Araştırma Makalesi
Yıl 2025,
Cilt: 17 Sayı: 32, 250 - 260, 24.06.2025
Öz
Kelimelerin hem semantik hem de fonetik olarak sosyolojik, coğrafi, kültürel vb. ihtiyaçlar çerçevesinde tarihî süreç içerisinde değişerek varlığını devam ettirdiği görülmektedir. Bu değişimler bilhassa belirtilen “ihtiyaçlar” özelinde gerçekleşmektedir. İhtiyaçlar toplumun maddi ve manevi olarak ilişki içerisinde olduğu bütün tözlere göre belirlenir. Bu tözler o topluma ihtiyaç duyduğu “şeyi” kelimeler aracılığıyla ya yeniden yaratım süreciyle ya da var olan kelimelerde çeşitli anlamsal dönüşümler, yan anlam eklemeler, mecazlaştırma gibi yollarla sunar. Bu durumda dil de doğal olarak bir gelişim ve dönüşüm süreci yaşar. Hazırlanan bu çalışmayla öncelikle “kulun” kelimesi üzerine yapılan etimoloji çalışmaları değerlendirilecek sonrasında kelimenin Türkçenin tarihî metinlerinde kullanım alanı tanıklatılacaktır. Çalışmanın karşılaştırma bölümünde ise kelimenin Türkiye Türkçesi ile Kazak Türkçesi arasındaki kullanım farklılıkları tespit edilecektir. Böylelikle iki farklı lehçenin aynı kelimeyi kendi ihtiyaçları doğrultusunda nasıl değiştirip dönüştürdükleri ortaya konulmaya çalışılacaktır. Çalışmada tarihî metinler yanında iki lehçe arasında karşılaştırmaları yapabilmek adına sözlüklerden, çağdaş metinlerden ve lehçeler üzerine yapılan çeşitli çalışmalardan faydalanılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aça, M. (2002). Kazak Türklerinin destanları ve destancılık geleneği. Konya: Kömen.
- Alagöz, A. (2011). Eski Kıpçak Türkçesinde hayvan adları ve kavram alanı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
- Ata, A. (1997). Kısasu‟l-Enbiyā (Peygamber kıssaları) II Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Aydoğan, Z. (2018). Tezkiretü’l Evliyâ (inceleme metin dizin) (1b-50b). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans). Dumlupınar Üniversitesi.
- Ayverdi, İ. (2010). Misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
- Babacan, V. (2024). Hamzavî’nin İskender-Nâme’si (inceleme-metin-gramatikal dizin) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Akdeniz Üniversitesi.
- Bacaklı, Y. (2014). Mağcan Cumabeyulı’nın şiirleri üzerine bir inceleme (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Niğde Üniversitesi.
- Barutçu Özönder, S. (1996). Ali Şir Nevâyȋ muḥākemetü’l-luġateyn. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Bektayev, Q. (2007). Kazaqşa-Orısşa sözdik. Almatı: Altın Kazına Baspası.
- Bekturov, Ş. ve Bekturova, A. (2001). Kazakşa Orısşa sözdik. Astana.
- Berker, İ. (2019). Tarihî Kıpçak Türkçesi sözlüklerinde sosyal ve kültürel yaşam (Yayımlanmamış Yüksek Lisans). Pamukkale Üniversitesi.
- Buğdaycı, S. (2021). Kelile ve Dimne’nin sözvarlığı ve günümüze kadarki süreçte eserdeki kelimelerin geçirmiş olduğu anlam olayları (155a – 232b arası). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi.
- Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
- Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe sözlük. Ankara: Ötüken Neşriyat.
- Çınar, A. A. (1996). Kazak ve Türkiye Türklerinde at kültürü ve atın rolü (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi.
- DS: TDK (1993). Derleme sözlüğü I-XII. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2018). Kâşgarlı Mahmud divanu lugâti’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Erdal, M. (2004). A grammar of old Turkic. Leiden, Boston: Brill.
- Eren, H. (2020). Eren Türk dilinin etimolojik sözlüğü (ETDES). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ergin, M. (1997). Dede Korkut kitabı-II, index-gramer. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ertunç, İ. K. (2022). Eski Uygur Türkçesine ait söz varlığının kavram alanı sözlüğü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans). Çankırı Karatekin Üniversitesi.
- Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- İsmail, Z. ve Gümüş, M. (1995). Türkçe açıklamalı Kazak atasözleri. Ankara: Engin Yayınevi.
- Kabadayı, O. (2024). Kazakça at koşum takımları (tarihî karşılaştırmalı söz varlığı incelemesi). Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları
- Kazancı, S. (2022). Süleymān-Nāme (39. cilt) (giriş-metin-dil incelemesi-dizin- tıpkıbasım) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi.
- Koç, K.; Bayniyazov, A.; Başkapan, V. (2021). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kúnos, I. (1902). Šejx Sülejman Efendi's Čagataj-Osmanisches. Budapest: Wörterbuch.
- Mirzabayov, A. (2018). Azerbaycan Türkçesi ile Eski Anadolu Türkçesindeki Hayvan İsimlerinin Karşılaştırılması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi.
- Nadelyayev, V. M. vd. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar. Leningrad: Institut Yazıkoznaniya, Akademiya Nauk SSSR.
- Oraltay, H.; Pınar, S.; Yüce, N. (1984). Kazak Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
- Özveren, H. G. (2018). Kazak anlatıları çerçevesinde Kazakçanın söz varlığı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Yıldız Teknik Üniversitesi.
- Rüstemova, E. (2014). Kıpçak Türkçesinden Kırım Tatarcasına anlam değişmeleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans). Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi.
- Sami, Ş. (2012). Kâmûs-ı Türkî (Haz: Raşit Gündoğdu, Dr. Niyazi Adıgüzel, Ebul Faruk Önal). İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
- Stachowski, M. (2010). Türkisch kulak“Ohr“, kul“Sklave“, kulun“Fohlen”. E. Manczak-Wohlfeld ve B. Podolak (yay. haz.), Studies on the Turkic World içinde (ss. 233-239). Krakow: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellonskiego.
- Şahin, C. C. (2019). Eski Uygur Türkçesi söz varlığı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale Üniversitesi.
- Şen, H. (2014). Ahmet Baytursınov “edebiyet tanıtkış” (dil incelemesi-metin-dizin) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erzurum Atatürk Üniversitesi.
- Tekin, T. (2004). Irk Bitig Eski Uygurca fal kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tietze, A. (2023). Tarihî etimolojik Türkiye Türkçesi lugati (4. cilt). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
- Til Komiteti (2011). Kazak edebi tilinin sözdigi. Almatı: Til Bilimi Enstütiti.
- Turan, F. (2001). Eski Oğuzca sözlük bahşayiş lügati. İstanbul: BAY.
- Turan, F. (2019). Kelimetullâh Hâce Pâdişâh Çağatayca manzum sözlük nisâb-ı kutbiyye. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tüfekçi, A. N. (2023). Eski Uygur hukuk metinlerindeki kişi adları üzerine bir deneme (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Yıldız Teknik Üniversitesi.
- Türkmen, F. ve Arıkan, M. (2007). Kazak destanları IV Kırım’ın kırk batırı. Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
- Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen Altuigurisch – Deutsch – Türkisch (Eski Uygurcanın el sözlüğü eski Uygurca – Almanca – Türkçe). Göttingen: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen.
- Yazan, O. (2012). Kazak hikâyeciliğinde Amancan Jakıp’ın hikâyelerinin yeri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Niğde Üniversitesi.
- Zhamakina, A. (2009). Kazak masalları üzerine bir inceleme (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi.
- Zhiyenbayev, Y. (2016). Mağcan Cumabeyulı’nın şiirleri üzerine bir inceleme. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi.
- https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 06.04.2025).
Toplam 48 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Tarihi Kuzey Doğu Türk Dili (Harezm, Kıpçak, Çağatay) |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 24 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 29 Aralık 2024 |
| Kabul Tarihi | 24 Mayıs 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 17 Sayı: 32 |
