Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

GAZZALÎ NEYE KARŞIYDI?

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 26 - 39, 21.07.2025
https://doi.org/10.62809/matbuat.1661359

Öz

Felsefe ile dinin karşıt olduğu ön kabulüne dayalı fikir yürütmelerde, dinin felsefeyi alt edip Müslüman coğrafyalardaki nüfusun yüzyıllar boyunca geri kalmasının tek sorumlusu olarak Gazzalî gösterilmektedir. Bir türlü muhtaç olduğu sıçramayı yapamayan Müslümanlar için bu tespit çok önemlidir; fakat bu tespitten sonra da geçen yüzyıllara rağmen herhangi bir değişiklik olmamıştır. Gazzalî yüz yıllar öncesinden, bir kültür iklimine aklın, bilimin ve özgür düşüncenin girmesine mâni olmakla suçlanmaktadır. Gazzalî suçlanmakta ve bununla yetinilmektedir. Neredeyse hiçbir olumlu faydası görülmeyen bu inanılmaz tespit üzerinde, bilimsel kuşku zemininde düşünülmesi gereği açıktır.
Felsefe, akıl ve bilim yanlısı sayılmak için Gazzalî’yi taşlamak gerekli, hatta yeterli görülmektedir. Oysa asıl felsefe, akıl, bilim yanlılarının, hiçbir yararı olmayan Gazzalî’yi taşlamaktan ibaret olan bu şablondan kuşku duymaları ve gerçeği araştırmaları gerekir. Şablonda ısrar edilmesinin, felsefe yanlısı kitlenin büyümesi sonucunu doğurmadığı çoktan anlaşılmış olmalıdır. Aksine, ikna edilmesi arzulanan dindar kitlenin felsefeden daha da uzaklaşmasına sebebiyet verilmektedir.
Çalışmada Gazzalî’nin felsefede nelere ve nasıl itiraz ettiği üzerinde durulmuştur. Felsefeye itiraz ancak felsefeyle yapılabileceğinden karşı olmak bir yana Gazzalî’nin felsefe yaptığı, dinin alanına girmenin felsefeyi tutarsızlığa düşürdüğünü iddia ettiği, temellendirilmeye çalışılmıştır. Gazzalî’nin felsefe, hele akıl ve bilim karşıtlığı gözden geçirilmelidir.
Bu çalışma ile Gazzalî’nin; felsefe, akıl, bilim ve din konusunda gerçek düşüncelerinin anlaşılabilmesi için önce akademik düzeyde bir tartışma başlatılması, ulaşılacak sonuçların toplum ile paylaşılması ve hiçbir faydası görülmeyen “felsefe akıl bilim düşmanı Gazzalî” şablonuna son verilmesine katkı sağlanması amaçlanmaktadır. Gerçekler ortaya çıktığında dindarların felsefeyle barışması, akıl ve bilimin dinde ve dindar olmadaki rolünün de artması umulmaktadır.

Kaynakça

  • ATAY, Hüseyin (2003), Gazâlî ve İbn Rüşd Felsefesinin Karşılaştırılması, İstanbul, Kelam Araştırmaları 1: 2 (Sayfa: 3-48) (http://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/179658)
  • AYDIN, Hasan (2016), İslam Kültüründe Felsefenin Krizi ve Aydınlanma Sorunu, İstanbul, Bilim ve Gelecek Kitaplığı.
  • CORBİN, Henry (2017), İslam Felsefe Tarihi, çev. Hüseyin Hatemi, İstanbul, İletişim Yayınları.
  • DAĞ, Mehmet ve AYDIN, Hasan (2017), Ortaçağ İslam Kültüründe Felsefe Akımlar, Filozoflar ve Temel Sorunlar, İstanbul, Bilim ve Gelecek Kitaplığı.
  • Ebu Hamid El-Gazali (2002), Felsefenin Temel İlkeleri (Makasıdu’l-Felasife), çev. Cemaleddin Erdemci, İstanbul, Vadi Yayınları.
  • Ebu Hâmid El-Gazzâlî (2013), Mi’yâru’l-İlm İlmin Ölçütü, çev. Ali Durusoy ve Hasan Hacak, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
  • Ebu Hamid El-Gazzâlî (2014), Tehafütü’l-Felasife, çev. Mahmut Kaya ve Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
  • GOODMAN, Lenn E. (2006), İslam Hümanizmi, İstanbul, İletişim Yayınları.
  • GUTAS, Dimitri (2004), İbn Sina’nın Mirası, çev. M. Cüneyt Kaya, İstanbul, Klasik Yayınları.
  • GÜRÜZ, Kemal (2016), Medrese v. Üniversite, İstanbul, Ka Kitap.
  • İbn Rüşd (2016), Felsefe Din İlişkileri Faslu’-makal el-Keşf an minhâc’l-edille, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul, Dergâh Yayınları.
  • İmam Gazalî (2016), El-Munkizü Mine’d Dalâl ve Tasavvufî İncelemeler, Çev. Salih Uçan, İstanbul, Kayıhan Yayınları.
  • RUSHDIE, Salman (2016), İki Yıl Sekiz Ay Yirmi Sekiz Gece, İstanbul, Can Sanat Yayınları.
  • SİFİL, Ebubekir (2014), İmam Gazalî’ye Dair Mülakat, İstanbul, Sahn-ı Semân İslami İlimler Eğitim ve Araştırma Merkezi. (https://www.slideshare.net/slideshow/ebubekir-sifil-mam-gazalye-dair-mlkt/42838712)
  • UYANIK, Mevlüt (2016), İslam Bilgi Felsefesinde Kalbin Anlaması Gazzalî ve Mevlânâ Örneği, Ankara, Araştırma Yayınları.
  • YANARDAĞ, Merdan (2013), Türkiye Neden Feda Edildi, İstanbul, Destek Yayınları.

WHAT WAS AL-GHAZALI OPPOSED TO?

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 26 - 39, 21.07.2025
https://doi.org/10.62809/matbuat.1661359

Öz

In reasoning based on the preconceived notion that philosophy and religion are opposing forces, Ghazali is often portrayed as the sole culprit for philosophy's decline in the Muslim world and for centuries of stagnation among its populations. This observation holds significant importance for Muslims, who have yet to achieve the leap they so desperately need; however, no significant change has occurred even centuries after this conclusion was drawn. Ghazali has long been accused of preventing the integration of reason, science, and free thought into a cultural climate. He is blamed, blamed repeatedly, and no further action is taken. It is evident that this striking claim, which yields little positive benefit, requires reflection on the grounds of scientific skepticism.
To be regarded as a so-called proponent of philosophy, reason, and science, it is deemed necessary—and even sufficient—to demonize Ghazali. Yet, genuine advocates of philosophy, reason, and science should question this unproductive stereotype and seek the truth. It should have already been understood that insistence on this stereotype does not lead to the growth of a pro-philosophy audience. On the contrary, it causes the religious audience, whom one hopes to persuade, to distance themselves further from philosophy.
This study focuses on what and how Ghazali objected within the domain of philosophy. Since objections to philosophy can only be made through philosophy, rather than being opposed to it, Ghazali is argued to have engaged in philosophy. He claimed that venturing into the domain of religion renders philosophy inconsistent, and this claim is examined in detail. Ghazali’s alleged opposition to philosophy, particularly to reason and science, should be reassessed.
This work aims to contribute to the understanding of Ghazali’s true thoughts on philosophy, reason, science, and religion by first fostering an academic-level discussion. The findings of such discussions should then be shared with society to put an end to the unproductive scapegoating stereotype. When the truth is uncovered, it is hoped that the religious community will reconcile with philosophy, and the roles of reason and science in religion and religiosity will be enhanced.

Kaynakça

  • ATAY, Hüseyin (2003), Gazâlî ve İbn Rüşd Felsefesinin Karşılaştırılması, İstanbul, Kelam Araştırmaları 1: 2 (Sayfa: 3-48) (http://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/179658)
  • AYDIN, Hasan (2016), İslam Kültüründe Felsefenin Krizi ve Aydınlanma Sorunu, İstanbul, Bilim ve Gelecek Kitaplığı.
  • CORBİN, Henry (2017), İslam Felsefe Tarihi, çev. Hüseyin Hatemi, İstanbul, İletişim Yayınları.
  • DAĞ, Mehmet ve AYDIN, Hasan (2017), Ortaçağ İslam Kültüründe Felsefe Akımlar, Filozoflar ve Temel Sorunlar, İstanbul, Bilim ve Gelecek Kitaplığı.
  • Ebu Hamid El-Gazali (2002), Felsefenin Temel İlkeleri (Makasıdu’l-Felasife), çev. Cemaleddin Erdemci, İstanbul, Vadi Yayınları.
  • Ebu Hâmid El-Gazzâlî (2013), Mi’yâru’l-İlm İlmin Ölçütü, çev. Ali Durusoy ve Hasan Hacak, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
  • Ebu Hamid El-Gazzâlî (2014), Tehafütü’l-Felasife, çev. Mahmut Kaya ve Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
  • GOODMAN, Lenn E. (2006), İslam Hümanizmi, İstanbul, İletişim Yayınları.
  • GUTAS, Dimitri (2004), İbn Sina’nın Mirası, çev. M. Cüneyt Kaya, İstanbul, Klasik Yayınları.
  • GÜRÜZ, Kemal (2016), Medrese v. Üniversite, İstanbul, Ka Kitap.
  • İbn Rüşd (2016), Felsefe Din İlişkileri Faslu’-makal el-Keşf an minhâc’l-edille, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul, Dergâh Yayınları.
  • İmam Gazalî (2016), El-Munkizü Mine’d Dalâl ve Tasavvufî İncelemeler, Çev. Salih Uçan, İstanbul, Kayıhan Yayınları.
  • RUSHDIE, Salman (2016), İki Yıl Sekiz Ay Yirmi Sekiz Gece, İstanbul, Can Sanat Yayınları.
  • SİFİL, Ebubekir (2014), İmam Gazalî’ye Dair Mülakat, İstanbul, Sahn-ı Semân İslami İlimler Eğitim ve Araştırma Merkezi. (https://www.slideshare.net/slideshow/ebubekir-sifil-mam-gazalye-dair-mlkt/42838712)
  • UYANIK, Mevlüt (2016), İslam Bilgi Felsefesinde Kalbin Anlaması Gazzalî ve Mevlânâ Örneği, Ankara, Araştırma Yayınları.
  • YANARDAĞ, Merdan (2013), Türkiye Neden Feda Edildi, İstanbul, Destek Yayınları.
Toplam 16 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Sistematik Felsefe (Diğer)
Bölüm Makaleler
Yazarlar

İlyas Koçak

Erken Görünüm Tarihi 18 Temmuz 2025
Yayımlanma Tarihi 21 Temmuz 2025
Gönderilme Tarihi 19 Mart 2025
Kabul Tarihi 29 Nisan 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 9 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Koçak, İ. (2025). GAZZALÎ NEYE KARŞIYDI?. Akademik MATBUAT, 9(1), 26-39. https://doi.org/10.62809/matbuat.1661359