal Harbi’nde Kuvayımilliye, Düzenli Ordu ve Cepheler, s. 13-32, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • TANSEL, S. (1978). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar-I, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
  • TANSEL, S. (1978). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar-II, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
  • TANSEL, S. (1978). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar-III, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
  • TAŞKIRAN, C. (1998). “Atatürk ve Misak-ı Milliye Ait Bir Belge”, Yeni Türkiye (Cumhuriyet’in 75. Yılı Armağanı) (23- 24), s. 244-248.
  • TBMM Gizli Celse Zabıt Cerideleri (GCZC)-III. (1985). İstanbul: T. İş Bankası Yayınları.
  • TURAN, M.; EKİNCİKLİ, M.; ŞENEL, Ş.; ERDOĞAN, E., DUMAN, S.; AKSOY, İ.; BULUT, S.; ASLAN, T. (2006). Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Ankara: Gazi Kitabevi.
  • TUTSAK, S. (2014). Millî Mücadele Yıllarında Suriye’deki Gelişmelerin Güney Cephesi ve Ankara Hükümeti Açısından Önemi-II, History Studies6/5, s. 193-218.
  • TÜRK İSTİKLAL HARBİ (TİH)-I. (1962). Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • TÜRK İSTİKLAL HARBİ (TİH)-II/II. (1965). Batı Cephesi, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • TÜRK İSTİKLAL HARBİ (TİH)-IV. (2009). Güney Cephesi, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • TÜRK İSTİKLAL HARBİ (TİH)-VI. (1964). İç Ayaklanmalar (1919-1921). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • TÜRK İSTİKLAL HARBİ (TİH)-VI/IV. (1969). İstiklal Harbinin Son Safhası (18 Eylül 1922-1 Kasım 1923), Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • TÜRKMEN, Z. (2001). “Özdemir Bey’in Musul Harekâtı ve İngilizlerin Karşı Tedbirleri (1921-1923)”, Atatürk Araştırma Merkezi (49), s. 49-79.
  • TÜRKMEN, Z. (2003). Musul Meselesi, Askeri Yönden Çözüm Arayışları 1922-1925, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
  • TÜRKMEN, Z. (2015). “Birinci Dünya Harbinde Irak Cephesinde Türk-İngiliz Mücadelesi”, 1914’ten 2014’e 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı’nı Anlamak, s. 381-434, İstanbul: Harp Akademileri Basımevi.
  • UÇAROL, R. (2015). Siyasi Tarih 1789-2014, İstanbul: Der Yayınları.
  • UMAR, Ö.O. (2004). Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908-1938), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
  • UMAR, Ö.O. (2016). “İngiltere’nin Irak Politikası”, Kûtü’l-Amare Zaferi, I.Dünya Savaşında Irak Cephesi, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
  • UMAR, Ö.Ö. (2010). “Milli Mücadele Döneminde Atatürk’ün Ortadoğu Politikası”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 20, S. 1, s. 443-470.
  • ÜNAL, L. (2020). “Kûtü’l Amâre Zaferi Öncesi ve Sonrasında Irak-İran Cephesi Gelişmeleri”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi (45), s. 36-63.
  • ÜNAL, L. (2023). “Güney Cephesinde İngiliz-Fransız İşgalleri Arasındaki Farklılıklar, Savunma Faaliyetleri ve Cephenin Özellikleri”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi (58), s. 173-200.
  • ÜNAL, L. (2022). “Büyük Taarruz Harekâtının Kuvvet, Planlama, Uygulama ve Sonuçlar Yönünden Kütahya- Eskişehir Muharebeleri ile Karşılaştırılması: Benzerlik ve Farklılıklar”, Türk İstiklal Harbinin 100.Yılında 1922 Yılı Gelişmeleri, İstanbul: Türk Ocağı Yayınları.
  • ÜNALP, F.R. (2021). “Birinci Dünya Savaşı’nda Sina/Filistin-Suriye Cephesinde Türk-İngiliz Mücadelesi ve Sonuçları”, Journal of Anglo-Turkish Relations, Vol. 2, No. 1, (January 2021), s. 47-69.
  • YILMAZ, H. (2014). “Mustafa Kemal Paşa-Emir Faysal Anlaşması ve Millî Mücadele Döneminde Suriye ve Irak”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (20), s. 289-306.

EVALUATION OF THE ESTABLISHMENT PROCESS, ACTIVITIES AND EFFECTIVENESS OF THE AL-JAZEERA FRONT COMMAND DURING THE WAR OF INDEPENDENCY

Yıl 2025, Sayı: 66, 1 - 32, 24.06.2025
https://doi.org/10.17498/kdeniz.1649267

Öz

On the Eastern Front the Armenian forces and gangs, on the Western Front the Greek Army, on the Southern Front French Forces and Armenian gangs and, on the Al-Jazeera Front the British and French forces and the Arab and Kurdish tribes that cooperated with them were fought.
Of these four fronts, the Al-Jazeera Front was the one that lasted the longest and had the most different quality.
Among the fronts of the War of Independence, the least research was done on the El Jazeera Front due to limited resources, and the fewest publications were published on this front. In addition, since the Al-Jazeera Front was generally identified with the Revandiz Operation, research mostly focused on the Mosul Issue. However, apart from Mosul, the Al-Jazeera Front also has a section in the Southeastern Anatolia Region from the Euphrates River to the Iranian Border in Anatolia, and in the south of Anatolia between Aleppo and the Euphrates River. The activities of the Front Command took place in these three regions and of different nature.
The purpose of this article is to evaluate the activities and effectiveness of the Front Command by examining the reasons and developments that necessitated the formation of the Eljazire Front. It is considered that the article will be useful in explaining the activities carried out by the Front Command with different strategies in different regions and evaluating the front as a whole. Literature review method and qualitative research model were used for the study.

Kaynakça

  • ATASE Arşivi (AA). Kutu 1154, Gömlek 112, Belge 112-1, 112-2
  • ATASE Arşivi (AA). Kutu 1153, Gömlek 117, Belge 117-2
  • ATASE Arşivi (AA). Sıra 2525, Kutu 633, Gömlek 81, Adet 6
  • ATASE Arşivi (AA). Sıra 2054, Kutu 633, Gömlek 6, Adet 1, Tarih 29.06.1920.
  • ATASE Arşivi (AA). Sıra 203, Kutu 55, Gömlek 62, Adet 5, Tarih 10.12.1334
  • ATASE Arşivi (AA). Sıra 259, Kutu 61, Gömlek 94, Adet 1, Tarih 28.12.1334
  • ATASE Arşivi (AA). Sıra 1001, Kutu 69, Gömlek 25, Adet 1, Tarih 28.12.1334
  • ATASE Arşivi (AA). Sıra 1302, Kutu 114, Gömlek 89, Adet 1, Tarih 28.11.1334
  • TBMM Arşivi (TBMMA). Kutu 53, N. 113, Şefik Özdemir Dosyası, Kısa Hal tercümesi
  • TBMM Arşivi (TBMMA). Milletvekilleri Tercüme-i Halleri, Dönem Aralığı 1-11, Sicil No. Aralığı 1101-1200, Arşiv No. 12, Sicil No. 1136, Nihad Anılmış Tercüme-i Hali, s. 2.
  • AÇIKKAPU, E. (2000). “Irak Devleti Tarihi (Saddam Hüseyin Dönemine Kadar)”, Basılmamış Yüksek lisans Tezi, Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • AHMETBEYOĞLU, A.; CENGİZ, H.; BAŞKAN, Y. (2003). Irak Dosyası I, İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı (TATAV) Yayınları.
  • AKGÜL, S.; UZEL, S. (2001). Musul-Kerkük Harekâtı, Ankara: Berikan Yayım.
  • AL-JUMAILY, Q. (1999). Irak ve Kemalizm Hareketi (1919-1923), Yay. Haz. İzzet Öztoprak, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
  • ARMAOĞLU, F. (2000). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi-II 1914-1995, İstanbul: Alkım Yayınevi.
  • ARTUÇ, İ. (2001). Yeniden Doğuş, Türk Kurtuluş Savaşı, İstanbul: KASTAŞ Yayınevi.
  • AVŞAR, S. (2003). “Birinci Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi’nde Arap Aşiretlerini Kazanmaya Yönelik Propaganda Faaliyetleri”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl:1, Sayı:1.
  • AYBARS, E. (1995). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
  • ATATÜRK’ÜN MİLLİ DIŞ POLİTİKASI (AMDP)-I. (1981). Millî Mücadele Dönemine Ait 100 Belge, Ankara: Kültür Bakanlığı.
  • BALCIOĞLU, M. (2000). “Direnen Millet-Millî Mücadele: Ya İstiklal Ya Ölüm”, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Ankara: Divan Yayıncılık.
  • BAYTOK, T. (1970). İngiliz Belgelerinde Türk Kurtuluş Savaşı, Ankara: Başnur Matbaası.
  • BAYUR, Y.H. (1979). Türk İnkılap Tarihi-III/3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
  • BELEN, F. (1964). Birinci Dünya Harbi, Türk Harbi 1915 Yılı Hareketleri, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • BELEN, Fahri. (1967). Birinci Dünya Harbi, Türk Harbi 1918 Yılı Hareketleri, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • BELLİ G. (2004). Mezopotamya’da 1915–1920 Sivil Yönetimi, çev. Vedii İlmen, İstanbul: Yaba Yayınları
  • BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NA KATILAN ALAY VE DAHA ÜST KADEMEDEKİ KOMUTANLARIN BİYOGRAFİLERİ (BDSKKB). (2009). Yay. Haz. Hülya Toker-Nurcan Aslan, Ankara: Genelkurmay Basımevi
  • BİRİNCİ DÜNYA HARBİNDE TÜRK HARBİ (BDHTH)-III/I. (1979). İran-Irak Cephesi 1914-1918, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • BİRİNCİ DÜNYA HARBİNDE TÜRK HARBİ (BDHTH)-III/II. (2002). İran-Irak Cephesi 1914-1918, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • BURAK, D.M. (2005). “El Cezire Kumandanı Nihad Paşa’nın Eşkıya Tarafından Soyulması”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, s.169- 183.
  • CEBESOY, A.F. (1953). Millî Mücadele Hatıraları, İstanbul: Temel Yayınları.
  • ÇAKI, C. (2022). “Alman Mizah Dergilerinde Cihad-ı Ekber Propagandası”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (29), s. 185-209.
  • ÇELİK, K. (2005). “Fransız İşgal Dönemi Mersin Belediye Başkanı Ahmet Hallaç'ın Anıları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 11, S. 62, s. 695-746.
  • DURMAZ, B. (2022). Kurtuluş Savaşı’nın El Cezire Cephesi, Ankara: 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Yayını
  • ENER, K. (1965). Çukurova’nın İşgali ve Kurtuluş Savaşı, Ankara: Berksoy Matbaası.
  • ENTESSAR, N. (1987). Kurdish Ethnonationalism, Londra: Lynne Rienner Publishers.
  • ERASLAN, C.; YALÇIN, D.; AKBIYIK, Y.; AKBULUT, D.A.; BALCIOĞLU, M.; KÖSTÜKLÜ, N.; SÜSLÜ, A.; TURAN, R.; TURAL, M.A. (2000). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-I, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
  • ERDAŞ, S. (2018). “Nihad Anılmış Paşa’nın Elcezire Cephe Komutanlığı ve Yargılanması Meselesi”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (28), s. 3-36.
  • ERDAHA, K. (1975). Millî Mücadelede Vilayetler ve Valiler, İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • ERGENE, H.H. (1993). Neden Hedef Türkiye? Ankara: Kiyap Yayın Dağıtım.
  • ERICKSON, E. J. (2011). Size Ölmeyi Emrediyorum, İstanbul: Kitap Yayınevi.
  • GÜNER, Z. (2007). “Antep Savunması ve Ali Şefik Özdemir Bey’in Faaliyetleri”, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (6), s. 49-65.
  • GÜRÜN, K. (1986), Savaşan Dünya ve Türkiye, Ankara: Bilgi Yayınevi
  • GÜZTOKLUSU, M. (2006). Kurtuluş Savaşı’nın Son Cephesi Elcezire ve Özdemir Harekâtı, Ankara: Ümit Yayıncılık.
  • HAMMER, J.V. (1997). Osmanlı Tarihi-I, Çev. Mehmet Ata, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
  • HARP TARİHİ VESİKALARI DERGİSİ (HTVD). (1959). Sayı 27, Vesika 708, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • HARP TARİHİ VESİKALARI DERGİSİ (HTVD). (1959). Sayı 28, Vesika 735, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • JAESCHKE, G. (1970). Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • HATİPOĞLU, S. (2001). Türk-Fransız Mücadelesi (Orta Toros Geçitleri 1915-1921), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
  • HATİPOĞLU, S. (1989. Fransa’nın Çukurova’yı İşgali ve Pozantı Kongresi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • İNÖNÜ, İ. (1968). “İnönü’nün Hatıraları”, Ulus Gazetesi 12 Eylül 1968.
  • KARACAN, A.N. (1971). Lozan, İstanbul: Milliyet Yayınları.
  • KARAL, E.Z. (1996). Osmanlı Tarihi-IX, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • KARLI, E. (2000). Osmanlı Tarihi, İstanbul: Geçit Kitabevi.
  • KAYMAZ, İ.Ş. (2003). Musul Sorunu, İstanbul: Otopsi Yayıncılık.
  • KEMAL, C. (2007). “Birinci Dünya Savaşı ve Sonrasında Musul Meselesi”, Atatürk Yolu Dergisi, S. 40, s. 643-691, Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayını.
  • KILINÇKAYA, D. (2004). Osmanlı Yönetimindeki Topraklarda Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Suriye, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
  • KÜRKÇÜOĞLU, Ö. (1978). Türk İngiliz İlişkileri 1919-1926. Ankara: A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
  • KÜRKÇÜOĞLU, Ö. (1982). Osmanlı Devleti’ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi 1908-1918, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
  • LAZAREV, M.S. (1993). Emperyalizm ve Kürt Sorunu (1917-1923), Ankara: Özge Yayınları.
  • MACDORWAL, D. (1992). A Modern History of the Kurds, London: I.B. Tauris & Co Ltd
  • MESUT, A. (1992). İngiliz Belgelerinde Kürdistan, İstanbul: Doz Yayınevi.
  • METİNTAŞ, M.Y. (2019). “Ankara Antlaşması’nın Türkiye Büyük Millet Meclisinde Tartışılması”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi (5), s. 1-26.
  • MOBERLY, F.J. (1928). Irak Seferi-I 1914-1918, Çev. Binbaşı Cemal, İstanbul: Askeri Basımevi.
  • MUSUL-KERKÜK İLE İLGİLİ ARŞİV BELGELERİ (MKİİAB)-I. (1993). Ankara: BOAD Yayınları.
  • ÖKE, M.K. (1987). Musul Meselesi Kronolojisi, İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları.
  • ÖZCAN, M. (2003). Sorunlu Miras Irak, I. Basım, İstanbul: Küre Yayınevi.
  • ÖZDAĞ, Ümit. (2008). Telafer Bir Türk Kentinin Amerikan Ordusu ve Peşmergelere Karşı Savaşı, Ankara: 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Yayını.
  • ÖZDEMİR, M. (2004). “Birinci Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi’nde Propaganda ve Casusluğa Karşı Alınan Tedbirler”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 4, s. 55-74, Ankara: Gnkur. ATASE Yayını.
  • ÖZOĞUZ, E. (1935). Adana’nın Kurtuluş Mücadelesi Hatıraları, İstanbul: Ülkü Matbaası.
  • SALMON, J. (1340). 1923’te Şeyh Mahmut’la Özdemir’e Karşı Kuva-yı Berriye ve Havaiyenin Müşterek Harekâtı, Çev. Yüzbaşı Cemal, Ankara.
  • SEVR Muahedesi. (1334), İstanbul: Matbaa-ı Amire.
  • SOFUOĞLU, A. (2009). “Yeniden Mücadele: Milli Mücadele”, Atatürk ve Türk İnkılap Tarihi, Ankara: Siyasal Kitabevi.
  • ŞEN, S. (2004). Ortadoğu’da İdeolojik Bunalım, Suriye Baas Partisi ve İdeolojisi, İstanbul: Birey Yayıncılık.
  • ŞENEL, Ş.; SAYHOOD, A. (2009). “1920 Telafer Ayaklanması”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi C. VI, S. 1, s. 157-169.
  • ŞİMŞİR, B.N. (1990). Lozan Telgrafları I (1922-1923), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
  • ŞIVGIN, H. (2014). “Güney Cephesi’nin Değerlendirilmesi”, Türk İstiklal Harbi’nde Kuvayımilliye, Düzenli Ordu ve Cepheler, s. 13-32, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • TANSEL, S. (1978). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar-I, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
  • TANSEL, S. (1978). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar-II, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
  • TANSEL, S. (1978). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar-III, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
  • TAŞKIRAN, C. (1998). “Atatürk ve Misak-ı Milliye Ait Bir Belge”, Yeni Türkiye (Cumhuriyet’in 75. Yılı Armağanı) (23- 24), s. 244-248.
  • TBMM Gizli Celse Zabıt Cerideleri (GCZC)-III. (1985). İstanbul: T. İş Bankası Yayınları.
  • TURAN, M.; EKİNCİKLİ, M.; ŞENEL, Ş.; ERDOĞAN, E., DUMAN, S.; AKSOY, İ.; BULUT, S.; ASLAN, T. (2006). Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Ankara: Gazi Kitabevi.
  • TUTSAK, S. (2014). Millî Mücadele Yıllarında Suriye’deki Gelişmelerin Güney Cephesi ve Ankara Hükümeti Açısından Önemi-II, History Studies6/5, s. 193-218.
  • TÜRK İSTİKLAL HARBİ (TİH)-I. (1962). Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • TÜRK İSTİKLAL HARBİ (TİH)-II/II. (1965). Batı Cephesi, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • TÜRK İSTİKLAL HARBİ (TİH)-IV. (2009). Güney Cephesi, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • TÜRK İSTİKLAL HARBİ (TİH)-VI. (1964). İç Ayaklanmalar (1919-1921). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • TÜRK İSTİKLAL HARBİ (TİH)-VI/IV. (1969). İstiklal Harbinin Son Safhası (18 Eylül 1922-1 Kasım 1923), Ankara: Genelkurmay Basımevi.
  • TÜRKMEN, Z. (2001). “Özdemir Bey’in Musul Harekâtı ve İngilizlerin Karşı Tedbirleri (1921-1923)”, Atatürk Araştırma Merkezi (49), s. 49-79.
  • TÜRKMEN, Z. (2003). Musul Meselesi, Askeri Yönden Çözüm Arayışları 1922-1925, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
  • TÜRKMEN, Z. (2015). “Birinci Dünya Harbinde Irak Cephesinde Türk-İngiliz Mücadelesi”, 1914’ten 2014’e 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı’nı Anlamak, s. 381-434, İstanbul: Harp Akademileri Basımevi.
  • UÇAROL, R. (2015). Siyasi Tarih 1789-2014, İstanbul: Der Yayınları.
  • UMAR, Ö.O. (2004). Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908-1938), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
  • UMAR, Ö.O. (2016). “İngiltere’nin Irak Politikası”, Kûtü’l-Amare Zaferi, I.Dünya Savaşında Irak Cephesi, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
  • UMAR, Ö.Ö. (2010). “Milli Mücadele Döneminde Atatürk’ün Ortadoğu Politikası”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 20, S. 1, s. 443-470.
  • ÜNAL, L. (2020). “Kûtü’l Amâre Zaferi Öncesi ve Sonrasında Irak-İran Cephesi Gelişmeleri”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi (45), s. 36-63.
  • ÜNAL, L. (2023). “Güney Cephesinde İngiliz-Fransız İşgalleri Arasındaki Farklılıklar, Savunma Faaliyetleri ve Cephenin Özellikleri”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi (58), s. 173-200.
  • ÜNAL, L. (2022). “Büyük Taarruz Harekâtının Kuvvet, Planlama, Uygulama ve Sonuçlar Yönünden Kütahya- Eskişehir Muharebeleri ile Karşılaştırılması: Benzerlik ve Farklılıklar”, Türk İstiklal Harbinin 100.Yılında 1922 Yılı Gelişmeleri, İstanbul: Türk Ocağı Yayınları.
  • ÜNALP, F.R. (2021). “Birinci Dünya Savaşı’nda Sina/Filistin-Suriye Cephesinde Türk-İngiliz Mücadelesi ve Sonuçları”, Journal of Anglo-Turkish Relations, Vol. 2, No. 1, (January 2021), s. 47-69.
  • YILMAZ, H. (2014). “Mustafa Kemal Paşa-Emir Faysal Anlaşması ve Millî Mücadele Döneminde Suriye ve Irak”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (20), s. 289-306.
Toplam 100 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Yakınçağ Askeri Tarih
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Levent Ünal 0000-0003-4023-7064

Erken Görünüm Tarihi 22 Haziran 2025
Yayımlanma Tarihi 24 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 3 Mart 2025
Kabul Tarihi 3 Mayıs 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Sayı: 66

Kaynak Göster

APA Ünal, L. (2025). İSTİKLAL HARBİNDE ELCEZİRE CEPHESİ KOMUTANLIĞININ TEŞKİL SÜRECİNİN, FAALİYETLERİNİN VE ETKİNLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi(66), 1-32. https://doi.org/10.17498/kdeniz.1649267