Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Breaking the Chains: The Role of Russian Captives in the Occupation and Abolition of Slavery in Turkestan

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 141 - 164, 16.06.2025
https://doi.org/10.16985/mtad.1660026

Öz

One of the most striking dimensions of the Russian Empire's expansionist policies towards the Turkestan region was the discursive and strategic framework constructed around the practice of slavery. Throughout the long-term process extending from the 16th century to the late 19th century, the issue of Russian captives held in the Khanates of Bukhara and Khiva consistently occupied a central position in the agenda of the Russians. However, diplomatic negotiations concerning prisoner exchanges or the release of captives largely failed, paving the way for Russia to activate military options. Russia’s military intervention in Turkestan was legitimized through a discourse that portrayed the Tsarist ideology and the imperial rhetoric of the period as committed to the abolition of slavery. Nevertheless, archival documents, travel accounts, and contemporary testimonies reveal that this discourse was largely based on political manipulation. Although slavery was officially abolished following the Russian domination of the Khanate of Khiva in 1873, it is evident that the slave trade and practices of captivity in the region continued for some time. For the khanates, the existence of Russian captives was not merely a matter of war booty; rather, it functioned as a strategic instrument providing negotiating superiority against Russia. This situation transformed the phenomenon of captivity from a mere economic activity into a crucial component of politics and diplomacy. On the other hand, for Russia, this issue was positioned at the very center of the argument of “humanitarian intervention” that justified its policy of conquest in Central Asia; yet in practice, it became clear that the primary motivation of this intervention did not go beyond the liberation of Russian captives. Russia did not aim for a profound transformation of the social and economic infrastructure of slavery in the region, a fact that became evident in its colonial practices. The role of the Turkmen groups in the slave trade constituted another complex dimension of this process. The entanglement of ethnic, sectarian, and economic factors in this structure not only shaped Russo-Turkestan relations but also formed an essential part of the internal dynamics between the khanates. Ultimately, the abolition of slavery in Turkestan was not so much the direct result of Russian intervention as it was the consequence of local resistance movements, internal rebellions, and broader processes of social transformation. The strategy of the Tsarist administration to present itself as a “liberator” was essentially a discursive construction that masked its imperial expansion. In this context, the question of slavery evolved into an ideological apparatus skillfully designed by Russia to legitimize its military and political expansion in Central Asia, becoming a striking example of the classical tension between imperial politics and humanitarian rhetoric.

Teşekkür

Teşekkür ederim

Kaynakça

  • Apollova, N. G., Prisoedinenie Kazahstana k Rossii, Akademii Nauk Kazahskoy, SSR, Alma-Ata 1948.
  • Barthold, V. V. Rusya ve Avrupa’da Oryantalizm, çev. Kaya Bayraktar, Ayşe Mera, Küre Yayınları, İstanbul 2004.
  • Burnes, Alexander Travels into Bokhara: Being the Account of a Journey From India to Cabool, Tartary and Persia Also, Narrative of a Voyage on the Indus from the Sea to Lahore, with Presents from the King of Great Britain, Performed under the Orders of Supreme Government of India, in the Years 1831, 1832 and 1833, C. II., Londra 1835.
  • Burton, Audrey, “Russian Slaves in Seventeenth-Century Bukhara”, Post- Soviet Central Asia, ed. Touraj Atabaki and John O’Kane, Tauris Academic Studies, Leiden, Amsterdam, p. 345-346.
  • Burton, Audrey, The Bukharans: Dynastic, Diplomatic and Commercial History, 1550-1702, Curzon Press, Richmond 1997.
  • Demetrius, Charles Boulger, England and Russia in Central Asia, Vol. 1, W.H. Allen, London 1879.
  • Denison, Edward Ross-Francis, Skrine Henry, En Eski Çağlardan Rus İşgaline: Türkistan'ın ve Türkistan Hanlıklarının Tarihi, çev. Resul Şahsi, Divan Kitap, İstanbul 2024.
  • Eden, Jeffrey Eric Slavery and Empire in Central Asia, Harvard University, Cambridge 2016.
  • Eugene, Schuyler, Türkistan, Batı Türkistan, Hokand, Buhara ve Kulca Seyahat Notları, çev. Firdevs Çetin, Halil Çetin, Paradigma Yayınevi, İstanbul 2017.
  • Hatunoğ¬lu, Nurettin, “Buhara Hanlığı”, Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2017.
  • İgnatiyev, Nikolai Pavlovic, Mission N.P. Ignatyev to Khiva and Bukhara in 1858, John L. Evans, Oriental Research Partnus, Newtonville 1984.
  • İstoriya Kazahstana v Russkih İstoçnikah XVI-XX vekov T. I. VI Almatı, (Arşiv Bel¬geleri Neşri) İKRİ-VI:43-44).
  • Ivanin, M.I., Opisanie Zimnego Pohoda v Hivu v 1839–40g, St Petersburg1874.
  • Jenkinson, Early Voyages and Travels to Russia and Persia By Anthony Jenkinson and Other Englishmen, With Some Account of The First İntercourse of The English With Russia and Central Asia By way of The Caspian Sea. Jukovskiy, S. V. Snoşeniya Rossii s Buharo i Hivo za Poslednee Trehsotletıe, Pet¬rograd 1915, s. 15-16.
  • Karakulak, Mesut, Türkistan’da Efendiler ve Köleler, Kronik Yayınları, İstanbul 2020.
  • Koç, Dinçer “XVI.-XIX. Yüzyıllarda Buhara Hanlığı’na Gelen Rus Diplomat ve Askerleri” TDA, C. 115, S. 227, (Mart-Nisan 2017), s. 61-90.
  • Kratkoe opisanie Buhari i Hive” Sibirskiy Vestnik, G. Spasskiy, Çast Perva¬ya, Tipografii Departamenta Narodnago Prosveşeniya, St. Petersburg 1823 s. 1-18.

Zincirleri Kırmak: Türkistan’ın İşgali ve Köleliğin Kaldırılmasında Rus Esirlerinin Rolü

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 141 - 164, 16.06.2025
https://doi.org/10.16985/mtad.1660026

Öz

Rus Çarlığı’nın Türkistan coğrafyasına yönelik yayılmacı politikalarının en dikkat çekici boyutlarından biri, bölgedeki kölelik pratiği üzerinden inşa edilen söylemsel ve stratejik çerçevedir. XVI. yüzyıldan XIX. yüzyılın sonlarına kadar süren bu uzun vadeli süreçte, özellikle Buhara ve Hive hanlıklarında tutulan Rus esirleri meselesi, Ruslar için daima öncelikli gündem maddelerinden biri olmuştur. Ancak esir değişimi ya da esirlerin serbest bırakılmasına dair yürütülen diplomatik müzakereler, büyük ölçüde başarısızlıkla sonuçlanmış ve bu durum Rusya'nın askerî seçenekleri devreye sokmasına zemin hazırlamıştır. Rusya'nın Türkistan’a yönelik askerî müdahalesi, Çarlık ideolojisinin ve dönemin emperyal retoriğinin önemli bir söylem kaynağı olarak “köleliği ortadan kaldırma” vaadiyle meşrulaştırılmıştır. Ne var ki arşiv belgeleri, seyyah raporları ve dönemin tanıklıkları, bu söylemin büyük ölçüde bir siyasi manipülasyona dayandığını göstermektedir. 1873 yılında Hive Hanlığı’nın Rus hâkimiyetine girmesiyle kölelik resmî olarak yasaklanmış olsa da bölgedeki köle ticareti ve esaret uygulamalarının bir süre daha devam ettiği gözlenmiştir. Hanlıklar açısından Rus esirlerinin varlığı, yalnızca bir savaş ganimeti değil; aynı zamanda Rusya karşısında müzakere üstünlüğü sağlayan stratejik bir enstrümandı. Bu durum, esirlik olgusunu salt bir ekonomik faaliyet olmaktan çıkararak, siyasetin ve diplomasinin önemli bir parçası haline getirmiştir. Öte yandan, Rusya açısından bu mesele, Orta Asya’daki işgal politikasını meşrulaştıran “insani müdahale” argümanının merkezine yerleştirilmiş; fakat uygulamada bu müdahalenin temel motivasyonunun esir Rusların kurtarılmasından öteye geçmediği görülmüştür. Rusya’nın, köleliğin bölgedeki toplumsal ve iktisadi altyapısına dair köklü bir dönüşüm hedeflemediği, sömürge pratiğinde açıkça ortaya çıkmıştır. Türkmen grupların köle ticaretindeki rolü ise sürecin bir diğer karmaşık boyutunu teşkil etmektedir. Etnik, mezhepsel ve ekonomik faktörlerin iç içe geçtiği bu yapı, yalnızca Rus-Türkistan ilişkilerinin değil, hanlıklar arasındaki iç dinamiklerin de önemli bir parçasıdır. Son kertede, Türkistan’daki köleliğin sona ermesi, Rus müdahalesinin doğrudan bir sonucu olmaktan ziyade, yerel direniş hareketleri, iç isyanlar ve toplumsal dönüşümlerin birleşik etkisiyle gerçekleşmiştir. Çarlık yönetiminin kendisini bir “özgürleştirici” olarak sunma stratejisi, esasen emperyal yayılmacılığı perdeleyen bir söylem inşasıydı. Bu bağlamda, kölelik meselesi, Rusya’nın Orta Asya’daki askeri ve siyasi yayılımını meşrulaştırmak için ustalıkla kurgulanmış ideolojik bir aparata dönüşmüş; imparatorluk siyaseti ile insani retorik arasındaki klasik gerilimin çarpıcı bir örneği haline gelmiştir.

Kaynakça

  • Apollova, N. G., Prisoedinenie Kazahstana k Rossii, Akademii Nauk Kazahskoy, SSR, Alma-Ata 1948.
  • Barthold, V. V. Rusya ve Avrupa’da Oryantalizm, çev. Kaya Bayraktar, Ayşe Mera, Küre Yayınları, İstanbul 2004.
  • Burnes, Alexander Travels into Bokhara: Being the Account of a Journey From India to Cabool, Tartary and Persia Also, Narrative of a Voyage on the Indus from the Sea to Lahore, with Presents from the King of Great Britain, Performed under the Orders of Supreme Government of India, in the Years 1831, 1832 and 1833, C. II., Londra 1835.
  • Burton, Audrey, “Russian Slaves in Seventeenth-Century Bukhara”, Post- Soviet Central Asia, ed. Touraj Atabaki and John O’Kane, Tauris Academic Studies, Leiden, Amsterdam, p. 345-346.
  • Burton, Audrey, The Bukharans: Dynastic, Diplomatic and Commercial History, 1550-1702, Curzon Press, Richmond 1997.
  • Demetrius, Charles Boulger, England and Russia in Central Asia, Vol. 1, W.H. Allen, London 1879.
  • Denison, Edward Ross-Francis, Skrine Henry, En Eski Çağlardan Rus İşgaline: Türkistan'ın ve Türkistan Hanlıklarının Tarihi, çev. Resul Şahsi, Divan Kitap, İstanbul 2024.
  • Eden, Jeffrey Eric Slavery and Empire in Central Asia, Harvard University, Cambridge 2016.
  • Eugene, Schuyler, Türkistan, Batı Türkistan, Hokand, Buhara ve Kulca Seyahat Notları, çev. Firdevs Çetin, Halil Çetin, Paradigma Yayınevi, İstanbul 2017.
  • Hatunoğ¬lu, Nurettin, “Buhara Hanlığı”, Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2017.
  • İgnatiyev, Nikolai Pavlovic, Mission N.P. Ignatyev to Khiva and Bukhara in 1858, John L. Evans, Oriental Research Partnus, Newtonville 1984.
  • İstoriya Kazahstana v Russkih İstoçnikah XVI-XX vekov T. I. VI Almatı, (Arşiv Bel¬geleri Neşri) İKRİ-VI:43-44).
  • Ivanin, M.I., Opisanie Zimnego Pohoda v Hivu v 1839–40g, St Petersburg1874.
  • Jenkinson, Early Voyages and Travels to Russia and Persia By Anthony Jenkinson and Other Englishmen, With Some Account of The First İntercourse of The English With Russia and Central Asia By way of The Caspian Sea. Jukovskiy, S. V. Snoşeniya Rossii s Buharo i Hivo za Poslednee Trehsotletıe, Pet¬rograd 1915, s. 15-16.
  • Karakulak, Mesut, Türkistan’da Efendiler ve Köleler, Kronik Yayınları, İstanbul 2020.
  • Koç, Dinçer “XVI.-XIX. Yüzyıllarda Buhara Hanlığı’na Gelen Rus Diplomat ve Askerleri” TDA, C. 115, S. 227, (Mart-Nisan 2017), s. 61-90.
  • Kratkoe opisanie Buhari i Hive” Sibirskiy Vestnik, G. Spasskiy, Çast Perva¬ya, Tipografii Departamenta Narodnago Prosveşeniya, St. Petersburg 1823 s. 1-18.
Toplam 17 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil İngilizce
Konular Orta Asya Tarihi
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Mesut Karakulak 0000-0002-0142-9170

Yayımlanma Tarihi 16 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 17 Mart 2025
Kabul Tarihi 19 Nisan 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 12 Sayı: 1

Kaynak Göster

Chicago Karakulak, Mesut. “Breaking the Chains: The Role of Russian Captives in the Occupation and Abolition of Slavery in Turkestan”. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi 12, sy. 1 (Haziran 2025): 141-64. https://doi.org/10.16985/mtad.1660026.

 29051

Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. 

29055