Pandemi Süreci Beslenme Davranışını Kalıcı Olarak Değiştirdi Mi? Manisa Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nde Bir Araştırma
Yıl 2025,
Cilt: 17 Sayı: 32, 96 - 118, 30.05.2025
Satı Hasibe Akdeniz
,
Neriman Yaren Artun
,
İrem Akkaya
,
Burcu Kocarık Gacar
Öz
Öz
Amaç: Bu araştırmanın amacı pandemi öncesi (2019 ve öncesi), pandemi süreci (2020-2022) ve pandemi sonrası (2023 ve sonrası) olmak üzere üç dönemde üniversite öğrencilerinin beslenme aalışkanlıkları değişikliklerinin incelenmesidir.
Tasarım/Yöntem: Araştırmada 7 farklı bölümden tabakalı tesadüfi örneklemeyle belirlenen 817 öğrenci ile yüz yüze anket yapılmıştır. Öğrencilere 2024-2025 eğitim öğretim dönemi güz yarıyılında ‘‘Beslenme Alışkanlıkları Anketi’’ uygulanmıştır. Elde edilen eşlenik veriler üç dönem için karşılaştırılarak kategorik veri analizi kapsamında değerlendirilmiştir.
Bulgular: Analizler sonucunda, üç farklı dönemde karşılaştırılan öğrenci beslenme alışkanlıkları üzerinde pandeminin etkisi hem tüketilen gıdalar hem de beslenme davranışlarının şekli açısından çeşitli boyutlarda ortaya konulmuştur. Öğrencilerin bireysel diyet tercihleri değişmiş ve pandemi süreciyle birlikte beslenme ürünlerine yönelik değişen tercihler ve su tüketimi kalıcı hale gelmiştir. Ayrıca, sigara tüketiminin pandemiden sonra arttığı, ancak spor aktivitelerinin pandemiden etkilenmediği gözlemlenmiştir. Pandemi süreciyle birlikte vücut ağırlığında artış yaşanırken, pandemi sonrasında öğrencilerde yeniden zayıflama eğilimi olduğu belirlenmiştir. Evde kalma süreci sırasında uyku saatleri artan öğrencilerin öğün sayılarının da arttığı, bununla birlikte pandemi sonrasında yüz yüze eğitime geçilmesiyle birlikte her iki faktörün de yeniden azaldığı sonuçlarına ulaşılmıştır.
Sınırlılıklar: Örneklem, TÜBİTAK Öğrenci Projesi kapsamında araştırmacı olan öğrencilerin eğitim gördükleri birim olan Manisa Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ile sınırlandırılmıştır.
Özgünlük/Değer: Beslenme üzerine literatürde çeşitli çalışmalar bulunmakta olup bu çalışmalar genellikle pandemi öncesi ve pandemi sürecini karşılaştırmaktadır. Ağırlıklı olarak sağlık bilimleri öğrencileri, toplum beslenmesi, yetişkinler veya çocuklar üzerinde çalışmalar olduğu görülmüştür. Sosyal bilimler öğrencileri üzerinde ve üç dönemde karşılaştırmaya rastlanmamıştır. Bu açıdan pandemi sonrası beslenme alışkanlıklarının kalıcı olup olmadığını araştırması bu çalışmanın özgün değerini oluşturmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Beslenme Davranışı, Pandemi Etkisi, Üniversite Öğrencileri
Etik Beyan
Bu çalışmada kullanılan anket yönteminin bu çalışma kapsamında Manisa Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi öğrencileri ile yürütülebilmesi amacıyla Manisa Celal Bayar Üniversitesi Etik Kurulu’nun 26/06/2024 tarihli ve 2024/08 nolu toplantısında 789123 sıra sayılı kararı ile izin alınmıştır.
Destekleyen Kurum
Bu araştırma, TÜBİTAK 2209/A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri (2023/2) Destek Programı kapsamında desteklenmiştir.
Proje Numarası
Proje numarası bulunmamaktadır. 2013 yılı birinci dönem çağrısı kapsamında desteklenmeye hak kazanmıştır.
Teşekkür
Bu araştırmayı Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri kapsamında destekleyen TÜBİTAK'a teşekkür ederiz.
Kaynakça
- Alp, R. (2023). Pandemi döneminde üniversite öğrencilerinin fiziksel aktivite düzeyleri ile beslenme
alışkanlıkları arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayın No. 786976) [Yüksek lisans tezi,
Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. Yüksek Öğretim Kurumu Tez
Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
- Budak, F., & Korkmaz, Ş. (2020). COVID-19 Pandemi sürecine yönelik genel bir değerlendirme:
Türkiye örneği. Sosyal Araştırmalar ve Yönetim Dergisi, 5(1), 62-79.
https://doi.org/10.35375/sayod.738657
- Cihan, F. G., Demirbaş, N., & Hasdeniz, S. (2024). Pandemi sürecinde sağlık personelinin sağlık algısı
ve beslenme alışkanlıklarının değerlendirilmesi. The Journal of Turkish Family Physician, 15(3),
101-114. https://doi.org/10.15511/tjtfp.24.00311.
- Çulfa S., Yıldırım E., & Bayram B. (2021). COVID-19 Pandemi süresince insanlarda değişen beslenme
alışkanlıkları ile obezite ilişkisi. OTJHS. 6(1):135-142. https://doi.org/10.26453/otjhs.798631
- Dinçer, S. & Kolcu, M. (2021). COVID-19 Pandemisinde toplumun beslenme alışkanlıkların
incelenmesi: istanbul örneği. Türkiye Diyabet ve Obezite Dergisi, 5(2), 193-201.
https://doi.org/10.25048/tudod.928003.
- Erdoğan, R. (2021). Pandemi döneminde beden eğitimi ve spor yüksekokulu öğrencilerinin beslenme
alışkanlıkları ve fiziksel aktivite düzeylerinin belirlenmesi. International Journal of Society
Researches, Pandemi Special Issue (17), 3276-3295. https://doi.org/10.26466/opus.862585.
- Field, A. (2013). IBM SPSS ile İstatistik Keşfi, Newbury Park, CA: Sage Publication.
- Gençalp, D. (2020). COVID-19 salgını döneminde ilk ve acil yardım öğrencilerinin beslenme
alışkanlıkları ve fiziksel aktivite durumlarının değerlendirilmesi. Paramedik ve Acil Sağlık
Hizmetleri Dergisi. 1(1), 1-15. https://dergipark.org.tr/en/pub/pashid/issue/54395/730372
- Gerçek, H., Torlak, M. S., & Ünüvar, B. S. (2022). Uzaktan eğitim alan üniversite öğrencilerinin fiziksel
aktivite seviyelerinin beslenme alışkanlıkları ve internet kullanım süreleri ile ilişkisi. İstanbul
- Gürel, S., & Akçil Ok, M. (2021). Covid-19 Salgın sürecinin, sağlık eğitimi alan öğrencilerin beslenme
alışkanlıkları, fiziksel aktivite ve vücut ağırlıkları üzerine etkisinin saptanması. Başkent
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, COVID-19 Özel Sayısı (6), 1-15.
https://dergipark.org.tr/tr/pub/busbid/issue/82665/1417442
- Hastaoğlu, E. (2021). A Research on stress levels and healthy eating behaviors of tourism students
during the covid-19 epidemic. Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 9(3), 1610-1621.
https://doi.org/10.21325/jotags.2021.858
- Kaner, G., Songür Bozdağ, A. N., Ongan, D., Yurtdaş Depboylu, G., & Çalık, G. (2022). COVID-19
pandemi sürecinde yetişkin bireylerin değişen beslenme alışkanlıklarının
değerlendirilmesi. Forbes Journal Of Medicine, 3(2), 131-138.
https://doi.org/10.4274/forbes.galenos.2022.74745
- Kaner, G., Ayer, Ç., Kayahan, M. Y., & İnbaşı, E. G. (2024). COVID-19 pandemi sürecinde üniversite
öğrencilerinin değişen beslenme alışkanlıklarının ve duygusal iştahının değerlendirilmesi:
Kesitsel Araştırma. Türkiye Klinikleri Journal of Health Sciences/Türkiye Klinikleri Sağlık
Bilimleri Dergisi, 9(4), 10-700. https://doi.org/10.5336/healthsci.2024-105240
- Karakuyu, B. (2023). Bir grup tıp fakültesi öğrencisinin Covid-19 pandemi sürecinde beslenme
alışkanlıkları ve yaşam tarzı değişikliklerinin değerlendirilmesi. [Yayınlanmış tıpta uzmanlık tezi,
Bursa Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi] http://hdl.handle.net/11452/33493
- Kat, B., Baydili, K. N., & Bektemür, G. (2024). COVID-19’un bireylerin beslenme alışkanlıkları üzerine
etkisi yalova ili örneği. Hemşirelik Akademik Araştırma Dergisi, 10(3), 209-220
https://doi.org/10.55646/jaren.2024.81994
- Kaya G., Trabzon Ş., Altındiş S., & Alacahan R. (2022). Sağlık eğitimi alan üniversite öğrencilerinde
covıd-19 pandemi sürecinde değişen beslenme ve hijyen alışkanlıkları ile koronavirüs korku
düzeyleri arasındaki ilişki. The Medical Journal of Mustafa Kemal University. 13(46), 211-222.
https://doi.org/10.17944/mkutfd.1055630
- Küçükcankurtaran, S. & Özdoğan, Y. (2021). Koronavirüs hastalığı’nın yetişkinlerin beslenme ve
fiziksel aktivite durumuna etkisi; covid-19 ve beslenme. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü Dergisi, 11(3), 318-324. https://doi.org/10.33631/duzcesbed.754560.
- Macit, M. S. (2020). COVID-19 Salgını sonrası yetişkin bireylerin beslenme alışkanlıklarındaki
değişikliklerin değerlendirilmesi, Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 13(3), 277-288.
https://doi.org/10.26559/mersinsbd.769698
- Okumuş, E. (2021). Covid-19 küresel salgın sürecinde ev ve aile. Mevzu – Sosyal Bilimler Dergisi 6,
89-117. https://doi.org/10.5281/zenodo.5506785.
- Özçelik Ersü, D. & Harbelioğlu, E. (2022). Pandemi sürecinde adölesanların beslenme alışkanlıklarının
belirlenmesi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 12(35), 148-156.
https://doi.org/10.31590/ejosat.1066299
- Özdamar, K. (2018). SPSS Uygulamalı Temel İstatistik, Nisan Yayınevi.
- Sharma, S. (1996). Applied Multivariate Techniques (1st ed). NewYork: John Wiley Publication.
- Topal, B. (2022). COVID-19 pandemi sürecinde üniversite öğrencilerinin yeme davranışı ve ortoreksiya
nervoza eğilimlerinin değerlendirilmesi. https://openaccess.biruni.edu.tr
- Topuz H. Ş. (2020). COVID-19 enfeksoyununun beslenme ile ilişkisi, Medical Research Reports. 2020;
3(Özel Sayı): 176-180. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mrr/issue/56260/758386
- Türköz Bakırcı, G. & Akgündüz, Y. (2023). Üniversite öğrencilerinin covıd-19 öncesi ve sürecindeki
beslenme alışkanlıklarının incelenmesi. Aydın Gastronomy, 7 (1), 107-119.
https://dergipark.org.tr/tr/pub/aydingas/issue/75546/1155660
- Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, (17), 616-625. https://doi.org
/10.38079/igusabder.984634.
- Ünal, E., Özdemir, A., & Yüksel Kaçan, C. (2020). Covid-19 pandemisinin hemşirelik öğrencilerinin
beslenme ve hijyen alışkanlıklarına etkisi, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 46 (3) 305-
311. https://doi.org/10.32708/uutfd.791891 305.
- WHO, (2020). Coronavirus Disease (COVID-19) Pandemic.
https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019.
- Van den Brink, W.P. & Koele, P. (2002). Statistiek, deel 3. Amsterdam: Bum.
- Yamane, T. (2010). Temel Örnekleme Yöntemleri, Çev. Alptekin Esin. Literatür Yayınevi.
- Yayla, Ö. (2021). Türkiye Beslenme Alışkanlıkları Atlası Anketi. Erişim Tarihi: 01.09.2024
https://www.anadolu.edu.tr/duyurular/turkiye-beslenme-aliskanliklari-atlasi-anketi-
1638297133.
- Yiğit, B. E., Çolak, Ö., Tosun, K.S., & Cangüven, H.D. (2022). Öğrencilerin Pandemide Değişen
Beslenme Alışkanlıkları, ULEDER, 1(2), 76-99. https://doi.org/10.5281/zenodo.6045357
Has the Pandemic Process Permanently Changed Nutritional Behavior? A Research at Manisa Celal Bayar University Faculty of Economics and Administrative Sciences
Yıl 2025,
Cilt: 17 Sayı: 32, 96 - 118, 30.05.2025
Satı Hasibe Akdeniz
,
Neriman Yaren Artun
,
İrem Akkaya
,
Burcu Kocarık Gacar
Öz
Abstract
Purpose: This study aims to examine the changes in nutritional behavior of university students in three periods: pre-pandemic (2019 and earlier), during the pandemic period (2020-2022), and post-pandemic (2023 and beyond).
Design/Methodology: A face-to-face survey was conducted with 817 students selected through stratified random sampling from seven departments. The "Survey of Nutritional Habits " was administered during the fall semester of the 2024–2025 academic year. The matched data were compared across the three periods and analyzed using categorical data analysis methods.
Findings: The analysis revealed various effects of the pandemic on students' nutritional habits in terms of both food consumption and overall dietary behavior. Individual dietary preferences changed, and preferences for specific food products and water consumption became permanent. Cigarette consumption increased after the pandemic, while physical activity levels remained largely unaffected. Although weight gain was observed during the pandemic, a trend toward weight loss emerged afterward. Sleep duration and the number of meals increased during the stay-at-home period but decreased again with the return to face-to-face education.
Limitations: The sample was limited to students from the Faculty of Economics and Administrative Sciences at Manisa Celal Bayar University, where the researchers are enrolled under the scope of a TUBITAK Student Project.
Originality/Value: While there are various studies in the literature on nutrition—typically comparing only the pre-pandemic and pandemic periods—these often focus on students in health sciences, community nutrition, adults, or children. There is a lack of research focusing on students from social sciences and examining all three time periods. In this respect, the originality of this study lies in its investigation of whether nutritional habits have become permanent after the pandemic.
Keywords: Nutritional Behavior, Pandemic Effect, University Students
Proje Numarası
Proje numarası bulunmamaktadır. 2013 yılı birinci dönem çağrısı kapsamında desteklenmeye hak kazanmıştır.
Kaynakça
- Alp, R. (2023). Pandemi döneminde üniversite öğrencilerinin fiziksel aktivite düzeyleri ile beslenme
alışkanlıkları arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayın No. 786976) [Yüksek lisans tezi,
Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü]. Yüksek Öğretim Kurumu Tez
Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
- Budak, F., & Korkmaz, Ş. (2020). COVID-19 Pandemi sürecine yönelik genel bir değerlendirme:
Türkiye örneği. Sosyal Araştırmalar ve Yönetim Dergisi, 5(1), 62-79.
https://doi.org/10.35375/sayod.738657
- Cihan, F. G., Demirbaş, N., & Hasdeniz, S. (2024). Pandemi sürecinde sağlık personelinin sağlık algısı
ve beslenme alışkanlıklarının değerlendirilmesi. The Journal of Turkish Family Physician, 15(3),
101-114. https://doi.org/10.15511/tjtfp.24.00311.
- Çulfa S., Yıldırım E., & Bayram B. (2021). COVID-19 Pandemi süresince insanlarda değişen beslenme
alışkanlıkları ile obezite ilişkisi. OTJHS. 6(1):135-142. https://doi.org/10.26453/otjhs.798631
- Dinçer, S. & Kolcu, M. (2021). COVID-19 Pandemisinde toplumun beslenme alışkanlıkların
incelenmesi: istanbul örneği. Türkiye Diyabet ve Obezite Dergisi, 5(2), 193-201.
https://doi.org/10.25048/tudod.928003.
- Erdoğan, R. (2021). Pandemi döneminde beden eğitimi ve spor yüksekokulu öğrencilerinin beslenme
alışkanlıkları ve fiziksel aktivite düzeylerinin belirlenmesi. International Journal of Society
Researches, Pandemi Special Issue (17), 3276-3295. https://doi.org/10.26466/opus.862585.
- Field, A. (2013). IBM SPSS ile İstatistik Keşfi, Newbury Park, CA: Sage Publication.
- Gençalp, D. (2020). COVID-19 salgını döneminde ilk ve acil yardım öğrencilerinin beslenme
alışkanlıkları ve fiziksel aktivite durumlarının değerlendirilmesi. Paramedik ve Acil Sağlık
Hizmetleri Dergisi. 1(1), 1-15. https://dergipark.org.tr/en/pub/pashid/issue/54395/730372
- Gerçek, H., Torlak, M. S., & Ünüvar, B. S. (2022). Uzaktan eğitim alan üniversite öğrencilerinin fiziksel
aktivite seviyelerinin beslenme alışkanlıkları ve internet kullanım süreleri ile ilişkisi. İstanbul
- Gürel, S., & Akçil Ok, M. (2021). Covid-19 Salgın sürecinin, sağlık eğitimi alan öğrencilerin beslenme
alışkanlıkları, fiziksel aktivite ve vücut ağırlıkları üzerine etkisinin saptanması. Başkent
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, COVID-19 Özel Sayısı (6), 1-15.
https://dergipark.org.tr/tr/pub/busbid/issue/82665/1417442
- Hastaoğlu, E. (2021). A Research on stress levels and healthy eating behaviors of tourism students
during the covid-19 epidemic. Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 9(3), 1610-1621.
https://doi.org/10.21325/jotags.2021.858
- Kaner, G., Songür Bozdağ, A. N., Ongan, D., Yurtdaş Depboylu, G., & Çalık, G. (2022). COVID-19
pandemi sürecinde yetişkin bireylerin değişen beslenme alışkanlıklarının
değerlendirilmesi. Forbes Journal Of Medicine, 3(2), 131-138.
https://doi.org/10.4274/forbes.galenos.2022.74745
- Kaner, G., Ayer, Ç., Kayahan, M. Y., & İnbaşı, E. G. (2024). COVID-19 pandemi sürecinde üniversite
öğrencilerinin değişen beslenme alışkanlıklarının ve duygusal iştahının değerlendirilmesi:
Kesitsel Araştırma. Türkiye Klinikleri Journal of Health Sciences/Türkiye Klinikleri Sağlık
Bilimleri Dergisi, 9(4), 10-700. https://doi.org/10.5336/healthsci.2024-105240
- Karakuyu, B. (2023). Bir grup tıp fakültesi öğrencisinin Covid-19 pandemi sürecinde beslenme
alışkanlıkları ve yaşam tarzı değişikliklerinin değerlendirilmesi. [Yayınlanmış tıpta uzmanlık tezi,
Bursa Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi] http://hdl.handle.net/11452/33493
- Kat, B., Baydili, K. N., & Bektemür, G. (2024). COVID-19’un bireylerin beslenme alışkanlıkları üzerine
etkisi yalova ili örneği. Hemşirelik Akademik Araştırma Dergisi, 10(3), 209-220
https://doi.org/10.55646/jaren.2024.81994
- Kaya G., Trabzon Ş., Altındiş S., & Alacahan R. (2022). Sağlık eğitimi alan üniversite öğrencilerinde
covıd-19 pandemi sürecinde değişen beslenme ve hijyen alışkanlıkları ile koronavirüs korku
düzeyleri arasındaki ilişki. The Medical Journal of Mustafa Kemal University. 13(46), 211-222.
https://doi.org/10.17944/mkutfd.1055630
- Küçükcankurtaran, S. & Özdoğan, Y. (2021). Koronavirüs hastalığı’nın yetişkinlerin beslenme ve
fiziksel aktivite durumuna etkisi; covid-19 ve beslenme. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü Dergisi, 11(3), 318-324. https://doi.org/10.33631/duzcesbed.754560.
- Macit, M. S. (2020). COVID-19 Salgını sonrası yetişkin bireylerin beslenme alışkanlıklarındaki
değişikliklerin değerlendirilmesi, Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 13(3), 277-288.
https://doi.org/10.26559/mersinsbd.769698
- Okumuş, E. (2021). Covid-19 küresel salgın sürecinde ev ve aile. Mevzu – Sosyal Bilimler Dergisi 6,
89-117. https://doi.org/10.5281/zenodo.5506785.
- Özçelik Ersü, D. & Harbelioğlu, E. (2022). Pandemi sürecinde adölesanların beslenme alışkanlıklarının
belirlenmesi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 12(35), 148-156.
https://doi.org/10.31590/ejosat.1066299
- Özdamar, K. (2018). SPSS Uygulamalı Temel İstatistik, Nisan Yayınevi.
- Sharma, S. (1996). Applied Multivariate Techniques (1st ed). NewYork: John Wiley Publication.
- Topal, B. (2022). COVID-19 pandemi sürecinde üniversite öğrencilerinin yeme davranışı ve ortoreksiya
nervoza eğilimlerinin değerlendirilmesi. https://openaccess.biruni.edu.tr
- Topuz H. Ş. (2020). COVID-19 enfeksoyununun beslenme ile ilişkisi, Medical Research Reports. 2020;
3(Özel Sayı): 176-180. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mrr/issue/56260/758386
- Türköz Bakırcı, G. & Akgündüz, Y. (2023). Üniversite öğrencilerinin covıd-19 öncesi ve sürecindeki
beslenme alışkanlıklarının incelenmesi. Aydın Gastronomy, 7 (1), 107-119.
https://dergipark.org.tr/tr/pub/aydingas/issue/75546/1155660
- Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, (17), 616-625. https://doi.org
/10.38079/igusabder.984634.
- Ünal, E., Özdemir, A., & Yüksel Kaçan, C. (2020). Covid-19 pandemisinin hemşirelik öğrencilerinin
beslenme ve hijyen alışkanlıklarına etkisi, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 46 (3) 305-
311. https://doi.org/10.32708/uutfd.791891 305.
- WHO, (2020). Coronavirus Disease (COVID-19) Pandemic.
https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019.
- Van den Brink, W.P. & Koele, P. (2002). Statistiek, deel 3. Amsterdam: Bum.
- Yamane, T. (2010). Temel Örnekleme Yöntemleri, Çev. Alptekin Esin. Literatür Yayınevi.
- Yayla, Ö. (2021). Türkiye Beslenme Alışkanlıkları Atlası Anketi. Erişim Tarihi: 01.09.2024
https://www.anadolu.edu.tr/duyurular/turkiye-beslenme-aliskanliklari-atlasi-anketi-
1638297133.
- Yiğit, B. E., Çolak, Ö., Tosun, K.S., & Cangüven, H.D. (2022). Öğrencilerin Pandemide Değişen
Beslenme Alışkanlıkları, ULEDER, 1(2), 76-99. https://doi.org/10.5281/zenodo.6045357