Araştırma Makalesi
Yıl 2025,
Sayı: 74, 449 - 460, 30.04.2025
Öz
Bu çalışmada Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin travma sonrası büyümedeki yordayıcı rolünün incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma, nicel araştırma desenlerinden biri olan ilişkisel tarama modelinde tasarlanmış ve ölçüte dayalı uygun örnekleme yöntemi yoluyla çalışma grubu oluşturulmuştur. Araştırma gönüllülük esasına dayalı olarak 363 kişi üzerinde gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların 100’ü (%27,5) erkek, 263’ü (%72,5) kadın olmakla beraber yaş aralıkları 18-28 arasındadır. Araştırmanın verileri araştırmacılar tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi Formuyla birlikte Travma Sonrası Büyüme Envanteri ve Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi kullanılarak online ve yüz yüze toplanmıştır. Verilerin analizleri yapılırken öncelikle normallik analizleri yapılmış ve dağılımın normal olduğu tespit edildikten sonra cinsiyete göre araştırma değişkenlerindeki fark araştırması için Bağımsız Örneklem t-Testi ve ardından Tekli Doğrusal Regresyon analizi yapılmıştır. Analizler sonucunda; kişilik özellikleri ve travma sonrası büyüme puan ortalamalarında cinsiyete göre anlamlı bir fark olmadığı bulgulanmıştır. Ana analiz olan regresyon analizi sonucunda kişilik özelliklerinden dışadönüklüğün travma sonrası büyümenin en önemli yordayıcısı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Duygusal Dengesizlik, Deneyime Açıklık, Yumuşak Başlılık ve Sorumluluk kişilik özelliklerinin ise anlamlı yordayıcılar olmadığı görülmektedir.
Anahtar Kelimeler
6 şubat depremleri Travma sonrası büyüme Beş faktörlü kişilik Üniversite öğrencisi
Kaynakça
- Akcan, G. (2018). Travma sonrasi büyüme: Bir gözden geçirme. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(3), 61-70.
- Altunay, E., Gülşin, O., & Yalçınkaya, M. (2014). Eğitim kurumlarında mobbing uygulamalarına ilişkin nitel bir araştırma. Sakarya University Journal of Education, 4(1), 62-80. https://doi.org/10.19126/suje.37750
- Arıkan, G. (2007). Prevalence of traumatic events and determinants of posttraumatic growth in university students (Tez No. 218024) [Master's thesis, Middle East Technical University-Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
- Bacanlı, H., İlhan, T., & Aslan, S. (2009). Beş faktör kuramına dayalı bir kişilik ölçeğinin geliştirilmesi: sıfatlara dayalı kişilik testi (SDKT). Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 261-279.
- Bolat, T., Bolat, O. İ., & Taştan, S. (2020). Örgütsel destek, sosyal bağlılık ve dünyaya ilişkin varsayımların travma sonrası büyüme üzerindeki etkisinde acının dönüştürücü gücünün rolü: pozitif psikoloji bağlamında bir değerlendirme. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(1), 361-402. https://doi.org/10.16953/deusosbil.554080
- Büyüköztürk, Ş. (2018). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (30. Baskı). Pegem Akademi.
- Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri (33. Baskı). Pegem Akademi.
- Ciccarelli, S. K. & White, J. N. (2016). Psikoloji. D. N. Şahin (Ed.), (3. Baskıdan Çeviri). Ankara: Nobel Akademik Yayınları.
- Çakmak, M. İ., & Ceyhan, E. (2022). Lise Son Sınıf Öğrencilerinin Psikolojik Sağlamlıklarının Üniversiteye Giriş Sınavına İlişkin Algıları ve Beş Faktör Kişilik Özellikleri Bağlamında İncelenmesi. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 12(2), 322-358. https://doi.org/10.18039/ajesi.825067
- Çelik, S. B., Çabuker, N. D., Batık, M. V., & Epli, H. (2022) Travma Sonrası Büyümenin Yordayıcıları Olarak Olayın Etkisi ve İyimserlik. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (55), 180-202. https://doi.org/10.9779/pauefd.952783
- Çivitci, N., & Arıcıoğlu, A. (2012). Psikolojik danışman adaylarının yardım etme stilleri ve beş faktör kuramına dayalı kişilik özellikleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(23), 78-96.
- Doğan, T. (2013). Beş faktör kişilik özellikleri ve öznel iyi oluş. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 14(1), 56-64.
- Doğan, T. (2015). Kısa psikolojik sağlamlık ölçeği’nin Türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. The Journal of Happiness & Well-Being, 3(1), 93-102.
- Güleçer, E. (2021). Üniversite öğrencilerinde travma sonrası büyümenin yordayıcıları olarak kendini toparlama gücü ve dengeli yaşam algısı (Tez No. 668647) [Yüksek lisans tezi, Kocaeli Üniversitesi- Kocaeli]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
- Haspolat, A. (2019). Travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası büyüme: Temel inançlardaki değişim, ruminasyonlar ve bilgece farkındalığın rolü (Tez No. 540863) [Yüksek lisans tezi, Başkent Üniversitesi-Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
- Helgeson, V. S., Reynolds, K. A. ve Tomich, P. L. (2006). A meta-analytic review of benefit finding and growth. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 74(5), 797- 816.
- Herman, J. L. (2007). Travma ve İyileşme: şiddetin sonuçları ev içi istismardan siyasi teröre. (4. Baskı). Literatür Yayınları
- Ibrahimoglu, N., Unaldi, I., Samancioglu, M., & Baglibel, M. (2013). The relationship between personality traits and learning styles: a cluster analysis. Asian Journal of Management Sciences and Education, 2(3), 93-108.
- İnanç, B. Y., & Yerlikaya, E. E. (2017). Kişilik kuramları. (3. Baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
- Kağan, M., Güleç, M., Boysan, M., & Çavuş, H. (2012). Travma Sonrası Büyüme Envanteri'nin Türkçe Versiyonunun Normal Toplumda Hiyerarşik Faktör Yapısı. TAF Preventive Medicine Bulletin, 11(5).
- Kalaycı, S. (2006). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri (2. Baskı). Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
- Karanci, A. N., Işıklı, S., Aker, A. T., Gül, E. İ., Erkan, B. B., Özkol, H., & Güzel, H. Y. (2012). Personality, posttraumatic stress and trauma type: Factors contributing to posttraumatic growth and its domains in a Turkish community sample. European journal of psychotraumatology, 3(1), 17303. https://doi.org/10.3402/ejpt.v3i0.17303
- Karasar, N. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. (38. Baskı). Nobel Akademik Yayıncılık.
- Kınalı, E. (2020). Onkoloji hastalarında beş faktörlü temel kişilik özelliklerinin travma sonrası büyümeye ve psikolojik sağlamlığa etkisi (Tez No. 648469) [ Yüksek lisans tezi, İstanbul Okan Üniversitesi- İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
- Küçükbahçe, S.N. &Canpolat, M. (2024). Okul Psikolojik Danışmanlarının Deprem Sonrası Süreçte Gözlemledikleri Sorunlar ve Çözümleri. İnönü üniversitesi eğitim bilimleri enstitüsü dergisi, 11(22), 125-136, Ekim. DOI:10.29129/inujgse.1505645
- Lucas, R. E., & Fujita, F. (2000). Factors influencing the relation between extraversion and pleasant affect. Journal of personality and social psychology, 79(6), 1039.
- McCrae, R. R., & Costa Jr, P. T. (1989). Rotation to maximize the construct validity of factors in the NEO Personality Inventory. Multivariate Behavioral Research, 24(1), 107-124.
- Morsünbül, Ü. (2014). Hızlı büyük beşli kişilik testi Türkçe versiyonu geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Düşünen Adam: Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 27(4), 316-322.
- Nam,A.,& Akbay, S. E. (2020). Üniversite öğrencilerinde yaşam doyumu: beş faktör kişilik özellikleri, bilinçli farkındalık ve yılmazlığın rolü. OPUS International Journal of Society Researches, 16(31), 4210-4237. https://doi.org/10.26466/opus.719138
- Özen, Y. (2017). Travma sonrası gelişim, büyüme, kimlik gelişimi ve sosyal ilişkiler. Researcher, 5(4), 858-872.
- Özer, D. (2024). Psikolojik sağlamlığın stresle başa çıkma üzerindeki etkisi: 6 Şubat depremini yaşayan depremzedelere yönelik bir araştırma. Journal of Humanities and Tourism Research, 14(4), 505-523.
- Prati, G., & Pietrantoni, L. (2009). Optimism, social support, and coping strategies as factors contributing to posttraumatic growth: A meta-analysis. Journal of loss and trauma, 14(5), 364-388.
- Reisoglu, S., & Yazici, H. (2017). The Role of University Students' Five Factor Personality Traits, Humor Styles, and Emotional Intelligence on Their Interpretation of Subjective Well-Being. Tarıh Kultur ve Sanat Arastırmaları Dergısı-Journal Of Hıstory Culture And Art Research, 6(4).
- Somer, O., Korkmaz, M., & Tatar, A. (2002). Beş Faktör Kişlilik Envanteri’nin Geliştirilmesi-I: Ölçek ve Alt Ölçeklerin Oluşturulması. Türk Psikoloji Dergisi, 17(49), 21-33.
- Tedeschi, R. G., Park, C. L., & Calhoun, L. G. (1998). Posttraumatic growth: Conceptual issues. Posttraumatic growth: Positive changes in the aftermath of crisis, 11, 22.
- Tedeschi, R. G., & Calhoun, L. G. (2004). " Posttraumatic growth: conceptual foundations and empirical evidence". Psychological inquiry, 15(1), 1-18.
- Top, E. G. (2021). Covid 19 pandemisi sürecinde bilişsel duygu düzenleme stratejileri ve kişilik özelliklerinin travma sonrası büyümeye etkileri (Tez No. 690030) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
- Topçu, F. (2017). Üniversite öğrencilerinin psikolojik dayanıklılık düzeylerinde beş faktör kişilik özelliklerinin yordayıcı etkisinin incelenmesi (Tez No. 4803859) [Yüksek lisans tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi- İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
- Uğur, A. & Sarı, T. (2022). Covid-19 salgın döneminde okul psikolojik danışmanlarında travma sonrası büyüme: Bilinçli farkındalık ve acının dönüştürücü gücünün rolü. Humanistic Perspective, 4(2), 227-248. https://doi.org/10.47793/hp.1075810
- Uzunoğlu, S. (2006). Kişiliğin Deşifresi (1. Baskı). Morpa Kültür Yayıncılık.
Yıl 2025,
Sayı: 74, 449 - 460, 30.04.2025
Öz
Kaynakça
- Akcan, G. (2018). Travma sonrasi büyüme: Bir gözden geçirme. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(3), 61-70.
- Altunay, E., Gülşin, O., & Yalçınkaya, M. (2014). Eğitim kurumlarında mobbing uygulamalarına ilişkin nitel bir araştırma. Sakarya University Journal of Education, 4(1), 62-80. https://doi.org/10.19126/suje.37750
- Arıkan, G. (2007). Prevalence of traumatic events and determinants of posttraumatic growth in university students (Tez No. 218024) [Master's thesis, Middle East Technical University-Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
- Bacanlı, H., İlhan, T., & Aslan, S. (2009). Beş faktör kuramına dayalı bir kişilik ölçeğinin geliştirilmesi: sıfatlara dayalı kişilik testi (SDKT). Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 261-279.
- Bolat, T., Bolat, O. İ., & Taştan, S. (2020). Örgütsel destek, sosyal bağlılık ve dünyaya ilişkin varsayımların travma sonrası büyüme üzerindeki etkisinde acının dönüştürücü gücünün rolü: pozitif psikoloji bağlamında bir değerlendirme. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(1), 361-402. https://doi.org/10.16953/deusosbil.554080
- Büyüköztürk, Ş. (2018). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (30. Baskı). Pegem Akademi.
- Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri (33. Baskı). Pegem Akademi.
- Ciccarelli, S. K. & White, J. N. (2016). Psikoloji. D. N. Şahin (Ed.), (3. Baskıdan Çeviri). Ankara: Nobel Akademik Yayınları.
- Çakmak, M. İ., & Ceyhan, E. (2022). Lise Son Sınıf Öğrencilerinin Psikolojik Sağlamlıklarının Üniversiteye Giriş Sınavına İlişkin Algıları ve Beş Faktör Kişilik Özellikleri Bağlamında İncelenmesi. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 12(2), 322-358. https://doi.org/10.18039/ajesi.825067
- Çelik, S. B., Çabuker, N. D., Batık, M. V., & Epli, H. (2022) Travma Sonrası Büyümenin Yordayıcıları Olarak Olayın Etkisi ve İyimserlik. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (55), 180-202. https://doi.org/10.9779/pauefd.952783
- Çivitci, N., & Arıcıoğlu, A. (2012). Psikolojik danışman adaylarının yardım etme stilleri ve beş faktör kuramına dayalı kişilik özellikleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(23), 78-96.
- Doğan, T. (2013). Beş faktör kişilik özellikleri ve öznel iyi oluş. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 14(1), 56-64.
- Doğan, T. (2015). Kısa psikolojik sağlamlık ölçeği’nin Türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. The Journal of Happiness & Well-Being, 3(1), 93-102.
- Güleçer, E. (2021). Üniversite öğrencilerinde travma sonrası büyümenin yordayıcıları olarak kendini toparlama gücü ve dengeli yaşam algısı (Tez No. 668647) [Yüksek lisans tezi, Kocaeli Üniversitesi- Kocaeli]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
- Haspolat, A. (2019). Travma sonrası stres belirtileri ve travma sonrası büyüme: Temel inançlardaki değişim, ruminasyonlar ve bilgece farkındalığın rolü (Tez No. 540863) [Yüksek lisans tezi, Başkent Üniversitesi-Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
- Helgeson, V. S., Reynolds, K. A. ve Tomich, P. L. (2006). A meta-analytic review of benefit finding and growth. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 74(5), 797- 816.
- Herman, J. L. (2007). Travma ve İyileşme: şiddetin sonuçları ev içi istismardan siyasi teröre. (4. Baskı). Literatür Yayınları
- Ibrahimoglu, N., Unaldi, I., Samancioglu, M., & Baglibel, M. (2013). The relationship between personality traits and learning styles: a cluster analysis. Asian Journal of Management Sciences and Education, 2(3), 93-108.
- İnanç, B. Y., & Yerlikaya, E. E. (2017). Kişilik kuramları. (3. Baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
- Kağan, M., Güleç, M., Boysan, M., & Çavuş, H. (2012). Travma Sonrası Büyüme Envanteri'nin Türkçe Versiyonunun Normal Toplumda Hiyerarşik Faktör Yapısı. TAF Preventive Medicine Bulletin, 11(5).
- Kalaycı, S. (2006). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri (2. Baskı). Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
- Karanci, A. N., Işıklı, S., Aker, A. T., Gül, E. İ., Erkan, B. B., Özkol, H., & Güzel, H. Y. (2012). Personality, posttraumatic stress and trauma type: Factors contributing to posttraumatic growth and its domains in a Turkish community sample. European journal of psychotraumatology, 3(1), 17303. https://doi.org/10.3402/ejpt.v3i0.17303
- Karasar, N. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. (38. Baskı). Nobel Akademik Yayıncılık.
- Kınalı, E. (2020). Onkoloji hastalarında beş faktörlü temel kişilik özelliklerinin travma sonrası büyümeye ve psikolojik sağlamlığa etkisi (Tez No. 648469) [ Yüksek lisans tezi, İstanbul Okan Üniversitesi- İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
- Küçükbahçe, S.N. &Canpolat, M. (2024). Okul Psikolojik Danışmanlarının Deprem Sonrası Süreçte Gözlemledikleri Sorunlar ve Çözümleri. İnönü üniversitesi eğitim bilimleri enstitüsü dergisi, 11(22), 125-136, Ekim. DOI:10.29129/inujgse.1505645
- Lucas, R. E., & Fujita, F. (2000). Factors influencing the relation between extraversion and pleasant affect. Journal of personality and social psychology, 79(6), 1039.
- McCrae, R. R., & Costa Jr, P. T. (1989). Rotation to maximize the construct validity of factors in the NEO Personality Inventory. Multivariate Behavioral Research, 24(1), 107-124.
- Morsünbül, Ü. (2014). Hızlı büyük beşli kişilik testi Türkçe versiyonu geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Düşünen Adam: Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 27(4), 316-322.
- Nam,A.,& Akbay, S. E. (2020). Üniversite öğrencilerinde yaşam doyumu: beş faktör kişilik özellikleri, bilinçli farkındalık ve yılmazlığın rolü. OPUS International Journal of Society Researches, 16(31), 4210-4237. https://doi.org/10.26466/opus.719138
- Özen, Y. (2017). Travma sonrası gelişim, büyüme, kimlik gelişimi ve sosyal ilişkiler. Researcher, 5(4), 858-872.
- Özer, D. (2024). Psikolojik sağlamlığın stresle başa çıkma üzerindeki etkisi: 6 Şubat depremini yaşayan depremzedelere yönelik bir araştırma. Journal of Humanities and Tourism Research, 14(4), 505-523.
- Prati, G., & Pietrantoni, L. (2009). Optimism, social support, and coping strategies as factors contributing to posttraumatic growth: A meta-analysis. Journal of loss and trauma, 14(5), 364-388.
- Reisoglu, S., & Yazici, H. (2017). The Role of University Students' Five Factor Personality Traits, Humor Styles, and Emotional Intelligence on Their Interpretation of Subjective Well-Being. Tarıh Kultur ve Sanat Arastırmaları Dergısı-Journal Of Hıstory Culture And Art Research, 6(4).
- Somer, O., Korkmaz, M., & Tatar, A. (2002). Beş Faktör Kişlilik Envanteri’nin Geliştirilmesi-I: Ölçek ve Alt Ölçeklerin Oluşturulması. Türk Psikoloji Dergisi, 17(49), 21-33.
- Tedeschi, R. G., Park, C. L., & Calhoun, L. G. (1998). Posttraumatic growth: Conceptual issues. Posttraumatic growth: Positive changes in the aftermath of crisis, 11, 22.
- Tedeschi, R. G., & Calhoun, L. G. (2004). " Posttraumatic growth: conceptual foundations and empirical evidence". Psychological inquiry, 15(1), 1-18.
- Top, E. G. (2021). Covid 19 pandemisi sürecinde bilişsel duygu düzenleme stratejileri ve kişilik özelliklerinin travma sonrası büyümeye etkileri (Tez No. 690030) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi-İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
- Topçu, F. (2017). Üniversite öğrencilerinin psikolojik dayanıklılık düzeylerinde beş faktör kişilik özelliklerinin yordayıcı etkisinin incelenmesi (Tez No. 4803859) [Yüksek lisans tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi- İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
- Uğur, A. & Sarı, T. (2022). Covid-19 salgın döneminde okul psikolojik danışmanlarında travma sonrası büyüme: Bilinçli farkındalık ve acının dönüştürücü gücünün rolü. Humanistic Perspective, 4(2), 227-248. https://doi.org/10.47793/hp.1075810
- Uzunoğlu, S. (2006). Kişiliğin Deşifresi (1. Baskı). Morpa Kültür Yayıncılık.
Toplam 40 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık (Diğer) |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 21 Mart 2024 |
| Kabul Tarihi | 5 Nisan 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 74 |
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi