Öz
Bütün dövrlərdə, hətta dünyanın kiçildiyi, kommunikasiya vasitələrinin yüksək inkişaf etdiyi, daha öncəki yüzilliklərdə ilahi möcüzə kimi görünən əsrarəngiz memarlıq abidələri və tikililərin tədqiq edilərək “sirlərinin çözüldüyü” XXI əsrdə də Şərqə, onun düşüncə və fikir insanlarına, sehrli, əfsanəvi dünyasına nə qədər böyük marağın olduğunu görürük. Şərq mədəniyyəti və düşüncə sistemində diqqəti cəlb edən məsələlərdən biri də burada divanə və məczublara olan sayğı, onların sözlərinə önəm verilməsi və fikirlərinin diqqətə alınmasıdır. Şərqin bir çox görkəmli şəxsiyyətlərinin, hökmdar, dövlət adamları və düşüncə insanlarının həyatından bəhs edən orta əsr salnamə və təzkirələrində bunu təsdiqləyəcək çoxlu sayda maraqlı əhvalatlar yer almışdır. Bu münasibət zaman-zaman təsəvvüfün də yayılması və inkişafı ilə əlaqədar fərqli məna çalarları kəsb etmiş, bəzən hətta dəlilik ilahi eşqdə aşiqin büründüyü bir örtü, ariflik mərtəbəsinə gedən yolda bir pillə, doğrunu söyləmək üçün zahiri “qiyafət” və s. kimi də qəbul edilmişdir. Bütün bunlar isə, təbii olaraq, Şərqdə yaranmış bədii söz örnəklərinə də sirayət etmiş, şairlərin əsərlərində özünün rəngarəng poetik ifadəsini və yozumunu tapmışdır.
Məqalədə Şərq kültürü və bədii düşüncəsində əql və eşq, aqil və divanə məfhumları, onların ədəbi əsərlərdə ifadə tərzi və üslulları təhlil edilmişdir. XII əsr Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvidən başlayaraq XX əsrin qəzəl ustadı Əliağa Vahidə qədər bir çox söz sənətkarlarının yaradıcılığında mövzu ilə bağlı əsas məqamlara toxunulmuş, mövzunun açıqlanmasına xidmət edən illüstrativ materiallarda zahiri qəlib altında gizlənmiş dərin mənalar və s. incələnmişdir.
Araşdırma zamanı mətnlər üzərində iş aparılmış, hermenevtik və linqvopoetik tədqiqat üsullarından istifadə edilmiş, sistemli və müqayisəli-tarixi, tarixi-tipoloji və müqayisəli-analitik, analiz-sintez, induktiv və deduktiv metodların prinsipləri əsas götürülmüşdür.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aşkın meyine ben kana geldim – Divani-ilahiyat. https://niyazimisriokumalari.wordpress.com/2015/09/11/askin-meyine-ben-kana-geldim-divan-i-ilahiyat [erişim tarihi: 16.11.2024].
- Bilgin, Abdullah Azmi (hzl.) (2022). Niyazi-i Mısri Divanı. İstanbul: Kapı Yay.
- Demirbağ, Ömer (1999). Koca Ragip Paşa ve Divan-i Ragib. Doktora tezi. Van: TC Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
- Demirbağ, Ömer. Naz ne demek? “Edebi” TV proqramının Youtube arşivi. https://www.youtube.com/watch?v=ULv3juo-pAM [erişim tarihi: 19.11.2024].
- Doğan, Muhammet Nur (hzl.) (2023). Fatih Divanı ve Şerhi. Hazırlayan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Emiroğlu, İbrahim. Mevlanada akıl-aşk ilişkisi. https://www.semazen.net/mevlanada-akil-ask-iliskisi [erişim tarihi: 05.11.2024].
- Ergin, Muharrem (2012). “Melihi”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 2 (1-2): 59-78.
- İpekten, Haluk (hzl.) (2019). Naili-i Kadim Divan. Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- Füzuli, Məhəmməd (2005). Əsərləri. Altı cilddə. I cild. hzl. Həmid Araslı. Bakı: Şərq-Qərb.
- Füzuli, Məhəmməd (2005). Əsərləri. Altı cilddə. II cild. hzl. Həmid Araslı. Bakı: Şərq-Qərb.
- Kişvəri, Nemətullah (2004). Əsərləri. hzl. Cahangir Qəhrəmanov. Bakı: Şərq-Qərb.
- Krımski, Aqafangel (2022). Nizami və müasirləri. tərc. Asəf Zamanov, Təhminə Bədəlova. Bakı: Aspoliqraf.
- Heysemi, Nureddin (2011). Mecmau'z-Zevaid ve Menbau'l Fevaid. 44 cildde. 10. cilt. çev. İlker Mermer. İstanbul: Ocak Yay.
- Horata, Osman (hzl.) (2019). Esrâr Dede Dîvânı. Ankara: Türkiye Cümhuriyeri Kültür ve Turizm Bakanlığı. Mevlânâ, Celâleddin-i Rûmî (2015). Mesnevî-İ Ma‘nevî. çev. Derya Örs, Hicabi Kırlangıç. İstanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. Mevlana. Divane Şəms Təbrizi (Ğəzəliyat). Ğəzəle şomareye 331. https://www.sufism.ir/books/download/farsi/divan-shams/shams.pdf [erişim tarihi: 21.11.2024].
- Məhərrəmli, Qulu; İsmayılov, Rafiq (2018). Azərbaycan dilinin frazeologiya lüğəti. Bakı: Altun Kitab. Musayeva, Azadə (2007). XV-XVI əsrlər Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı və Xəlilinin “Firqətnamə”si (əlyazma qaynaqları əsasında araşdırma və mətn). Bakı: Elm. Niftaliyeva, Lalə. Maştağanın “Çıldağlar məhəlləsi”: burda insanlar necə şəfa tapır. https://qaynarinfo.az/az/mastaanin-ildaqlar-mehellesi-burda-insanlar-nece-sefa-tapir-reportaj/ [erişim tarihi: 01.11.2024]. Nizami, Gəncəvi (2004). Xosrov və Şirin. tərc. Rəsul Rza. Bakı: Lider Nəşriyyat.
- Nizami, Gəncəvi (2004). Lirika. Hzl. Həmid Araslı. Bakı: “Lider” nəşriyyat.
- Nezami, Gəncəvi (1960). Xosrov ve Şirin. tərtib dəhəndeye mətne elmi və enteqadi Lev Xetaqurov. Bakü: Nəşriyate Fərhəngestane Olum Comhuriye Azerbaycan.
- Nezami, Gəncəvi (1960). Məxzənül-əsrar. mətne elmi və enteqadi be səye və ehtemame Əbdülkərim Əlizadə. Bakü: Nəşriyate Fərhəngestane Olum Comhuriye Azerbaycan.
- Onay, Ahmet Talat (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. hzl. Cemal Kurnaz. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
- Öztelli, Cahit (hzl.) (1969). Onyedinci Yüzyıl Tekke Şairi Kul Nesimi. Ankara: Türk Etnografiya, Folklor ve Turizm Derneği Yay.
- Səid Nəfisi (hzl.) (1362). Divane ğəsayed o ğəzəliyate Nezami Gəncəvi. Tehran: Enteşarate Feruği.
- Səməd Mənsur (2006). Seçilmiş əsərləri. hzl. Əliheydər Hüseynov və b. Bakı: “Şərq-Qərb”.
- Tarlan, Ali Nihat (hzl.) (2020). Füzuli Divanı Şerhi. Ankara: Akçağ Yay.
- Vahid, Əliağa (2005). Seçilmiş əsərləri. hazl. Qulam Məmmədli və başqaları. Bakı: “Lider” nəşriyyat.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Klasik Türk Edebiyatı |
| Bölüm | Edebiyat |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 30 Nisan 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 20 Aralık 2024 |
| Kabul Tarihi | 5 Nisan 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 26 (Nisan 2025) |
