Öz
Bu çalışmada Osmanlı Arşivi’nin farklı tasniflerinde karşımıza nadiren çıkan Yeniçeri ortalarına ait gelir-gider defterlerinden 44. Ağa Bölüğü’ne ait gelir ve gider defterleri kullanılarak, Yeniçeri orta sandıklarının 19. yüzyıl başlarındaki işleyişi, sandıklardan verilen kredilerin niteliği ve niceliği, kredi alanlar ve sandıklardan yapılan harcamalar hakkında bazı genel tespitler yapılmaktadır. Yeniçeri Ocağı’nı oluşturan ortaların para vakfı olarak işlettikleri sermayeler mütevazı rakamlar olsa da, 196 orta sandığının toplam sermayesi göz önüne alındığında bunun yüksek bir meblağı oluşturduğu ve İstanbul’un finansal ve ekonomik hayatında önemli rol oynadığı iddia edilebilir. Yeniçeri orta sandıklarının verdikleri kredilerin orta ve küçük büyüklükte meblağlardan oluştuğu ve buralardan borç alanların orta ve küçük ölçekli tüccar-esnaf ile orta ve dar gelirli İstanbullulardan oluştuğu görülmektedir. Çalışmada Yeniçeri orta sandıklarının hem borç verme süreçlerinde hem de murabaha oranlarında diğer para vakıfları ile aynı prensiplerle işlediği de varılan diğer bir sonuçtur. Ele alınan dönemde 44. Ağa Bölüğü’nün gelir ve giderlerinin çoğunlukla birbirine çok yakın seyrettiği, ancak savaş dönemlerinde giderlerde önemli artış yaşandığı ve merkezî yönetimin desteğine ihtiyaç duyulduğu da tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
yeniçeriler yeniçeri orta sandıkları para vakıfları kredi ilişkileri 44. Ağa Bölüğü
Kaynakça
- Bardakoğlu, Ali, “Ferāğ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XII, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, s. 351-354.
- Barkan, Ömer Lüffî ve Ayverdi, Ekrem Hakkı, İstanbul Vakıfları Tahrîr Defteri 953 (1546) Tarihli, İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü, İstanbul 1970.
- Bayındır, Abdülaziz, “Bey´ bi’l-vefâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. VI, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992, s. 20-22.
- Çağatay, Neşey, “Ribā and Interest Concept and Banking in the Ottoman Empire”, Studia Islamica, 32 (1970), p. 53-68.
- Çizakça, Murat, “Cash Waqfs of Bursa, 1555-1823”, Journal of Economic and Social History of the Orient, 3/38 (1995), p. 313-354.
- Gökçe, Evren, “Bir Yeniçeri Ortasının Günlük Masrafları: 32. Ortanın Harcamaları Üzerine Bir Değerlendirme”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 17, (Haziran 2023), s. 77-106.
- Gül, Abdülkasım, İrad ve Mesarifat Beyan Olunur: Yeniçeri Ocağı 61. Bölüğün Gelir-Gider Defterleri (1163-1241/1750-1826), Küre Yayınları, İstanbul 2023.
- Kaya, Süleyman, “Para Vakıfları Üzerine”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, I/1, (2003), s. 189-203.
- ______________, “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Kredi İlişkilerinin Hukuki Boyutu”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, 3, (Bahar 2007), s. 13-41.
- Kayaçağlayan, Naime Yüksel, XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Yeniçerilerin Politik ve Sosyo-Ekonomik Rolleri: İstanbul Örneği, (Doktora Tezi), Yıldırım Bayezıt Üniversitesi, Ankara 2018.
- Kokdaş, İrfan ve Araz, Yahya, “Regiment Waqfs and Funds of Janissaries within Local and Transprovincial Settings: The Case of Istanbul and Vidin, 1720–1826”, 12th Halcyon Days in Crete Symposium, The Janissaries: Socio-political and Economic Actors in the Ottoman Empire, 12.01.2014-14.01.2024, Girit, Yunanistan, Crete University Press/FORTH, Crete 2025.
- Kokdaş, İrfan, “İstanbul Esame Piyasası Üzerine Notlar (1750-1826)”, Payitaht Yeniçerileri: Padişahın Asi Kulları, 1700, 1826, ed. Aysel Yıldız, Yannis Spyropoulos, ve M. Mert Sunar, Kitap Yayınevi, İstanbul 2022, s. 157-200.
- Mandaville, Jon E., “Usurious Piety: The Cash Waqf Controversy in the Ottoman Empire”, International Journal of Middle East Studies, 3(10), (1979), p. 289-308.
- Mebde-i Kanun-i Yeniçeri Odjagı Tarihi (İstoriya proishojdeniya zakonov I Anuçarskogo korpusa), red. İrina E. Petrosyan, Moskva, İzd-vo “Nauka”, Glav. red. Vostoçnoy Lit-rı, 1987.
- Özcan, Tahsin, Osmanlı Para Vakıfları: Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara 2003. Şenyurt, Ali, “Yeniçeri Ortaları Yardımlaşma Sandıkları”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33, (2017), s. 155-170.
- Sunar, Mehmet Mert, “XVIII. Yüzyıl ve XIX. Yüzyıl Başları Yeniçeri Kışlaları Üzerine Bir Değerlendirme” Yeni Bir Askeri Tarih Özlemi: Savaş, Teknoloji ve Deneysel Çalışmalar, ed. Kahraman Şakul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2013, s. 252-276.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Kapıkulu Ocakları, c. I, Ankara, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1943.
Öz
This article examines the functioning of Janissary orta funds, the characteristics of the loans they issued, and the identities of their debtors in early nineteenth-century Istanbul, drawing on the revenue and expenditure register of the 44th Ağa Bölük. Although the capital owned by Janissary ortas was not substantial, the total capital of 196 Janissary ortas constituted a considerable sum making a notable impact on Istanbul’s financial market and economy. The article argues that Janissary orta funds typically issued small- and medium-scale loans to merchants and artisans operating small or mid-sized enterprises, as well as to members of Istanbul’s middle and lower socioeconomic classes. At least on the paper, Janissary orta funds adhered to the general principles that governed the functioning of cash waqfs in the Ottoman Empire. During the period under study, the revenues and expenditures of the 44th Ağa Bölük maintained a delicate balance, which was disrupted in favor of expenditures during wartime. In such instances, the 44th Ağa Bölük’s fund needed to be subsidized by the central government.
Anahtar Kelimeler
janissaries janissary orta funds cash waqfs credit relations 44th Ağa Bölük
Kaynakça
- Bardakoğlu, Ali, “Ferāğ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XII, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, s. 351-354.
- Barkan, Ömer Lüffî ve Ayverdi, Ekrem Hakkı, İstanbul Vakıfları Tahrîr Defteri 953 (1546) Tarihli, İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü, İstanbul 1970.
- Bayındır, Abdülaziz, “Bey´ bi’l-vefâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. VI, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992, s. 20-22.
- Çağatay, Neşey, “Ribā and Interest Concept and Banking in the Ottoman Empire”, Studia Islamica, 32 (1970), p. 53-68.
- Çizakça, Murat, “Cash Waqfs of Bursa, 1555-1823”, Journal of Economic and Social History of the Orient, 3/38 (1995), p. 313-354.
- Gökçe, Evren, “Bir Yeniçeri Ortasının Günlük Masrafları: 32. Ortanın Harcamaları Üzerine Bir Değerlendirme”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 17, (Haziran 2023), s. 77-106.
- Gül, Abdülkasım, İrad ve Mesarifat Beyan Olunur: Yeniçeri Ocağı 61. Bölüğün Gelir-Gider Defterleri (1163-1241/1750-1826), Küre Yayınları, İstanbul 2023.
- Kaya, Süleyman, “Para Vakıfları Üzerine”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, I/1, (2003), s. 189-203.
- ______________, “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Kredi İlişkilerinin Hukuki Boyutu”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, 3, (Bahar 2007), s. 13-41.
- Kayaçağlayan, Naime Yüksel, XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Yeniçerilerin Politik ve Sosyo-Ekonomik Rolleri: İstanbul Örneği, (Doktora Tezi), Yıldırım Bayezıt Üniversitesi, Ankara 2018.
- Kokdaş, İrfan ve Araz, Yahya, “Regiment Waqfs and Funds of Janissaries within Local and Transprovincial Settings: The Case of Istanbul and Vidin, 1720–1826”, 12th Halcyon Days in Crete Symposium, The Janissaries: Socio-political and Economic Actors in the Ottoman Empire, 12.01.2014-14.01.2024, Girit, Yunanistan, Crete University Press/FORTH, Crete 2025.
- Kokdaş, İrfan, “İstanbul Esame Piyasası Üzerine Notlar (1750-1826)”, Payitaht Yeniçerileri: Padişahın Asi Kulları, 1700, 1826, ed. Aysel Yıldız, Yannis Spyropoulos, ve M. Mert Sunar, Kitap Yayınevi, İstanbul 2022, s. 157-200.
- Mandaville, Jon E., “Usurious Piety: The Cash Waqf Controversy in the Ottoman Empire”, International Journal of Middle East Studies, 3(10), (1979), p. 289-308.
- Mebde-i Kanun-i Yeniçeri Odjagı Tarihi (İstoriya proishojdeniya zakonov I Anuçarskogo korpusa), red. İrina E. Petrosyan, Moskva, İzd-vo “Nauka”, Glav. red. Vostoçnoy Lit-rı, 1987.
- Özcan, Tahsin, Osmanlı Para Vakıfları: Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara 2003. Şenyurt, Ali, “Yeniçeri Ortaları Yardımlaşma Sandıkları”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33, (2017), s. 155-170.
- Sunar, Mehmet Mert, “XVIII. Yüzyıl ve XIX. Yüzyıl Başları Yeniçeri Kışlaları Üzerine Bir Değerlendirme” Yeni Bir Askeri Tarih Özlemi: Savaş, Teknoloji ve Deneysel Çalışmalar, ed. Kahraman Şakul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2013, s. 252-276.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Kapıkulu Ocakları, c. I, Ankara, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1943.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Genel Türk Tarihi (Diğer) |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 16 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 9 Aralık 2024 |
| Kabul Tarihi | 2 Mayıs 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 12 Sayı: 1 |