Öz
Afganistan, sahip olduğu etnik ve mezhebî çeşitlik ve sahip olduğu bu farklılıkların çatışmalara dönüşmesi ile Orta Asya’nın en dikkat çeken ülkelerinden birisidir. Ülkedeki hâkim mezhep Ehl-i Sünnet’tir ve yaklaşık %85’lik bir kesim tarafından benimsenmiştir. Şiiler ise azınlık mezhep olup oranları yaklaşık %15’tir. Şiiler İsnâaşerî ve İsmâilî fırkalardan oluşmuştur. İsmâilîlerin Şia içerisindeki oranı %2-3 olup çoğunlukla Afganistan’ın kuzey doğusu Bedahşan’da yaşamaktadırlar. Erken tarihlerden itibaren ülkede taraftar bulan İsmâliyye mezhebî, başta Ehl-i Sünnet’e mensup ulema olmak üzere İsnâaşerî Şiiler tarafından da dışlanmıştır. Kimilerince Hz. Ali’yi, kimilerince de Ağa Han’ı ilah kabul ettikleri düşünüldüğü için Hz. Ali’ye veya Ağa Han’a tapanlar olarak isimlendirilmişlerdir. Bundan dolayı hem Sünnîler hem de İmâmî Şiiler tarafından tekfir, tadlîl ve teberrî edilmişlerdir. İsmâilîlerin klasik ve modern tarihi dönemleri hakkında kaynaklarda bilgi bulunabilirken orta tarihi dönemleri kapalı kalmıştır. Yine modern dönem dinî yaşamları hakkında sağlıklı bilgiler bulmak pek mümkün olmamıştır. Bu çalışmada İslam Mezhepleri Tarihi disiplinin bir metodu olarak zaman-mekân ve fikir-hadise irtibatı çerçevesinde İsmâliyye mezhebinin Afganistan’daki tarihi süreci kronolojik bir şekilde incelenmiştir. Yine İsmâilîlerin dinî yaşamları ve kendileri hakkında diğer mezhep mensuplarının düşünceleri, Afganistan’a yapılan seyahatlerde yapılan röportajlarla anlatılmıştır. Bu çalışmanın amacı söz konusu mezhebin ülkedeki tarihi seyrini ve serüvenini kronolojik bir şekilde ortaya koymak ve mezhep mensuplarının dini yaşamlarını bizzat kendilerinin anlatımıyla gözler önüne sermektir.
Anahtar Kelimeler
İslam Mezhepleri Tarihi Afganistan Şia İsmâiliyye İsnâaşeriyye Ehl-i Sünnet
Etik Beyan
Bu çalışma, Prof. Dr. Mehmet Dalkılıç danışmanlığında, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde 11.03.2024 tarihinde tamamlanan “SSCB’nin İşgalinden Günümüze Afganistan’da Şiilik” isimli doktora tezinden istifadeyle hazırlanmıştır ve bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.
Kaynakça
- ʻAbd-al-ʻAzīz al-Dūrī (ed.), Akhbār al-Dawlah al-ʻAbbāsīyah, Beirut: Dār al-Ṭalīʻah, 1971.
- Anṣārī, Fārūq, “Aḥzāb wa Jaryān Hāy Shʻyān Afghānistān”, Āshnāy Bā Muselmānān Jihān Islām; Shʻyān Afghānistān, Tehran: Muʼassasah Andyshh Sāzān Nūr, 1390.
- Avcu, Ali, Horasan-Maveraünnehir’de İsmaililik, İstanbul: Marmara Akademi, 2018.
- Avcu, Ali, “Karmatîler: Ortaya Çıkışları, Fikirleri, Edebiyatı ve İslam Düşüncesine Katkıları”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/3 (2010), 199-246.
- Ay, Zahide, “Hazaraların Şiileşmesinde Safevi Etkisi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 47 (2019), 395-412.
- Azamat, Nihat, “Nâsır-ı Hüsrev”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 32, İstanbul: TDV Yayınları, 2006, s. 395-397.
- Baghdādī, Abū Manṣūr ʻAbd al-Qāhir ibn Ṭāhir ibn Muḥammad al-Tamīmī, Al-Farq Bayna al-Firaq, Kahire: Maktabat Ibn Sīnā, 1988.
- Barfield, Thomas, Afganistan: Politik ve Kültürel Bir Tarih, çev. Burhan Yüksekkaş, İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2021.
- Belâzürî, Fütûhu’l-Büldân, çev. Mustafa Fayda, İstanbul: Siyer, 2013.
- Bayhaqī, Abū al-Faḍl Muḥammad ibn Ḥusayn, Tārīkh Bayhaqī, çev. Yaḥyā al-Hashshāb - Ṣādiq Nashʼat, Beirut: Dār al-Nahḍah al-ʻArabīyah, 1982.
- Canfield, Robert L., “New Trends Among The Hazaras: From The Amity of Wolves to The Practice of Brotherhood”, Iranian Studies 37/2 (2004), 241-262.
- Daftary, Farhad, The Ismāʻīlīs: Their History and Doctrines, Cambridge: Cambridge University Press, 1990.
- Dāwūdī, ʻAbd al-Majīd, Nāṣirī Tashayyuʻ dar Khurāsān: ʻAhd TaymūrYān, Meşhed: Āstān Quds Raḍwa, 1378.
- Emadi, Hafizullah, “Praxis of Taqiyya: Perseverance of Pashaye Ismaili Enclave, Nangarhar, Afghanistan”, Central Asian Survey 19/2 (2000), 253-264.
- Emadi, Hafizullah, “Struggle for Recognition: Hazara Isma’ili Women and Their Role in the Public Arena in Afghanistan”, Asian Journal of Women’s Studies 8/2 (2002), 76-103.
- Emadi, Hafizullah, “The End of Taqiyya: Reaffirming the Religious Identity of Ismailis in Shughnan, Badakhshan - Political Implications for Afghanistan”, Middle Eastern Studies 34/3 (t.y.), 103-120.
- Erman, Kubilayhan, Afganistan’da Sovyet Nüfuzu ve İşgali, Ankara: AKDTYK, 2017.
- Eş’arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl el-Eş‘arî el-Basrî, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn (İlk Dönem İslam Mezhepleri), çev. Ömer Aydın - Mehmet Dalkılıç, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
- Fāḍilī, Ḥusayn, al-Shīʻah fī Afghānistān, Beirut: Dār al-Ṣafwah, 2006.
- Goodhand, Jonathan, “Bandits, Borderlands and Opium Wars: Afghan State-Building Viewed from the Margins”, DIIS Working Paper 26 (2009), 1-24.
- Günarslan, Hüseyin, Ağa Hanlar ve Günümüzdeki Faaliyetleri, Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
- Ḥabībī, ʻAbduālḥay, Tārīkh Afghānistān Baʻdaz Islām, Tahran: Dunyāy Kitāb, 1389.
- Hunsberger, Alice C., “Nâsır Hüsrev: Fâtımî Entelektüel”, çev. Muhammed Şeker, içinde: Farhad Daftary (ed.), İslâm’da Entelektüel Gelenekler, İstanbul: İnsan Yayınları, 2005, s. 131-148.
- Hüsrev, Nâsır, Sefernâme, çev. A. Naci Tokmak, İstanbul: Demavend Yayınları, 2020.
- Ivanow, W., Nasir-i Khusraw and Ismailism, Bombay, 1948.
- ʻibādy, Muḥammad Ḥasan ʻAbd al-Karīm, Khurāsān fī al-ʻAsr al-Ghaznawī, ed. Nuʻmān Jubrān, ʻAmmān: Irbid al-Urdun, 1997.
- Ibn ʻAsākir, Tārīkh Madīnat Dimashq, ed. Muḥibb al-Dīn Abū Saʻīd ʻUmar al-ʻAmrawī, 80 cilt, Beirut: Dār al-Fikr, 1995.
- Ibn Ḥazm, al-Faṣl fī al-Milal wa-al-Āhwāʼ wa-al-Niḥal, 4 cilt, Kahire: Maktabat al-Ḥānjy, t.y.
- Ibn Kathīr, al-Bidāyah wa-al-Nihāyah, ed. Muhammed Mustafa Abdülkadir Ata, 15 cilt, Beirut: Maktabat al-Maʻārif, 1992.
- Ibn Miskawayh, Tajārib al-Umam wa-Taʻāqub al-Himam, ed. Abū al-Qāsim Imāmī, Tahran: Surush Pulication, 2000.
- Ibn Jawzī, al-Muntaẓam fī Tārīkh al-Mulūk wa-al-Umam, ed. Muhammed Ata - Mustafa Abdülkadir Ata, 18 cilt, Beirut: Dār al-Kutub al-ʻIlmīyah, 1995.
- Ibn al-Athīr, al-Kāmil fī al-Tārīkh, 10 cilt, Beirut: Dār al-Kutub al-ʻArabī, 1997.
- İsfahânî, Ebü’l-Ferec Ali b. el-Hüseyn el-Kureşî, Makâtilü’t-Tâlibiyyîn, ed. Seyyid Ahmed Sekar, Beyrut: Dârü’l-Marife, t.y.
- Jaʻfariyān, Rasūl, Aṭlas al-Shīʻah Dirāsah fī Jughrāfīyah al-Dīnīyah lil-Tashayyuʻ, çev. Sayf ʻAlī Nāṣir al-Kaʻbī, Beirut: Markaz al-Ākdmy lil-Bḥāth, 2015.
- Khalīfah ibn Ḥayyāṭ, Tārīkh, Beirut: Muʼassasat al-Risālah, 1977.
- Khulūṣī, Muḥammad Ḥusayn, “Rawābiṭ Shyʻyān wa-Sāyir Quruhhā Qawmī dar Afghānistān”, Āshnāy Bā Muselmānān Jihān Islām; Shʻyān Afghānistān, Tehran: Muʼassasah Andyshh Sāzān Nūr, 1390, s. 255-368.
- Lee, Jonathan L., Afghanistan: A History From 1260 to the Present, London: Reaktion Books, 2018.
- Masʻūdī, Abū al-Ḥasan ʻAlī ibn al-Ḥusayn, Murūj al-Dhahab, 4 cilt, Beirut: al-Maktabah al-ʻAṣrīyah, 2005.
- Mergen, Faruk, SSCB’nin İşgalinden Günümüze Afganistan’da Şiilik, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
- Muḥaqqiq, Ḥājj Muḥammad Akbar, “Naqsh Shʻyān dar Sah Daha Qozashtah Afghānistān”, Pojuheshgah-ı ʻUlūm Insānī wa Muṭālaʻāt Farhanq, Meşhed, 1385, s. 30-50.
- Mūsawī, Sayyid ʻAskar, Tārīkh Farhanq Iqtiṣād Siyāsat, çev. Asaduāllh Shifāyī, Tehran: Intishārāt Muʼassasah Farhanq Hunarī Naksh-ı Simurg, 1379.
- Nerşahî, Ebû Bekr Muhammed b. Ca‘fer, Târîh-i Buhârâ, çev. Erkan Göksu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
- Nizâmülmülk, Ebû Alî Kıvâmüddîn Hasen b. Alî et-Tûsî, Siyasetnâme, çev. Mehmet Kanar, İstanbul: Say Yayınları, 2021.
- Roy, Oliver, Afganistan’da Direniş ve İslam, çev. Mustafa Kadri Orağlı, İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1990.
- Shahrastānī, Abū al-Fatḥ Muḥammad ibn ʻAbd al-Karīm, al-Milal wa-al-Niḥal, Beirut: Dār al-Maʻrifah, 1993.
- Sibṭ Ibn al-Jawzī, Mirʼāt al-Zamān fī Tawārīkh al-Aʻyān, ed. Muḥammad Barakāt vd., 23 cilt, Dimashq: Dār al-Kutub al-ʻĀlamīyah, 2013.
- Şerefeddin, Mehmed, “Nâsır-ı Hüsrev”, Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası 5-6 (1927), 1-21.
- Şeyhanlıoğlu, Hüseyin, Asya’nın Kalbi Afganistan, İstanbul: KDY Akademi, 2021.
- Ṭabarī, Abū Jaʻfar Muḥammad ibn Jarīr, Tārīkh al-Umam wa-al-Mulūk, 10 cilt, Beirut: Dār al-Turāth, t.y.
- T.C. Kabil Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, Afganistan Ülke Raporu (2017).
- al-ʻUṭby, Abū Naṣr Muḥammad ibn ʻAbd al-Jabbār, Tārīkh al-Yamīnī, 2 cilt, Kahire, 1869.
- Yazdāny, Ḥusayn ʻAlī, Pojehesh-i der Tārīkh Hazārāhā, İran: Jābhānh Mahtāb, 1368.
- Zeki, İzzetullah, Gazneli Mahmud’un Din Politikası, Konya: Çizgi Kitabevi, 2019.
- “Agha Khan and Karzai Sign Agreement in Kabul”, https://ismaili.net/timeline/2002/20020323akdn.html, (erişim tarihi: t.y.).
- “Ismailis in Afghanistan”, https://ismaili.net/Source/mumtaz/behsud/ismailis.html, (erişim tarihi: t.y.).
The Ismailis as a Minority Group in Afghanistan: A Study of Their History and Contemporary Religious Life
Öz
Afghanistan is one of the most complex countries in Central Asia, with its ethnic and sectarian diversity, and these differences have often led to conflicts. The dominant sect in the country is Ahl al-Sunna/Maturidism, embraced by approximately 85% of the population. Shiites, on the other hand, constitute a minority sect, comprising about 15% of the population. The Shiites are divided into Twelver and Ismaili sects. The proportion of Ismailis among Shiites is approximately 2-3%, and they mostly reside in Badakhshan, in the northeast of Afghanistan. The Ismailiyya sect, which has had supporters in the country since early times, has been ostracized by Ahl al-Sunna scholars and Twelver Shiites. They were labeled as worshippers of Imam Ali or Aga Khan, as some believed they considered Hazrat Ali as a deity, while others viewed Aga Khan in the same way. Consequently, both Sunnis and Twelver Shiites have regarded them as heretics. While information about the Ismailis’ classical and modern historical periods is available in the literature, their medieval history remains obscure. Additionally, reliable information about their religious life in the modern era has been scarce. This study examines the historical trajectory of the Ismailiyya sect in Afghanistan using the methodological framework of time-space and idea-history connections within the discipline of Islamic sects’ history. Furthermore, the religious life of the Ismailis and the perceptions of other sect members about them have been presented through interviews conducted during fieldwork in Afghanistan. The study aims to chronologically trace the historical development of the sect in the country and document the religious practices of its members through their own narratives.For this reason, both Sunnites and Twelver Shiites have regarded them as heretics. While information about the Ismailis’ classical and modern historical periods can be found in the literature, their middle historical periods remain obscure. Again, finding healthy information about their religious life in the modern period has not been possible. In this study, the historical process of the Ismaliyya sect in Afghanistan is examined chronologically within the framework of time-space and idea-history liaison as a method of the discipline of the history of Islamic sects. Moreover, the religious life of the Ismailis and the opinions of other sect members about them were presented through interviews conducted during travels to Afghanistan. This study aims to reveal the historical course and adventure of the sect in the country chronologically and to reveal the religious lives of the sect members through their own narratives.
Anahtar Kelimeler
History of Islamic Sects Afghanistan Shia Ismailism Twelver Shi’ism Sunni Islam
Etik Beyan
This study was prepared under the supervision of Prof. Dr. Mehmet Dalkılıç from his doctoral thesis titled "Shiism in Afghanistan from the occupation of the USSR to the present ay" completed on 11.03.2024 at Istanbul University Institute of Social Sciences. It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.
Kaynakça
- ʻAbd-al-ʻAzīz al-Dūrī (ed.), Akhbār al-Dawlah al-ʻAbbāsīyah, Beirut: Dār al-Ṭalīʻah, 1971.
- Anṣārī, Fārūq, “Aḥzāb wa Jaryān Hāy Shʻyān Afghānistān”, Āshnāy Bā Muselmānān Jihān Islām; Shʻyān Afghānistān, Tehran: Muʼassasah Andyshh Sāzān Nūr, 1390.
- Avcu, Ali, Horasan-Maveraünnehir’de İsmaililik, İstanbul: Marmara Akademi, 2018.
- Avcu, Ali, “Karmatîler: Ortaya Çıkışları, Fikirleri, Edebiyatı ve İslam Düşüncesine Katkıları”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/3 (2010), 199-246.
- Ay, Zahide, “Hazaraların Şiileşmesinde Safevi Etkisi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 47 (2019), 395-412.
- Azamat, Nihat, “Nâsır-ı Hüsrev”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 32, İstanbul: TDV Yayınları, 2006, s. 395-397.
- Baghdādī, Abū Manṣūr ʻAbd al-Qāhir ibn Ṭāhir ibn Muḥammad al-Tamīmī, Al-Farq Bayna al-Firaq, Kahire: Maktabat Ibn Sīnā, 1988.
- Barfield, Thomas, Afganistan: Politik ve Kültürel Bir Tarih, çev. Burhan Yüksekkaş, İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2021.
- Belâzürî, Fütûhu’l-Büldân, çev. Mustafa Fayda, İstanbul: Siyer, 2013.
- Bayhaqī, Abū al-Faḍl Muḥammad ibn Ḥusayn, Tārīkh Bayhaqī, çev. Yaḥyā al-Hashshāb - Ṣādiq Nashʼat, Beirut: Dār al-Nahḍah al-ʻArabīyah, 1982.
- Canfield, Robert L., “New Trends Among The Hazaras: From The Amity of Wolves to The Practice of Brotherhood”, Iranian Studies 37/2 (2004), 241-262.
- Daftary, Farhad, The Ismāʻīlīs: Their History and Doctrines, Cambridge: Cambridge University Press, 1990.
- Dāwūdī, ʻAbd al-Majīd, Nāṣirī Tashayyuʻ dar Khurāsān: ʻAhd TaymūrYān, Meşhed: Āstān Quds Raḍwa, 1378.
- Emadi, Hafizullah, “Praxis of Taqiyya: Perseverance of Pashaye Ismaili Enclave, Nangarhar, Afghanistan”, Central Asian Survey 19/2 (2000), 253-264.
- Emadi, Hafizullah, “Struggle for Recognition: Hazara Isma’ili Women and Their Role in the Public Arena in Afghanistan”, Asian Journal of Women’s Studies 8/2 (2002), 76-103.
- Emadi, Hafizullah, “The End of Taqiyya: Reaffirming the Religious Identity of Ismailis in Shughnan, Badakhshan - Political Implications for Afghanistan”, Middle Eastern Studies 34/3 (t.y.), 103-120.
- Erman, Kubilayhan, Afganistan’da Sovyet Nüfuzu ve İşgali, Ankara: AKDTYK, 2017.
- Eş’arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl el-Eş‘arî el-Basrî, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn (İlk Dönem İslam Mezhepleri), çev. Ömer Aydın - Mehmet Dalkılıç, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
- Fāḍilī, Ḥusayn, al-Shīʻah fī Afghānistān, Beirut: Dār al-Ṣafwah, 2006.
- Goodhand, Jonathan, “Bandits, Borderlands and Opium Wars: Afghan State-Building Viewed from the Margins”, DIIS Working Paper 26 (2009), 1-24.
- Günarslan, Hüseyin, Ağa Hanlar ve Günümüzdeki Faaliyetleri, Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
- Ḥabībī, ʻAbduālḥay, Tārīkh Afghānistān Baʻdaz Islām, Tahran: Dunyāy Kitāb, 1389.
- Hunsberger, Alice C., “Nâsır Hüsrev: Fâtımî Entelektüel”, çev. Muhammed Şeker, içinde: Farhad Daftary (ed.), İslâm’da Entelektüel Gelenekler, İstanbul: İnsan Yayınları, 2005, s. 131-148.
- Hüsrev, Nâsır, Sefernâme, çev. A. Naci Tokmak, İstanbul: Demavend Yayınları, 2020.
- Ivanow, W., Nasir-i Khusraw and Ismailism, Bombay, 1948.
- ʻibādy, Muḥammad Ḥasan ʻAbd al-Karīm, Khurāsān fī al-ʻAsr al-Ghaznawī, ed. Nuʻmān Jubrān, ʻAmmān: Irbid al-Urdun, 1997.
- Ibn ʻAsākir, Tārīkh Madīnat Dimashq, ed. Muḥibb al-Dīn Abū Saʻīd ʻUmar al-ʻAmrawī, 80 cilt, Beirut: Dār al-Fikr, 1995.
- Ibn Ḥazm, al-Faṣl fī al-Milal wa-al-Āhwāʼ wa-al-Niḥal, 4 cilt, Kahire: Maktabat al-Ḥānjy, t.y.
- Ibn Kathīr, al-Bidāyah wa-al-Nihāyah, ed. Muhammed Mustafa Abdülkadir Ata, 15 cilt, Beirut: Maktabat al-Maʻārif, 1992.
- Ibn Miskawayh, Tajārib al-Umam wa-Taʻāqub al-Himam, ed. Abū al-Qāsim Imāmī, Tahran: Surush Pulication, 2000.
- Ibn Jawzī, al-Muntaẓam fī Tārīkh al-Mulūk wa-al-Umam, ed. Muhammed Ata - Mustafa Abdülkadir Ata, 18 cilt, Beirut: Dār al-Kutub al-ʻIlmīyah, 1995.
- Ibn al-Athīr, al-Kāmil fī al-Tārīkh, 10 cilt, Beirut: Dār al-Kutub al-ʻArabī, 1997.
- İsfahânî, Ebü’l-Ferec Ali b. el-Hüseyn el-Kureşî, Makâtilü’t-Tâlibiyyîn, ed. Seyyid Ahmed Sekar, Beyrut: Dârü’l-Marife, t.y.
- Jaʻfariyān, Rasūl, Aṭlas al-Shīʻah Dirāsah fī Jughrāfīyah al-Dīnīyah lil-Tashayyuʻ, çev. Sayf ʻAlī Nāṣir al-Kaʻbī, Beirut: Markaz al-Ākdmy lil-Bḥāth, 2015.
- Khalīfah ibn Ḥayyāṭ, Tārīkh, Beirut: Muʼassasat al-Risālah, 1977.
- Khulūṣī, Muḥammad Ḥusayn, “Rawābiṭ Shyʻyān wa-Sāyir Quruhhā Qawmī dar Afghānistān”, Āshnāy Bā Muselmānān Jihān Islām; Shʻyān Afghānistān, Tehran: Muʼassasah Andyshh Sāzān Nūr, 1390, s. 255-368.
- Lee, Jonathan L., Afghanistan: A History From 1260 to the Present, London: Reaktion Books, 2018.
- Masʻūdī, Abū al-Ḥasan ʻAlī ibn al-Ḥusayn, Murūj al-Dhahab, 4 cilt, Beirut: al-Maktabah al-ʻAṣrīyah, 2005.
- Mergen, Faruk, SSCB’nin İşgalinden Günümüze Afganistan’da Şiilik, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
- Muḥaqqiq, Ḥājj Muḥammad Akbar, “Naqsh Shʻyān dar Sah Daha Qozashtah Afghānistān”, Pojuheshgah-ı ʻUlūm Insānī wa Muṭālaʻāt Farhanq, Meşhed, 1385, s. 30-50.
- Mūsawī, Sayyid ʻAskar, Tārīkh Farhanq Iqtiṣād Siyāsat, çev. Asaduāllh Shifāyī, Tehran: Intishārāt Muʼassasah Farhanq Hunarī Naksh-ı Simurg, 1379.
- Nerşahî, Ebû Bekr Muhammed b. Ca‘fer, Târîh-i Buhârâ, çev. Erkan Göksu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
- Nizâmülmülk, Ebû Alî Kıvâmüddîn Hasen b. Alî et-Tûsî, Siyasetnâme, çev. Mehmet Kanar, İstanbul: Say Yayınları, 2021.
- Roy, Oliver, Afganistan’da Direniş ve İslam, çev. Mustafa Kadri Orağlı, İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1990.
- Shahrastānī, Abū al-Fatḥ Muḥammad ibn ʻAbd al-Karīm, al-Milal wa-al-Niḥal, Beirut: Dār al-Maʻrifah, 1993.
- Sibṭ Ibn al-Jawzī, Mirʼāt al-Zamān fī Tawārīkh al-Aʻyān, ed. Muḥammad Barakāt vd., 23 cilt, Dimashq: Dār al-Kutub al-ʻĀlamīyah, 2013.
- Şerefeddin, Mehmed, “Nâsır-ı Hüsrev”, Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası 5-6 (1927), 1-21.
- Şeyhanlıoğlu, Hüseyin, Asya’nın Kalbi Afganistan, İstanbul: KDY Akademi, 2021.
- Ṭabarī, Abū Jaʻfar Muḥammad ibn Jarīr, Tārīkh al-Umam wa-al-Mulūk, 10 cilt, Beirut: Dār al-Turāth, t.y.
- T.C. Kabil Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, Afganistan Ülke Raporu (2017).
- al-ʻUṭby, Abū Naṣr Muḥammad ibn ʻAbd al-Jabbār, Tārīkh al-Yamīnī, 2 cilt, Kahire, 1869.
- Yazdāny, Ḥusayn ʻAlī, Pojehesh-i der Tārīkh Hazārāhā, İran: Jābhānh Mahtāb, 1368.
- Zeki, İzzetullah, Gazneli Mahmud’un Din Politikası, Konya: Çizgi Kitabevi, 2019.
- “Agha Khan and Karzai Sign Agreement in Kabul”, https://ismaili.net/timeline/2002/20020323akdn.html, (erişim tarihi: t.y.).
- “Ismailis in Afghanistan”, https://ismaili.net/Source/mumtaz/behsud/ismailis.html, (erişim tarihi: t.y.).
Ayrıntılar
| Birincil Dil | İngilizce |
|---|---|
| Konular | İslam Mezhepleri |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 26 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 9 Ocak 2025 |
| Kabul Tarihi | 13 Mart 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 9 Sayı: 1 |
Kocaeli İlahiyat Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.
Kocaeli Journal of Theology is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International Licence.