Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Bilinçli Tüketimin Satın Alma Niyeti Üzerine Etkisinde İsraf Bilincinin Düzenleyici Rolü

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 1, 438 - 458, 30.04.2025

Kazım Kılınç

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1445231

Öz

Her geçen gün artış gösteren bilinçsizce tüketim birçok alanda israfa neden olmakta ve beraberinde bazı sorunları da ortaya çıkarmaktadır. Bu bağlamda bilinçli tüketimin satın alma niyeti üzerindeki etkisi ve ortaya çıkan etkide israf bilincinin herhangi bir düzenleyici rolünün olup olmadığını ortaya koymak için çalışmanın amacı bilinçli tüketimin satın alma niyeti üzerindeki etkisinde israf bilincinin düzenleyici rolü olarak belirlenmiştir. Bu amaçla batman ilinde 467 tüketicinin katılımı ile çalışma gerçekleştirilmiştir. Kolayda örnekleme yöntemi ve anket yoluyla veriler elde edilmiştir. Hipotez testleri ve düzenleyici rolün tespiti amacıyla yapısal eşitlik modellemesi kullanılmıştır. Elde edilen sonuçlardan; bilinçli tüketim değişkeni boyutlarından çevre bilinçli tüketim, etik tüketim ve sade tüketimin tüketici satın alma niyeti üzerinde etkisinin olmadığı sadece sosyal sorumlu tüketim boyutunun satın alma niyetini pozitif yönde etkilediği tespit edilmiştir. Ayrıca israf bilinci değişkeninin satın alma niyeti ve çevre bilinçli tüketim değişkenleri arasındaki ilişkide pozitif yönlü ve anlamlı düzenleyici etkiye sahip olduğu, israf bilinci değişkeninin satın alma niyeti ve sosyal sorumlu tüketim değişkenleri arasındaki ilişkide ise negatif yönde düzenleyici ve anlamlı etkiye sahip olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bilinçli Tüketim İsraf Bilinci Satın Alma Niyeti

Kaynakça

  • Abdullah, F. M. (2003). Lean Manufacturıng Tools And Techniques In The Process Industry With A Focus On Steel. Doctoral Dissertation, University of Pittsburgh. (https://d-scholarship.pitt.edu/7968/1/Abdullah.pdf)
  • Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S. & Yıldırım, E. (2012). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Sakarya Yayıncılık: Adapazarı.
  • Ak, Ö. & Görmüş, Ş. (2020). Muhafazakâr Kesimin Aşırı Tüketim Alışkanlıklarını Belirleyen Nedenler ve İsraf Boyutu: Türkiye-Malezya Karşılaştırması. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(39), 1485-1500. Doi: 10.46928/iticusbe.754093
  • Akdoğan, L. & Durmaz, Y. (2021). Kişilik Özelliklerinin Bilinçli Tüketim Davranışı Üzerine Etkisinin İncelenmesine Yönelik Bir Çalışma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(2), 782-814. Doi: 10.30798/makuiibf.809440
  • Anderson Jr, W. T. & Cunningham, W. H. (1972). The socially conscious consumer. Journal of Marketing, 36(3), 23-31. Doi: 10.1177/002224297203600305
  • Andorfer, V. A. & Liebe, U. (2015). Do information, price, or morals influence ethical consumption? A natural field experiment and customer survey on the purchase of Fair Trade coffee. Social Science Research, 52, 330-350. Doi: 10.1016/j.ssresearch.2015.02.007
  • Aracioğlu, B. & Tatlidil, R. (2009). Tüketicilerin Satın Alma Davranışında Çevre Bilincinin Etkileri. Ege Academic Review, 9(2). 435-461.
  • Babutsidze, Z. (2009). Learning how to consume and returns to product promotion (No. 0905). Papers on Economics and Evolution. Max Planck Institute, Jena.
  • Bakshi, S. (2012). Impact of gender on consumer purchase behaviour. Journal of Research in Commerce and Management, 1(9), 1-8.
  • Balderjahn, I., Peyer, M., Seegebarth, B., Wiedmann, K. P. & Weber, A. (2018). The many faces of sustainability-conscious consumers: A category-independent typology. Journal of Business Research, 91, 83-93. Doi: 10.1016/j.jbusres.2018.05.022
  • Bartlett, J. E., Körtlik, J. W. & Higgins, C. C. (2001). Organizational Research: Determining Appropriate Sample Size In Survey Research, Information Technology. Learning and Performance Journal, 19(1), 43-50.
  • Beyaz, R. (2020). Z Kuşağı Tüketicilerin Kişilik Özellikleri ve Bilinçli Tüketim Eğilimleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Gençlik Araştırmalar Dergisi, 8(22), 51-69.
  • Buğday, E. B. & Babaoğul, M. (2016). Bilinçli tüketim kavramının boyutları: bilinçli tüketim davranışının yeniden tanımlanması. Sosyoekonomi, 24(30), 187-206. Doi: 10.17233/se.2016.10.012
  • Buğday, E. B. & Babaoğul, M. (2016). Conscious consumer scale: The study of validity and reliability. Asian Journal of Social Sciences and Humanities, 5(2). 119-134.
  • Carr, D. J., Gotlieb, M. R., Lee, N. J. & Shah, D. V. (2012). Examining overconsumption, competitive consumption, and conscious consumption from 1994 to 2004: Disentangling cohort and period effects. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 644(1), 220-233. Doi: 10.1177/0002716212449452
  • Cho, Y. N., Soster, R. L. & Burton, S. (2018). Enhancing environmentally conscious consumption through standardized sustainability information. Journal of Consumer Affairs, 52(2), 393-414. Doi: 10.1111/joca.12172
  • Cohen, J. (1988). Statistical Power Analysis For The Behavioral Sciences. Mahwah, Lawrence Erlbaum: NJ.
  • Craig‐Lees, M. & Hill, C. (2002). Understanding voluntary simplifiers. Psychology & Marketing, 19(2), 187-210. Doi: 10.1002/mar.10009
  • Cunningham, W. H. & Cunningham, I. C. (1976). Consumer Protection: More Information or More Regulation? An Empirical Study Finds that Consumers' and Attorneys' Knowledge of the Law is Insufficient for Their own Protection. Journal of Marketing, 40(2), 63-68. Doi: 10.1177/002224297604000210
  • Culiberg, B. (2015). The role of moral philosophies and value orientations in consumer ethics: A post-transitional European country perspective. Journal of Consumer Policy, 38, 211-228. Doi: 10.1007/s10603-015-9295-3
  • Çifci, S. & Şakacı, B. K. (2015). Çevre bilinçli tüketicilerin firmaları ödüllendirme ve cezalandırma isteklilikleri: Kadın ve erkek tüketiciler arasındaki farklılıklar. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 10(1), 287-296.
  • Çolakoğlu, Ü. & Ünal, H. (2022). Bilinçli Tüketim Davranışının Algılanan Marka Değerine Etkisi (Basketbol Takımı Taraftarları Örneği). International Journal Of Socıal Humanıtıes Scıences Research, 9(88), 2042-2052. Doi: 10.26450/jshsr.3292
  • De Magistris, T. & Gracia, A. (2008). The decision to buy organic food products in Southern Italy. British food journal, 110(9), 929-947. Doi: 10.1108/00070700810900620
  • Demirel, M. (2023). Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesi Uygulamasının Çevre Bilincine Olası Katkıları: Kafkas Üniversitesi Örneği 1. Cankiri Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(1), 152-184. Doi: 10.18074/ckuiibfd.1256024
  • Deng, X. (2015). Understanding Chinese consumers’ ethical purchasing decision-making process: A combination of qualitative and quantitative study. Geoforum, 67, 204-213. Doi: 10.1016/j.geoforum.2015.03.018
  • Diallo, M. F. (2012). Effects of store image and store brand price-image on store brand purchase intention: Application to an emerging market. Journal of Retailing and Consumer Services, 19(3), 360-367. Doi: 10.1016/j.jretconser.2012.03.010
  • Elgin, D. & Mitchell, A. (1977). Voluntary simplicity. Planning Review, 5(6), 13-15.
  • Erciş, A. & Bahar, T. (2016). Etik çerçevesinde tüketim, tüketici ve çevre: ekolojik okuryazarlığın moderatör rolü. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 1-24.
  • Ergin, R. G. & Dal, N. E. (2023). Davranışsal Çevre Bilincinin Sürdürülebilir Tüketim Davranışına Etkisi Hakkında Bir Araştırma. Bilge Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(1), 28-53. Doi: 10.47257/busad.1306912 Ersoy, F. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının israf algısı. Journal of Innovative Research in Social Studies, 2(2), 91-116.
  • Fam, K. S., Waller, D. S. & Erdogan, B. Z. (2004). The influence of religion on attitudes towards the advertising of controversial products. European Journal of marketing, 38(5/6), 537-555. Doi: 10.1108/03090560410529204
  • Fischer, D., Stanszus, L., Geiger, S., Grossman, P. & Schrader, U. (2017). Mindfulness and sustainable consumption: A systematic literature review of research approaches and findings. Journal of Cleaner Production, 162, 544-558. Doi: 10.1016/j.jclepro.2017.06.007
  • Fishbein, M. & Ajzen, I. (1975). Belief, attitude, intention, and behavior: an introduction to theory andresearch. Reading. MA: Addison-Wesley.
  • Fishbein, M. & Icek Ajzen (2010). Predicting and Changing Behavior: The Reasoned Action Approach. Psychology Press. Taylor & Francis Group: New York
  • Francois-Lecompte, A. & Roberts, J. A. (2006). Developing a measure of socially responsible consumption in France. Marketing Management Journal, 16(2). 50-66
  • Gajjar, N. B. (2013). Factors affecting consumer behavior. International Journal of Research in Humanities and Social Sciences, 1(2), 10-15.
  • Garfield, A. M., Drwecki, B. B., Moore, C. F., Kortenkamp, K. V. & Gracz, M. D. (2014). The Oneness Beliefs Scale: Connecting spirituality with pro‐environmental behavior. Journal for the Scientific Study of Religion, 53(2), 356-372. Doi: 10.1111/jssr.12108
  • Gogia, J. (2014). Conscious consumption: A behavioral transformation approach for sustainable development. Abhinav National Monthly Refereed Journal of Research in Commerce & Management, 3(10), 26-33.
  • Gülmez, M. (2006). Pazarlama Yönü İtibariyle Bilinçli Tüketim ve Bilinçli Tüketiciye İlişkin Bir Saha Araştırması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 9(1-2), 153-178.
  • Grewal, D., Monroe, K. B. & Krishnan, R. (1998). The effects of price-comparison advertising on buyers’ perceptions of acquisition value, transaction value, and behavioral intentions. Journal of Marketing, 62(2), 46-59. Doi: 10.1177/002224299806200204
  • Hacıoğlu Deniz, M. (2012, November). Markali ürün tercihlerinin satin alma davranişlari üzerindeki etkisi. In Journal of Social Policy Conferences, 61, 243-268. Istanbul University.
  • Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., Anderson, R. E. & Tatham, R. L. (2006). Multivariate Data Analysis, Upper Saddle River, NJ: Pearson Prentice Hall.
  • Hair, J. F., Hult, G. T. M., Ringle, C. M. & Sarstedt, M. (2022). A Primer on Partial Least Squares Structural Equation Modeling (PLS-SEM), Thousand Oaks, CA: Sage.
  • Henseler, J., Ringle, C. M. & Sarstedt, M. (2015). A New Criterion For Assessing Discriminant Validity in Varience-Based Structural Equation Modelling, Journal of the Academy of Marketing Science, 43, 115-135.
  • Hofmeister-Tóth, Á., Kelemen, K. & Piskóti, M. (2011). Environmentally conscious consumption patterns in Hungarian households. Society and Economy, 33(1), 51-68. Doi: 10.1556/socec.33.2011.1.6
  • https://www.turkchem.net/bm-gida-israfi-endeksi-raporunda-turkiye-16-sirada.html (Erişim Tarihi: 27.10.2023)
  • https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-56291957 (Erişim Tarihi: 29.10.2023)
  • Joshi, Y. & Rahman, Z. (2015). Factors affecting green purchase behaviour and future research directions. International Strategic Management Review, 3(1-2), 128-143. Doi: 10.1016/j.ism.2015.04.001
  • Karaca, S. (2013). Tüketicilerin Yesil Ürünlere Iliskin Tutumlarinin Incelenmesine Yönelik Bir Arastirma. Ege Akademik Bakis, 13 (1), 99.
  • Kayhan, V. (2006). Kur’ân’a göre İsraf ve İktisat. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 6(3), 149-195.
  • Kımıloğlu, H. (2008). Sürdürülebilir tüketim ve tüketimde sadeleşmenin bir yaşam biçimi olarak benimsenmesi: Kentli çalışan kesim üzerine bir araştırma. 13. Ulusal Pazarlama Kongresi (30 Ekim-1 Kasım 2008) Bildirileri İçinde (ss.147-162). Çukurova Üniversitesi.
  • Kim, D. J., Ferrin, D. L. & Rao, H. R. (2008). A trust-based consumer decision-making model in electronic commerce: The role of trust, perceived risk, and their antecedents. Decision support systems, 44(2), 544-564. Doi: 10.1016/j.dss.2007.07.001
  • Kinnear, T. C., Taylor, J. R. & Ahmed, S. A. (1974). Ecologically concerned consumers: who are they? Ecologically concerned consumers can be identified. Journal of Marketing, 38(2), 20-24. Doi: 10.1177/002224297403800205
  • Kotler, P. (2003). Marketing Management. Prentice Hall.
  • LaBarbera, P. A. & Mazursky, D. (1983). A longitudinal assessment of consumer satisfaction/dissatisfaction: the dynamic aspect of the cognitive process. Journal of Marketing Research, 20(4), 393-404. Doi: 10.1177/002224378302000406
  • Lim, W. M. (2017). Inside the sustainable consumption theoretical toolbox: Critical concepts for sustainability, consumption, and marketing. Journal of Business Research, 78, 69-80. Doi: 10.1016/j.jbusres.2017.05.001
  • Lu, L. C., Chang, H. H. & Chang, A. (2015). Consumer personality and green buying intention: The mediate role of consumer ethical beliefs. Journal of Business Ethics, 127, 205-219. Doi: 10.1007/s10551-013-2024-4
  • Manaktola, K. & Jauhari, V. (2007). Exploring consumer attitude and behaviour towards green practices in the lodging industry in India. International journal of contemporary hospitality management, 19(5), 364-377. Doi: 10.1108/09596110710757534
  • Mansour, K. B., Kooli, K. & Utama, R. (2014). Online trust antecedents and their consequences on purchase intention: An integrative approach. Journal of Customer Behaviour, 13(1), 25-42. Doi: 10.1362/147539214X14024779343677
  • Milne, G. R., Villarroel Ordenes, F. & Kaplan, B. (2020). Mindful consumption: Three consumer segment views. Australasian Marketing Journal, 28(1), 3-10. Doi: 10.1016/j.ausmj.2019.09.003
  • Mohr, L. A., Webb, D. J. & Harris, K. E. (2001). Do consumers expect companies to be socially responsible? The impact of corporate social responsibility on buying behavior. Journal of Consumer affairs, 35(1), 45-72. Doi: 10.1111/j.1745-6606.2001.tb00102.x
  • Morwitz, V. G., Johnson, E. & Schmittlein, D. (1993). Does measuring intent change behavior?. Journal of consumer research, 20(1), 46-61. Doi: 10.1086/209332
  • Muncy, J. A. & Vitell, S. J. (1992). Consumer ethics: An investigation of the ethical beliefs of the final consumer. Journal of business Research. 24, 297-311. Doi: 10.1016/0148-2963(92)90036-B
  • Muttaqin, Z. (2019). The nature of excessive behavior (israf) in the Islamic economic framework. J. Bus. Econ. Review, 4(1), 49-57.
  • Nasermoadeli, A., Ling, K. C. & Maghnati, F. (2013). Evaluating the impacts of customer experience on purchase intention. International Journal of business and management, 8(6), 128. Doi: 10.5539/ijbm.v8n6p128
  • Ohno, T. (1988). Toyota Production System: Beyond Large-Scale Production. CRC Press.
  • Onurlubaş, E., Gümüş, N. & Karaca, Ş. (2020). Tüketicilerin Organik Yumurta Satın Alma Niyetini Etkileyen Faktörlerin Yapısal Eşitlik Modeli ile İncelenmesi. ODÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1): 113–131.
  • Sarstedt, M., Ringle, C. M. & Hair, J. F., (2022). Partial Least Squares Structural Equation Modelling. C. Homburg, M. Klarmann, A. Vomberg (Eds.). Handbook of Market Research (s. 587-613). Springer: Switzerland.
  • Schlegelmilch, B. B., Bohlen, G. M. & Diamantopoulos, A. (1996). The link between green purchasing decisions and measures of environmental consciousness. European Journal of Marketing, 30(5), 35-55. Doi: 10.1108/03090569610118740
  • Seyyar, A. (2015). Ahlak terimleri. Rağbet Yayınları: İstanbul.
  • Shama, A. (1988). The voluntary simplicity consumer: A comparative study. Psychological Reports, 63(3), 859-869. Doi: 10.2466/pr0.1988.63.3.859
  • Sharma, K., Aswal, C. & Paul, J. (2023). Factors affecting green purchase behavior: A systematic literature review. Business Strategy and the Environment, 32(4), 2078-2092. Doi: 10.1002/bse.3237
  • Shether L., Stackman, R.W. & Moore L.F. (1991). Business environment attitudes and th new environmental paradigm: A comparative analysis of Canada and United States. Journal of Environmental, 22, 14-21.
  • Singh, S. & Diamo, S. (2017). Sosyal Medya Pazarlaması. (Başdaş, A. V. Çev.). Nobel Yaşam.
  • Singh, N. (2009). Exploring socially responsible behaviour of Indian consumers: an empirical investigation. Social Responsibility Journal, 5(2), 200-211. Doi: 10.1108/17471110910964487
  • Solomon, M. R., Russell-Bennett, R., Previte, J. & Payne, R., (2023). Consumer Behaviour: Buying, Having, Being. Pearson Australia Group Pty Ltd.: Australia.
  • Stephen, A. T. (2016). The role of digital and social media marketing in consumer behavior. Current opinión in Psychology, 10, 17-21. Doi: 10.1016/j.copsyc.2015.10.016
  • Süle, M. (2012). Can conscious consumption be learned? The role of Hungarian consumer protection education in becoming conscious consumers. International journal of consumer studies, 36(2), 211-220. Doi: 10.1111/j.1470-6431.2011.01085.x
  • Şengün, H. İ. & Cömert, Y. (2020). Bilinçli Tüketim Alışkanlıklarına Yönelik Bir Araştırma. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 396-410.
  • TDK, https://sozluk.gov.tr/. (Erişim Tarihi, 29.10.2023).
  • Tobin, J. (1959). On the predictive value of consumer intentions and attitudes. The review of economics and statistics, 41(1), 1-11. Doi: 10.2307/1925452
  • TÜİK, https://nip.tuik.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
  • UNEP-United Nations Environment Programme (2021), Food Waste Index Report 2021, Nairobi.
  • Webster Jr, F. E. (1975). Determining the characteristics of the socially conscious consumer. Journal of consumer research, 2(3), 188-196.
  • Wee, C. S., Ariff, M. S. B. M., Zakuan, N., Tajudin, M. N. M., Ismail, K. & Ishak, N. (2014). Consumers perception, purchase intention and actual purchase behavior of organic food products. Review of Integrative Business and Economics Research, 3(2), 378.
  • Wilkie, W. (1994). Consumer Behavior. John Wiley & Sons, Inc.: Canada.
  • Wu, P. C., Yeh, G. Y. Y. & Hsiao, C. R. (2011). The effect of store image and service quality on brand image and purchase intention for private label brands. Australasian Marketing Journal, 19(1), 30-39. Doi: 10.1016/j.ausmj.2010.11.001
  • Venkatesan, M. (2017). Explicit Economics: Addressing Conscious Consumption for Sustainability. Curricula for Sustainability in Higher Education, 19-32. Doi: 10.1007/978-3-319-56505-7_2
  • Yıldız, A., & Kelepçe Karacıl, A. (2023). Tüketici satın alma niyetinde işletmelerin sürdürülebilir pazarlama faaliyetlerinin etkisi: bir alan araştırması. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 709-728. https://doi.org/10.33437/ksusbd.1341394
  • Yıldız, E. (2021). SmartPLS ile Yapısal Eşitlik Modellemesi Reflektif ve Formatif Yapılar. Seçkin Yayıncılık
  • Yılmaz, M. A. & Kılınç, K. (2022). Tüketici Bilinç Düzeyinin Helâl Gıda Tüketimi ve Satın Alma Niyeti Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi. Ş. Ay (Ed.). Mali, Ekonomik ve Finansal Araştırmalar (s. 123-147). Iksad Publications
  • Yılmaz, M., Alıcı, H. & Karaman, M. (2017). Sağlık Kurumlarında İsraf Giderme Yöntemleriyle Yalın Düşünce. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 5(2), 54-70.
  • Zheng, Y. & Wang, H. (2022). How Environmental Attitudes Affect Consumers’ Willingness to Engage in Green Consumption Behaviors: The Moderating Role of “Plastic Restriction”. Macro Management & Public Policies, 4(2), 1-9. Doi: 10.30564/mmpp.v4i2.4637
Toplam 92 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular İşletme
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Kazım Kılınç 0000-0003-4154-5245

Erken Görünüm Tarihi 29 Nisan 2025
Yayımlanma Tarihi 30 Nisan 2025
Gönderilme Tarihi 29 Şubat 2024
Kabul Tarihi 4 Nisan 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 22 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Kılınç, K. (2025). Bilinçli Tüketimin Satın Alma Niyeti Üzerine Etkisinde İsraf Bilincinin Düzenleyici Rolü. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 438-458. https://doi.org/10.33437/ksusbd.1445231
 Kapak Resmi İndir

KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi ULAKBİM-TR Dizin tarafından dizinlenen hakemli ve bilimsel bir dergidir.