Öz
This article studies the Old Mosque located in the centre of the Savur district of Mardin. It was a social complex consisting of a mosque, a madrasa, a courtyard, an ablution room, and a minaret. The building features seven Arabic inscriptions and one Syriac inscription. Four of these inscriptions have been previously studied and the four others are unpublished. An Arabic inscription on the qibla wall of the mosque, on the east side of the miḥrāb, commemorates the construction of the mosque, with its eighth line providing the year 827H (1423AD). The name of the patron is not mentioned. However, the inscribed date indicates that the mosque was built during the rule of Iskender Mirza (r. 1420-1434), the son of Qara Yūsuf (r. 1389-1420). The latter was the ruler of the Qara Qoyunlu— who arrived in the region from Iran—and ruled Mardin, Savur, and the surrounding lands for a short period, i.e., between 1409 and 1432. Little is known about the construction policy implemented by this dynasty in Savur, notably in the center of Mardin where very little architectural work has survived. Consequently, the inscription on Savur’s mosque is precious as it testifies to constructions in this area during the reign of the region’s Qara Qoyunlu emir, Iskender Mirza. During the last periods of the Ottoman Empire, important additions were made to the mosque by the local rulers of Savur. In this context, the article provides information about the patronages of the mosque.
Anahtar Kelimeler
Mardin Old Mosque of Savur Qara Qoyunlu Savur Begs Inscriptions
Kaynakça
- Açıkyıldız, Birgül, (2017). “Mardin Emineddin (Emînuddin) Complex: Patronage and Architecture”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi,13-32.
- Akyüz, Gabriyel (1998). Mardin İli’nin Merkezinde Civar Köylerinde ve İlçelerinde Bulunan Kiliselerin ve Manastırların Tarihi, Resim Matbacılık.
- Album, S. (1976). “A Hoard of Silver Coins from the Time of Iskandar Qarā-Qoyūnlū”. The Numismatic Chronicle (1966-), Seventh Series, Vol. 16 (136), 109-157.
- Baluken, Yusuf (2016). Hasankeyf Eyyûbîleri (630-866/1232-1462), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Behrens-Abouseif, Doris (1985). “Change in Function and Form of Mamluk Religious Institutions”. Annales Islamologiques 21, 73-93.
- Bekin, Doğan (2009). Tarihin ışığında Savur, T.C. Mardin Valiliği Yayınları.
- Beyazıt, Deniz (2009). Le Décor Architectural Artuqide en Pierre de Mardin placé dans son contexte Régional: Contribution à l’histoire du décor géométrique et végétal du Proche-Orient des Xİİe – XVe siècles. (Doktora Tezi) Université de Paris I Panthéon-Sorbonne.
- Bitlisi, Şerefhan (2013). Şerefname ( I. Cilt ), (Abdullah Yegin, çev.), Nûbihar Yayınlar.
- Böwering, Gerhard and Matthew Melvin-Koushki (2010). Khānaqāh, Encyclopedia Iranica, Vol. XV, Fasc. 5, 456-466.
- Demirkent, Işın (2005). “Ortaçağda Mardin (3. Yüzyıldan 16. Yüzyıla kadar) ”. Taşın Belleği Mardin, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 75-98.
- Doğru, Rahşan and Coşkun, Burcu Selcen (2023). “Geleneksel Yıkama Kültürüne Tanıklık Eden Bir Yapı: Mardin-Savur Aynül Meydan Çamaşirhanesi Ve Koruma Sorunları”. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi (27), 11-28.
- Ephrat, Daphna and Pinto, Paulo (2020). “Ṣūfī Places and Dwellings, Sufi Institutions”. Brill, Chapter 5, 105-144.
- Gabriel, Albert (1940). Voyages archéologiques dans la Turquie orientale: Avec un recueil d'inscriptions arabes par Jean Sauvaget, Institut français d'archéologie de Stambou.
- Göyünç, Nejat (1969). 16. Yüzyılda Mardin Sancağı, Edebiyat Fakültesi Basımevi.
- Halifeoğlu, F. Meral and Dalkılıç, Neslihan (2005). “Midyat, Kızıltepe, Savur, Derik, Dargeçit, Taşın Belleği : Mardin”. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
- Hammad, Manar (2004). Architectures Ayyoubides, le style austère à Alep, Centre Culturel Arabe Syrien, Paris.
- Hawari, Mahmoud (2007). Ayyubid Jerusalem (1187-1250), BAR International Series 1628.
- Hofer, Nathan(2015). The Popularisation of Sufism in Ayyubid and Mamluk Egypt, 1173-1325, Edinburgh University Press.
- Ilisch, Ludger (1984). Geschichte der Artuqidenherrschaft von Mardin : zwischen Mamluken und Mongolen, 1260-1410 AD, (Thesis doctoral), Münster-Westfälische Wilhelms-Universität.
- Kankal, A. (2007). “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde Midyat”. İbrahim Özcoşar (Ed.), Makalelerle Mardin I Tarih Coğrafya içinde, Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi, 457-477.
- Kaya, Neslihan (2023). Émergence et développement de l’architecture ayyoubide en Haute-Mésopotamie (xiie-xve siècles). Éléments pour une histoire architecturale, épigraphique et ornementale, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Université de Paris I Panthéon-Sorbonne.
- Kaya, Neslihan (2026). “The Culture of Zāwiya during the Artuqid Period in Mardin: Construction and Historical Analysis of the Sittī Legliye and Šayḫ Dāwud Mausoleums”, Rocznik Orientalistyczny/Yearbook of Oriental Studies, (forthcoming).
- Konyar, Hacer Banu (2004). Karakoyunlu Dönemi İmar faaliyetleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Kuzu, Gamze (2021). Mardin-Savur Eski Camii Mimari Özellikleri ve Geçirdiği Onarımların Değerlendirilmesi, Asos Yayınları, 236-245.
- Pullu, Mehmet Fatih (2010). Savur’daki Mezar Taşları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Schmidt-Dumon, Marianne (1970). Turkmenische Herrscher des 15. Jahrhunderts in Persien und Mesopotamien nach dem Tārīẖ al-Ġiyāṯī, Freiburg im Breisgau : Schwarz.
- Smith, Payne (1903). A Compendious Syriac Dictionary, a Syriac dictionary founded upon the thesaurus syriacus of R. Payne Smith, Oxford University Press.
- Sümer, Faruk (1984). Kara Koyunlular (Başlangıçtan Cihan – Şah’a Kadar) I. Cilt, Türk Tarih Kurumu.
- Tan, Altan (2011). Turabidin’den Berriye’ye : Aşiretler - Dinler - Diller – Kültürler, Nûbihar Yayınlar.
- Telci, Cahit (2019). “Ali’den Yar Ali’ye, Şah Kulu’ndan Allah Kulu’na: XVI. Yüzyil Erzincan Ve Kemah Şehirleri Kişi Adları Hakkında”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 3-30.
- Tellioğlu, Ömer (1999). Diyarbakır Salnameleri, 5. Cilt, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi.
- Yāqūt al-Ḥamawī, (1906). Muʿjam al-Buldān, vol. 5, ed. Matbaʿa al-Saʿāda.
- Yıldız, İrfan (2003). Savur’daki Mimari Eserler. (Yüksek Lisans Tezi), Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Yıldız, İrfan (2011). Savur’daki Mimari Eserler, Mardin Valiliği Kültür ve Sanat Yayınları.
Öz
Bu çalışma, Mardin’in Savur ilçe merkezinde yer alan Eski Camii ve kitabelerinden oluşmaktadır. Yapı, cami, medrese, avlu, abdesthane ve minareden oluşan bir külliye özelliğine sahiptir. İçerisinde toplamda yedi adet Arapça kitabe ve bir adet Süryanice kitabe bulunmaktadır. Bu kitabelerden dördü daha önce yayınlanmışken, diğer dördü üzerine çalışma yapılmamıştır. İbadet mekanının kıble duvarında, mihrabın doğu tarafında yapıya dair inşa kitabesi yer almaktadır. Sekiz satırlık Arapça kitabeye göre cami 827H/1423 yılında inşa edilmiştir. Bu inşa kitabesinde bani ismi yer almamaktadır. Ancak, kitabenin inşaa tarihine göre, İran coğrafyasından bölgeye gelen Karakoyunlu devletinin hükümdarı Kara Yusuf’un (r. 1389-1420) oğlu İskender Mirza’nın (r. 1420-1434) saltanatlık yılında yapıldığı tahmin edilmektedir. Karakoyunlular, Mardin, Savur ve çevresini 1409-1432 yılları arasıda kısa bir dönem yönetebilmişlerdir. Karakoyunluların Savur’da imar çalışmaları hakkında pek bilgi mevcut olmadığı gibi Mardin merkezde de çok az mimari eserleri günümüze kadar gelmiştir. Dolayısıyla, Savur Camii’nin üzerindeki kitabe, Kara Koyunlu emiri İskender Mirza döneminde bu bölgede yapılan bir inşaa çalışmasını belgelemesi açısından önemlidir. Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde Savur’un yerel yöneticileri tarafından camiye önemli eklemeler yapılmıştır. Bu doğrultuda, makalede caminin banileri hakkında bilgi verilmektedir.
Anahtar Kelimeler
Mardin, Savur Eski Camii Karakoyunlular Savur Beyleri Baniler Kitabeler
Kaynakça
- Açıkyıldız, Birgül, (2017). “Mardin Emineddin (Emînuddin) Complex: Patronage and Architecture”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi,13-32.
- Akyüz, Gabriyel (1998). Mardin İli’nin Merkezinde Civar Köylerinde ve İlçelerinde Bulunan Kiliselerin ve Manastırların Tarihi, Resim Matbacılık.
- Album, S. (1976). “A Hoard of Silver Coins from the Time of Iskandar Qarā-Qoyūnlū”. The Numismatic Chronicle (1966-), Seventh Series, Vol. 16 (136), 109-157.
- Baluken, Yusuf (2016). Hasankeyf Eyyûbîleri (630-866/1232-1462), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Behrens-Abouseif, Doris (1985). “Change in Function and Form of Mamluk Religious Institutions”. Annales Islamologiques 21, 73-93.
- Bekin, Doğan (2009). Tarihin ışığında Savur, T.C. Mardin Valiliği Yayınları.
- Beyazıt, Deniz (2009). Le Décor Architectural Artuqide en Pierre de Mardin placé dans son contexte Régional: Contribution à l’histoire du décor géométrique et végétal du Proche-Orient des Xİİe – XVe siècles. (Doktora Tezi) Université de Paris I Panthéon-Sorbonne.
- Bitlisi, Şerefhan (2013). Şerefname ( I. Cilt ), (Abdullah Yegin, çev.), Nûbihar Yayınlar.
- Böwering, Gerhard and Matthew Melvin-Koushki (2010). Khānaqāh, Encyclopedia Iranica, Vol. XV, Fasc. 5, 456-466.
- Demirkent, Işın (2005). “Ortaçağda Mardin (3. Yüzyıldan 16. Yüzyıla kadar) ”. Taşın Belleği Mardin, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 75-98.
- Doğru, Rahşan and Coşkun, Burcu Selcen (2023). “Geleneksel Yıkama Kültürüne Tanıklık Eden Bir Yapı: Mardin-Savur Aynül Meydan Çamaşirhanesi Ve Koruma Sorunları”. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi (27), 11-28.
- Ephrat, Daphna and Pinto, Paulo (2020). “Ṣūfī Places and Dwellings, Sufi Institutions”. Brill, Chapter 5, 105-144.
- Gabriel, Albert (1940). Voyages archéologiques dans la Turquie orientale: Avec un recueil d'inscriptions arabes par Jean Sauvaget, Institut français d'archéologie de Stambou.
- Göyünç, Nejat (1969). 16. Yüzyılda Mardin Sancağı, Edebiyat Fakültesi Basımevi.
- Halifeoğlu, F. Meral and Dalkılıç, Neslihan (2005). “Midyat, Kızıltepe, Savur, Derik, Dargeçit, Taşın Belleği : Mardin”. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
- Hammad, Manar (2004). Architectures Ayyoubides, le style austère à Alep, Centre Culturel Arabe Syrien, Paris.
- Hawari, Mahmoud (2007). Ayyubid Jerusalem (1187-1250), BAR International Series 1628.
- Hofer, Nathan(2015). The Popularisation of Sufism in Ayyubid and Mamluk Egypt, 1173-1325, Edinburgh University Press.
- Ilisch, Ludger (1984). Geschichte der Artuqidenherrschaft von Mardin : zwischen Mamluken und Mongolen, 1260-1410 AD, (Thesis doctoral), Münster-Westfälische Wilhelms-Universität.
- Kankal, A. (2007). “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde Midyat”. İbrahim Özcoşar (Ed.), Makalelerle Mardin I Tarih Coğrafya içinde, Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi, 457-477.
- Kaya, Neslihan (2023). Émergence et développement de l’architecture ayyoubide en Haute-Mésopotamie (xiie-xve siècles). Éléments pour une histoire architecturale, épigraphique et ornementale, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Université de Paris I Panthéon-Sorbonne.
- Kaya, Neslihan (2026). “The Culture of Zāwiya during the Artuqid Period in Mardin: Construction and Historical Analysis of the Sittī Legliye and Šayḫ Dāwud Mausoleums”, Rocznik Orientalistyczny/Yearbook of Oriental Studies, (forthcoming).
- Konyar, Hacer Banu (2004). Karakoyunlu Dönemi İmar faaliyetleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Kuzu, Gamze (2021). Mardin-Savur Eski Camii Mimari Özellikleri ve Geçirdiği Onarımların Değerlendirilmesi, Asos Yayınları, 236-245.
- Pullu, Mehmet Fatih (2010). Savur’daki Mezar Taşları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Schmidt-Dumon, Marianne (1970). Turkmenische Herrscher des 15. Jahrhunderts in Persien und Mesopotamien nach dem Tārīẖ al-Ġiyāṯī, Freiburg im Breisgau : Schwarz.
- Smith, Payne (1903). A Compendious Syriac Dictionary, a Syriac dictionary founded upon the thesaurus syriacus of R. Payne Smith, Oxford University Press.
- Sümer, Faruk (1984). Kara Koyunlular (Başlangıçtan Cihan – Şah’a Kadar) I. Cilt, Türk Tarih Kurumu.
- Tan, Altan (2011). Turabidin’den Berriye’ye : Aşiretler - Dinler - Diller – Kültürler, Nûbihar Yayınlar.
- Telci, Cahit (2019). “Ali’den Yar Ali’ye, Şah Kulu’ndan Allah Kulu’na: XVI. Yüzyil Erzincan Ve Kemah Şehirleri Kişi Adları Hakkında”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 3-30.
- Tellioğlu, Ömer (1999). Diyarbakır Salnameleri, 5. Cilt, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi.
- Yāqūt al-Ḥamawī, (1906). Muʿjam al-Buldān, vol. 5, ed. Matbaʿa al-Saʿāda.
- Yıldız, İrfan (2003). Savur’daki Mimari Eserler. (Yüksek Lisans Tezi), Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Yıldız, İrfan (2011). Savur’daki Mimari Eserler, Mardin Valiliği Kültür ve Sanat Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | İngilizce |
|---|---|
| Konular | Mimarlık Tarihi, Sanat Tarihi, Teori ve Eleştiri (Diğer), Kültürel Miras ve Koruma |
| Bölüm | Tüm Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 15 Temmuz 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 13 Temmuz 2024 |
| Kabul Tarihi | 1 Temmuz 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 18 Sayı: 4 |
International Refereed and Indexed Journal of Urban Culture and Management | Kent Kültürü ve Yönetimi Uluslararası Hakemli İndeksli Dergi
Bilgi, İletişim, Kültür, Sanat ve Medya Hizmetleri (ICAM Network) www.icamnetwork.net
Executive Office: Ahmet Emin Fidan Culture and Research Center, Evkaf Neigh. No: 34 Fatsa Ordu
Tel: +90452 310 20 30 Faks: +90452 310 20 30 | E-Mail: (int): info@icamnetwork.net | (TR) bilgi@icamnetwork.net