Öz
زۆر زانای كورد، ئەو دەمەی لە وڵاتی خۆیان چوونەتەدەر، لەبەر شارەزایی و پڕ زانستییان لە هەر شوێنێك ژیابن، ڕۆڵ و كاریگەرییان هەبووە و هەوڵ و كۆششەكانیان لەنێو لاپەڕەكانی مێژووی ئەو ناوچەیەدا تۆماركراون. یەكێك لەو زانایانە بە ناوی (محەمەد زاهیر گولعەنبەری) كە زۆربەی ژیانی لە دەرەوەی وڵاتی خۆی بەسەر بردووە، بەڵام ڕۆڵ و كاریگەرییەكەی دیار و بەرچاوە و لە ڕۆمای ئەوسا (خاكی بن دەستی عوسمانی) و لە چەند شارێكی مسوڵماننشیندا وەك موفتی دەوری خۆی بینیوە. لەنێو بەڵگەنامەكانی عوسمانیدا و ئەرشیفخانەی مەشیخەتدا و دوای گەڕان و لێكۆڵینەوە؛ سەربوردەكەیمان لە دوو توێی دۆسیەیەكی 119 لاپەڕەیی دۆزییەوە و لێرەدا پانۆڕامای ژیانی ئەومان كورت كردۆتەوە.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- جریدەء علمیە (1336)، دردنجی سنە، عدد 36، اسطنبول.
- دێرەشی و ئالیخان، سەعید و پێزانی (2005). دیوانا فەقیێ تەیران، دهۆک: سپیرێز.
- زەكی، محەمەد ئەمین (1939)، تەئۆیخی سلێمانی و وەڵاتی لە دەورەی زۆر قەدیمەوە تا ئەووەلی ئیحتیلال 1918م، چاپخانەی النجاح، بەغداد.
- عارف، محمد نوری (2009)، فەرهەنگی دیوانی شاعیران-نالی، سالم، كوردی-، دەزگای ئاراس، هەولێر.
- فیضی، امین (1920)، انجمن ادیبان كرد، مطبعەی ترجمان حقیقت، استمول.
- میران و شارەزا، سەردار حمید-كریم مستەفا (1986)، دیوانی حاجی قادری كۆیی، ئەمینداریەتی رۆشنبیری و لاوان.
- Ahmad, H. O. (2021). Rêberî dosyey kargêrrîy zana û nawdaranî kurd le kitêbxaney meşîxetî turkiya. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 7(13), 37-80.
- Ahmad, H. O. (2024). Prison and crime tables of Gul’anbar district (1912-1913) in the Ottoman archives. Artuklu Kurdology (17). 65-77. https://doi.org/10.35859/akrd.1523580
- Arif, M. N. (2009). Ferhengî dîwanî şa'îran -Nalî, Salim, Kurdî-. Dezgay Aras.
- Dêreşî, S. & Alîxan, P. (2005). Dîwana Feqiyê Teyran. Spîrêz.
- Feyzî, E. (1920). Encumenî edîbanî kurd. Metbe‘ey Tercumanî Heqîqet.
- Mîran, S. H. & Şareza, K. M. (1986). Dîwanî Hacî Qadirî Koyî. Emîndaryetî Roşinbîrî û Lawan.
- Sarıyıldız, G. (2009). Sicill-i ahvâl defterleri. TDV İslâm Ansiklopedisi. (c.7, 134-136). Türkiye Diyanet Vakfı.
- Yıldız, E. (2021). Meşihat arşivi belgelerine göre şeyhülislamliğin bürokratik yapısı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Zekî, M. E. (1939). Teoyxî Silêmanî û wellatî le dewrey zor qedîmewe ta ewwelî îhtîlal 1918m. Çapxaney Alincah.
- Arşiv Belgeleri
- B.O.A. BEO.004673.350407.002
- B.O.A. ŞD.02843.00058.018
- B.O.A. ŞD.02847.00007.002
- B.O.A. BEO.004653.348972.001
- B.O.A. BEO.004654.348996.002
- İST.MFT. MSH.SAİD.0179
- İST.MFT. MSH.SAİD.0179.04
- İST.MFT. MSH.SAİD.0179.113
- İST.MFT. MSH.SAİD.0179.88
Öz
Birçok Kürt âlimi, kendi ülkelerinden ayrıldıktan sonra, bilgi ve ilmi yetkinlikleri sayesinde yaşadıkları her yerde rol ve etki sahibi olmuş, çaba ve gayretleri o bölgenin tarih sayfalarında kayıt altına alınmıştır. Bu âlimlerden biri de Muhammed Zahir Gülanberi adında olup, hayatının çoğunu kendi ülkesi dışında geçirmiş, ancak rolü ve etkisi açık ve belirgindir. O dönemin Osmanlı topraklarında ve birçok Müslüman şehrinde müftü olarak görev yapmıştır. Osmanlı belgelerinde ve meşihat arşivinde, hayatı ve faaliyetleri hakkında özel bir dosyada onlarca belge bulunmasının yanı sıra, aynı zamanda hayatı hakkında başka belgeler de mevcuttur ve bunların tümüyle bu büyük âlimin hayatının birçok yönü aydınlatılabilir. Bu araştırma, adı geçen kişinin eserlerinin bir kısmına ışık tutmaktadır. Bu eserler her ne kadar elimizde bulunmasa da, eser isimlerinin tespit edilmesi, kitapları kaybolmuş olan âlimlerin eser isimleri sıralamasına girmektedir. Bu konunun önemi, ilk kez Halepçeli bir âlimin hayatına ışık tutmasının yanı sıra, aynı zamanda bir âlimin gurbette, özellikle Osmanlı iktidarının son dönemlerinin hassas zamanlarında, Osmanlı'nın büyük şehirlerinde bu büyük rolü oynamasının önemli olmasındandır. Bununla birlikte bu çalışma, Osmanlı müftüleri tarihinin ve Osmanlı devleti içindeki Kürt şahsiyetlerin tarihinin bir parçası olmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- جریدەء علمیە (1336)، دردنجی سنە، عدد 36، اسطنبول.
- دێرەشی و ئالیخان، سەعید و پێزانی (2005). دیوانا فەقیێ تەیران، دهۆک: سپیرێز.
- زەكی، محەمەد ئەمین (1939)، تەئۆیخی سلێمانی و وەڵاتی لە دەورەی زۆر قەدیمەوە تا ئەووەلی ئیحتیلال 1918م، چاپخانەی النجاح، بەغداد.
- عارف، محمد نوری (2009)، فەرهەنگی دیوانی شاعیران-نالی، سالم، كوردی-، دەزگای ئاراس، هەولێر.
- فیضی، امین (1920)، انجمن ادیبان كرد، مطبعەی ترجمان حقیقت، استمول.
- میران و شارەزا، سەردار حمید-كریم مستەفا (1986)، دیوانی حاجی قادری كۆیی، ئەمینداریەتی رۆشنبیری و لاوان.
- Ahmad, H. O. (2021). Rêberî dosyey kargêrrîy zana û nawdaranî kurd le kitêbxaney meşîxetî turkiya. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 7(13), 37-80.
- Ahmad, H. O. (2024). Prison and crime tables of Gul’anbar district (1912-1913) in the Ottoman archives. Artuklu Kurdology (17). 65-77. https://doi.org/10.35859/akrd.1523580
- Arif, M. N. (2009). Ferhengî dîwanî şa'îran -Nalî, Salim, Kurdî-. Dezgay Aras.
- Dêreşî, S. & Alîxan, P. (2005). Dîwana Feqiyê Teyran. Spîrêz.
- Feyzî, E. (1920). Encumenî edîbanî kurd. Metbe‘ey Tercumanî Heqîqet.
- Mîran, S. H. & Şareza, K. M. (1986). Dîwanî Hacî Qadirî Koyî. Emîndaryetî Roşinbîrî û Lawan.
- Sarıyıldız, G. (2009). Sicill-i ahvâl defterleri. TDV İslâm Ansiklopedisi. (c.7, 134-136). Türkiye Diyanet Vakfı.
- Yıldız, E. (2021). Meşihat arşivi belgelerine göre şeyhülislamliğin bürokratik yapısı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Zekî, M. E. (1939). Teoyxî Silêmanî û wellatî le dewrey zor qedîmewe ta ewwelî îhtîlal 1918m. Çapxaney Alincah.
- Arşiv Belgeleri
- B.O.A. BEO.004673.350407.002
- B.O.A. ŞD.02843.00058.018
- B.O.A. ŞD.02847.00007.002
- B.O.A. BEO.004653.348972.001
- B.O.A. BEO.004654.348996.002
- İST.MFT. MSH.SAİD.0179
- İST.MFT. MSH.SAİD.0179.04
- İST.MFT. MSH.SAİD.0179.113
- İST.MFT. MSH.SAİD.0179.88
Öz
Many Kurdish scholars, when they left their homeland, played significant roles and had influence wherever they lived due to their expertise and scholarly knowledge, and their efforts and endeavors have been recorded in the pages of history of those regions. One of these scholars was Muhammed Zahir Gulanberi, who spent most of his life outside his homeland, yet his role and influence were clear and evident. He served as a mufti in Rom of that time (Ottoman territory) and in several Muslim cities. In the Ottoman documents and the Meshihat archives, besides dozens of documents about his life and activities contained in a special file, there are also other documents about his life, and through all of them, many aspects of this great scholar's life can be illuminated. This research sheds light on some of the works of the aforementioned person. Although these works are not available, the discovery of the names of the works falls into the category of works by scholars whose books have been lost. The importance of this topic lies in the fact that, in addition to shedding light on the life of a Halabja scholar for the first time, it is also significant that a scholar in exile played such a great role in the major cities of the Ottoman Empire, especially during a sensitive period at the end of Ottoman rule. Moreover, this becomes part of the history of Ottoman muftis and the history of Kurdish personalities within the Ottoman State.
Anahtar Kelimeler
Halabja Rom Turkistan Kurdish scholars mufti Ottoman archives
Kaynakça
- جریدەء علمیە (1336)، دردنجی سنە، عدد 36، اسطنبول.
- دێرەشی و ئالیخان، سەعید و پێزانی (2005). دیوانا فەقیێ تەیران، دهۆک: سپیرێز.
- زەكی، محەمەد ئەمین (1939)، تەئۆیخی سلێمانی و وەڵاتی لە دەورەی زۆر قەدیمەوە تا ئەووەلی ئیحتیلال 1918م، چاپخانەی النجاح، بەغداد.
- عارف، محمد نوری (2009)، فەرهەنگی دیوانی شاعیران-نالی، سالم، كوردی-، دەزگای ئاراس، هەولێر.
- فیضی، امین (1920)، انجمن ادیبان كرد، مطبعەی ترجمان حقیقت، استمول.
- میران و شارەزا، سەردار حمید-كریم مستەفا (1986)، دیوانی حاجی قادری كۆیی، ئەمینداریەتی رۆشنبیری و لاوان.
- Ahmad, H. O. (2021). Rêberî dosyey kargêrrîy zana û nawdaranî kurd le kitêbxaney meşîxetî turkiya. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 7(13), 37-80.
- Ahmad, H. O. (2024). Prison and crime tables of Gul’anbar district (1912-1913) in the Ottoman archives. Artuklu Kurdology (17). 65-77. https://doi.org/10.35859/akrd.1523580
- Arif, M. N. (2009). Ferhengî dîwanî şa'îran -Nalî, Salim, Kurdî-. Dezgay Aras.
- Dêreşî, S. & Alîxan, P. (2005). Dîwana Feqiyê Teyran. Spîrêz.
- Feyzî, E. (1920). Encumenî edîbanî kurd. Metbe‘ey Tercumanî Heqîqet.
- Mîran, S. H. & Şareza, K. M. (1986). Dîwanî Hacî Qadirî Koyî. Emîndaryetî Roşinbîrî û Lawan.
- Sarıyıldız, G. (2009). Sicill-i ahvâl defterleri. TDV İslâm Ansiklopedisi. (c.7, 134-136). Türkiye Diyanet Vakfı.
- Yıldız, E. (2021). Meşihat arşivi belgelerine göre şeyhülislamliğin bürokratik yapısı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Zekî, M. E. (1939). Teoyxî Silêmanî û wellatî le dewrey zor qedîmewe ta ewwelî îhtîlal 1918m. Çapxaney Alincah.
- Arşiv Belgeleri
- B.O.A. BEO.004673.350407.002
- B.O.A. ŞD.02843.00058.018
- B.O.A. ŞD.02847.00007.002
- B.O.A. BEO.004653.348972.001
- B.O.A. BEO.004654.348996.002
- İST.MFT. MSH.SAİD.0179
- İST.MFT. MSH.SAİD.0179.04
- İST.MFT. MSH.SAİD.0179.113
- İST.MFT. MSH.SAİD.0179.88
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Kürtçe |
|---|---|
| Konular | Kürt Dili, Edebiyatı ve Kültürü |
| Bölüm | Biyografi |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 26 Haziran 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 2 Mayıs 2025 |
| Kabul Tarihi | 22 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 11 |
