Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

A Marble Telesphoros Statuette from Collection of Gaye Çarmıklı

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 111 - 126, 27.06.2025

Melih Arslan , Ahmet Emirhan Bulut

Öz

Telesphoros is a deity characterized by a distinct iconography and is typically depicted as a child. His iconography is defined by a hooded (cucullus) mantel that envelops nearly his entire body. While there is no scholarly consensus on his origins, archaeological and numismatic evidence demonstrates his widespread veneration in Western Anatolia. The earliest epigraphic and numismatic attestations of Telesphoros are associated with the Pergamon. Absent from Greek mythology, Telesphoros functions as a healing god in conjunction with Asclepius and Hygieia. In certain funerary contexts, he is also served as a protector and guide for the deceased in the afterlife. The subject of this study is a marble statuette of Telesphoros that adheres to the traditional iconographic conventions. However, it stands out due to two significant features: its exceptional state of preservation and the presence of a star motif on its cucullus. By providing a detailed analysis of the Telesphoros cult and its iconography, this study seeks to enhance our understanding of the child god’s role and significance in Anatolia.

Anahtar Kelimeler

marble statuette Telesphoros Roman period health cult

Kaynakça

  • Arınç U. 2023, Arykanda Antik Kentinin Hellenistik ve Roma Dönemi Plastik Sanatı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Antalya.
  • Aurenhammer M. 1990, Die Skulpturen von Ephesos. Idealplastik, Forschungen in Ephesos X/1, Wien.
  • Atasoy S. Y. 1974, “The Kocakizlar Tumulus in Eskişehir, Turkey”. American Journal of Archaeology 78(3), 255-263.
  • Babelon E. & Blanchet J.A. 1895, Catalogue des bronzes antiques de la Bibliothèque Nationale, Paris.
  • Baykan D. 2019, “Allianoi’dan Sağlık Kültüne İlişkin Metal Buluntu Örnekleri”. MASROP 13(1), 1-15.
  • Bruhl A. 1956, “Asclépios et Télesphore sur un autel funéraire trouvé près de la Via Aurelia”. Mélanges d’archéologie et d’histoire, tome 68, 127-138.
  • Condos T. 1997, Star Myths of the Greeks and Romans. A Sourcebook. Phanes Press.
  • Çevirici-Coşkun F. 2019, “Telesphoros Figürinleri”. Ed. Coşkun G., Afyonkarahisar Müzesi Terrakotta Figürinleri. Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara.
  • Demirer Ü. & Yaraş A. 2016, “Yelten Asklepiosu”. Seleucia VI, 45-59.
  • Demirer Ü. 2019, “Telesphoros’un Köken Sorunu”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 9(18), 53-67.
  • Deonna W. 1955, “Télesphore et le « genius cucullatus » celtique”. Latomus, T. 14, Fasc. 1, 43-74.
  • Drew-Bear T., Thomas, C. M. & Yıldızturan, M. 1999, The Museum of Anatolian Civilizations. Phrygian Votive Steles, Ankara.
  • Edelstein E. J. 1945, Asclepius: Collection and Interpretation of the Testimonies, I, Baltimore.
  • Ehling K. 2005, “Ein reitender Telesphoros”. Epigraphica Anatolica 38, 159–164.
  • Farnell L. R. 1921, Greek Hero Cults and Ideas of Immortality: The Gifford Lectures Delivered in the University of St. Andrews in the Year 1920, Clarendon Press.
  • Fritze H. 1910, Die Münzen von Pergamon, Verlag der königlichen Akademie der Wissenschaften, Berlin.
  • Grandjouan C. G. 1961, The Athenian Agora. Terracottas and Plastic Lamps of Roman Period, Princeton – New Jersey.
  • Gül Z. 2023, Telesphoros ve İkonografisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı.
  • Habicht C. 1969, Die Inschriften des Asklepieions. Altertümer von Pergamon VIII 3, De Gruyter, Berlin.
  • Hermary A. 1986, “Dioskuroi”. Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC) 3/1, Zürich, 567-593.
  • Jurukova J. 1981, Die Münzprägung von Bizye, Akademie-Verlag, Berlin.
  • Kasapoğlu H. 2015, “Statuette and Figurines”. (Ed. C. Başaran, The Flourishing City Of Ancient Troad: Parion. Surveys, Excavation and Restoration Works Carried Out Between 1997-2009, İstanbul: Ege Yayınları, 177-192.
  • La Fragola A. 2015, “Il Dio Sfuggente”. Archeo 361, Sardegna, 56–65.
  • Lambert R. 1984, Beloved and God. The Story of Hadrian and Antinous, Viking.
  • Lissi-Caronna E. 1986, Il Mitreo dei Castra Peregrinorum (S. Stefano Rotondo), Brill, Leiden.
  • Lochman T. 2003, Studien zu kaiserzeitlichen Grab- und Votivreliefs aus Phrygien, Skulpturhalle Basel.
  • Ohlemutz E. 1968, Die Kulte und Heiligtümer der Götter in Pergamon, Darmstadt.
  • Özoral F. 1982, “Kutludüğün Heykelcikleri”. Türk Arkeoloji Dergisi 45, 1-10.
  • Paus. (Pausanias, Periegesis tes Hellados). Pausanias, Description of Greece, (Çev.) Jones, W\.H.S., 1918, Loeb Classical Library.
  • Roscher W. H. 1916-1924, “Telesphoros”. Ausführliches Lexicon der Griechischen und Römischen Mythologie, 309-326.
  • Rühfel H. 1994, “Telesphoros”. Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC) 7/1, Zürich, 870-878.
  • Sezer S. S. 2014, “Bolu Müzesi’nden Bir Grup Heykeltıraşlık Eseri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7(32), 404-424.
  • Sharpe H. F. 2014, “Bronze Statuettes from the Athenian Agora: Evidence for Domestic Cults in Roman Greece”. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 83(1), 143-187.
  • Şahin M. & Taşlıalan M. 2010, “Smyrna Agorası Heykeltraşlık Buluntuları”. Olba XVIII, 175-240.
  • Şimşek C. 2011, Laodikeia Nekropolü. (2004-2006 Yılları). (Ed. C. Şimşek, Laodikeia Çalışmaları 1.2. Ege Yayınları, İstanbul.
  • Şimşek C. 2013, Laodikeia (Laodicea ad Lycum). Laodikeia Çalışmaları 2, Ege Yayınları, İstanbul.
  • Touchais G. 1984, “Athènes, fouilles d’urgence et trouvailles fortuites”. Bulletin de correspondance hellénique, Vol. 108, livraison 2, 740-745.
  • Tulunay E. T. 2005, “Soloi Pompeiopalis Heykelleri (2000-2003)”. Araştırma Sonuçları Toplantısı 22(2), 23-30.
  • Varga T. 2016, “Telesphorus. A healing child god in Roman Dacia”. Studia Universitatis Babeș–Bolyai. Historia 60(1), 17-40.
  • Yaraş A. 2015a, “Telesphoros Heykeli (Edirne Müzesi 1148)”. Eds. C. Şimşek, B. Duman, E. Konakçı, Mustafa Büyükkolancı’ya Armağan. Ege Yayınları, İstanbul, 723-727.
  • Yaraş A. 2015b, “Pergamon Maymun Sekisi Nekropolü’nden Pişmiş Toprak İki Telesphoros Heykelciği”. (Ed. E. Okan, C. Atilla, Prof. Dr. Ömer Özyiğit’e Armağan. Ege Yayınları, İstanbul, 459-466.
  • Yaraş A. 2016, “Kütahya Müzesi’nde Pişmiş Toprak İki Telesphoros Heykelciği”. Ed. S. Ünan, Kütahya Müzesi 2015 Yıllığı “50. Yıl Anısına”. Bilgin Kültür Sanat Yayıncılık, Ankara. 269-275.
  • Weisser B. 2006, “Asklepios auf antiken Münzen in Epidauros, Athen und Pergamon”. Ed. T. Lehmann, Wunderheilungen in der Antike, Von Asklepios zu Felix Medicus, Oberhausen, 62-81.
  • Wiseman J. & Mano-Zissi D. 1974, “Excavations at Stobi, 1973-1974”. Journal of Field Archaeology, 1(2), 117-148.
  • Wiseman J. & Mano-Zissi D. 1976, “Stobi: A City of Ancient Macedonia”. Journal of Field Archaeology, 3(3), 269-302.
  • Wroth W. 1883, “Telesphoros at Dionysopolis”. The Journal of Hellenic Studies 4, 161-162.

Gaye Çarmıklı Koleksiyonundan Bir Mermer Telesphoros Heykelciği

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 111 - 126, 27.06.2025

Melih Arslan , Ahmet Emirhan Bulut

Öz

Telesphoros, kendine has bir ikonografisi olan ve çoğunlukla bir çocuk olarak betimlenen bir tanrıdır. Telesphoros, neredeyse tüm vücudunu saran kukuletalı (cucullus) bir pelerin ile tanımlanır. Tanrının kökeni konusunda fikir birliği olmasa da Batı Anadolu’da çok yoğun bir tapınım gördüğü arkeolojik ve numismatik verilerle kanıtlanmıştır. Telesphoros’un adının geçtiği en erken epigrafik kalıntı ve en erken numismatik veri, Pergamon kentini işaret etmektedir. Yunan mitolojisinde yeri bulunmayan Telesphoros, Asklepios ve Hygeia ile birlikte sağaltıcı tanrı rolündedir. Bazı mezar kontekstlerinden hareketle, Telesphoros’un ölüye öteki dünyada eşlik etme ve onu koruma fonksiyonu da bulunduğu anlaşılmaktadır. Çalışmamızın konusunu oluşturan mermer Telesphoros heykeli, alışılagelmiş Telesphoros ikonografisindedir. Eseri Anadolu’da çok az örneği olan mermer Telesphoros heykelciklerinden ayıran iki önemli unsur, kusursuza yakın korunma durumu ve başlığındaki yıldız motifidir. Telesphoros kültü ve ikonografisi hakkında bilgiler de sunan çalışmamız, Anadolu’daki Telesphoros kültüne ve çocuk tanrının Anadolu’daki bilinirliğine bir katkı yapmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mermer Heykelcik Telesphoros Roma Dönemi Sağlık kültü

Kaynakça

  • Arınç U. 2023, Arykanda Antik Kentinin Hellenistik ve Roma Dönemi Plastik Sanatı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Antalya.
  • Aurenhammer M. 1990, Die Skulpturen von Ephesos. Idealplastik, Forschungen in Ephesos X/1, Wien.
  • Atasoy S. Y. 1974, “The Kocakizlar Tumulus in Eskişehir, Turkey”. American Journal of Archaeology 78(3), 255-263.
  • Babelon E. & Blanchet J.A. 1895, Catalogue des bronzes antiques de la Bibliothèque Nationale, Paris.
  • Baykan D. 2019, “Allianoi’dan Sağlık Kültüne İlişkin Metal Buluntu Örnekleri”. MASROP 13(1), 1-15.
  • Bruhl A. 1956, “Asclépios et Télesphore sur un autel funéraire trouvé près de la Via Aurelia”. Mélanges d’archéologie et d’histoire, tome 68, 127-138.
  • Condos T. 1997, Star Myths of the Greeks and Romans. A Sourcebook. Phanes Press.
  • Çevirici-Coşkun F. 2019, “Telesphoros Figürinleri”. Ed. Coşkun G., Afyonkarahisar Müzesi Terrakotta Figürinleri. Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara.
  • Demirer Ü. & Yaraş A. 2016, “Yelten Asklepiosu”. Seleucia VI, 45-59.
  • Demirer Ü. 2019, “Telesphoros’un Köken Sorunu”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 9(18), 53-67.
  • Deonna W. 1955, “Télesphore et le « genius cucullatus » celtique”. Latomus, T. 14, Fasc. 1, 43-74.
  • Drew-Bear T., Thomas, C. M. & Yıldızturan, M. 1999, The Museum of Anatolian Civilizations. Phrygian Votive Steles, Ankara.
  • Edelstein E. J. 1945, Asclepius: Collection and Interpretation of the Testimonies, I, Baltimore.
  • Ehling K. 2005, “Ein reitender Telesphoros”. Epigraphica Anatolica 38, 159–164.
  • Farnell L. R. 1921, Greek Hero Cults and Ideas of Immortality: The Gifford Lectures Delivered in the University of St. Andrews in the Year 1920, Clarendon Press.
  • Fritze H. 1910, Die Münzen von Pergamon, Verlag der königlichen Akademie der Wissenschaften, Berlin.
  • Grandjouan C. G. 1961, The Athenian Agora. Terracottas and Plastic Lamps of Roman Period, Princeton – New Jersey.
  • Gül Z. 2023, Telesphoros ve İkonografisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı.
  • Habicht C. 1969, Die Inschriften des Asklepieions. Altertümer von Pergamon VIII 3, De Gruyter, Berlin.
  • Hermary A. 1986, “Dioskuroi”. Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC) 3/1, Zürich, 567-593.
  • Jurukova J. 1981, Die Münzprägung von Bizye, Akademie-Verlag, Berlin.
  • Kasapoğlu H. 2015, “Statuette and Figurines”. (Ed. C. Başaran, The Flourishing City Of Ancient Troad: Parion. Surveys, Excavation and Restoration Works Carried Out Between 1997-2009, İstanbul: Ege Yayınları, 177-192.
  • La Fragola A. 2015, “Il Dio Sfuggente”. Archeo 361, Sardegna, 56–65.
  • Lambert R. 1984, Beloved and God. The Story of Hadrian and Antinous, Viking.
  • Lissi-Caronna E. 1986, Il Mitreo dei Castra Peregrinorum (S. Stefano Rotondo), Brill, Leiden.
  • Lochman T. 2003, Studien zu kaiserzeitlichen Grab- und Votivreliefs aus Phrygien, Skulpturhalle Basel.
  • Ohlemutz E. 1968, Die Kulte und Heiligtümer der Götter in Pergamon, Darmstadt.
  • Özoral F. 1982, “Kutludüğün Heykelcikleri”. Türk Arkeoloji Dergisi 45, 1-10.
  • Paus. (Pausanias, Periegesis tes Hellados). Pausanias, Description of Greece, (Çev.) Jones, W\.H.S., 1918, Loeb Classical Library.
  • Roscher W. H. 1916-1924, “Telesphoros”. Ausführliches Lexicon der Griechischen und Römischen Mythologie, 309-326.
  • Rühfel H. 1994, “Telesphoros”. Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC) 7/1, Zürich, 870-878.
  • Sezer S. S. 2014, “Bolu Müzesi’nden Bir Grup Heykeltıraşlık Eseri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7(32), 404-424.
  • Sharpe H. F. 2014, “Bronze Statuettes from the Athenian Agora: Evidence for Domestic Cults in Roman Greece”. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 83(1), 143-187.
  • Şahin M. & Taşlıalan M. 2010, “Smyrna Agorası Heykeltraşlık Buluntuları”. Olba XVIII, 175-240.
  • Şimşek C. 2011, Laodikeia Nekropolü. (2004-2006 Yılları). (Ed. C. Şimşek, Laodikeia Çalışmaları 1.2. Ege Yayınları, İstanbul.
  • Şimşek C. 2013, Laodikeia (Laodicea ad Lycum). Laodikeia Çalışmaları 2, Ege Yayınları, İstanbul.
  • Touchais G. 1984, “Athènes, fouilles d’urgence et trouvailles fortuites”. Bulletin de correspondance hellénique, Vol. 108, livraison 2, 740-745.
  • Tulunay E. T. 2005, “Soloi Pompeiopalis Heykelleri (2000-2003)”. Araştırma Sonuçları Toplantısı 22(2), 23-30.
  • Varga T. 2016, “Telesphorus. A healing child god in Roman Dacia”. Studia Universitatis Babeș–Bolyai. Historia 60(1), 17-40.
  • Yaraş A. 2015a, “Telesphoros Heykeli (Edirne Müzesi 1148)”. Eds. C. Şimşek, B. Duman, E. Konakçı, Mustafa Büyükkolancı’ya Armağan. Ege Yayınları, İstanbul, 723-727.
  • Yaraş A. 2015b, “Pergamon Maymun Sekisi Nekropolü’nden Pişmiş Toprak İki Telesphoros Heykelciği”. (Ed. E. Okan, C. Atilla, Prof. Dr. Ömer Özyiğit’e Armağan. Ege Yayınları, İstanbul, 459-466.
  • Yaraş A. 2016, “Kütahya Müzesi’nde Pişmiş Toprak İki Telesphoros Heykelciği”. Ed. S. Ünan, Kütahya Müzesi 2015 Yıllığı “50. Yıl Anısına”. Bilgin Kültür Sanat Yayıncılık, Ankara. 269-275.
  • Weisser B. 2006, “Asklepios auf antiken Münzen in Epidauros, Athen und Pergamon”. Ed. T. Lehmann, Wunderheilungen in der Antike, Von Asklepios zu Felix Medicus, Oberhausen, 62-81.
  • Wiseman J. & Mano-Zissi D. 1974, “Excavations at Stobi, 1973-1974”. Journal of Field Archaeology, 1(2), 117-148.
  • Wiseman J. & Mano-Zissi D. 1976, “Stobi: A City of Ancient Macedonia”. Journal of Field Archaeology, 3(3), 269-302.
  • Wroth W. 1883, “Telesphoros at Dionysopolis”. The Journal of Hellenic Studies 4, 161-162.
Toplam 46 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Yunan ve Roma Dönemi Arkeolojisi
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Melih Arslan 0000-0002-2152-1564

Ahmet Emirhan Bulut 0000-0002-0845-7756

Yayımlanma Tarihi 27 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 4 Şubat 2025
Kabul Tarihi 4 Mart 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 15 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Arslan, M., & Bulut, A. E. (2025). Gaye Çarmıklı Koleksiyonundan Bir Mermer Telesphoros Heykelciği. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 15(1), 111-126. https://doi.org/10.13114/mjh.1632998
 Kapak Resmi İndir
Adres:
Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi
Akdeniz Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi
07058 Kampüs, Antalya / TÜRKİYE		E-Posta:
mjh@akdeniz.edu.tr