Öz
Following the Tanzimat Edict, one of the stages of the Ottoman State’s modernisaiton process was the developments in the field of law. This new approach, in which the state guaranteed the life, honour and property of the people, led to a major transformation in the conception and functioning of judicial processes. The centralisation efforts of the state led to the need for it to be more visible in daily social life. In addition, changing economic and social conditions in the 19th century resulted in the emergence of poor classes in the cities. Therefore, due to both the needs of the state and the changing conditions of the cities, the phenomenon of crime was reinterpreted and its framework was expanded and legal sentences were broadened. This article analyses the judicial events in Mardin in the post-Tanzimat period with a focus on the new conception of the state. The main sources of the study are the “Diyarbekir Provincial Newspaper” (Diyarbekir Vilayet Gazetesi), the Ottoman archival records and the Mardin Sharia Registers. According to the results of the article, the Ottoman State handled judicial events more meticulously in the period after the Tanzimat. Through the new institutions it established, the state reorganised the legal processes in Mardin in the context of state, space and society. The sentences were given in accordance with the legal texts of the period as a result of the modern judicial processes.
Anahtar Kelimeler
Ottoman State Mardin Event Tanzimat Edict Security judiciary
Kaynakça
- Adliye Nezareti. (1335). Ceza Kanunnâme-i Hümâyunu.
- Akgündüz, S. N. (2010). Tanzimat dönemi Osmanlı ceza hukuku uygulaması (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Aktürk, S. (2017). 1900 ve 1907 yılları arası Mardin Mekteb-i İdâdisi’nin ders programı ve muallim tayin işlemleri. Mukaddime, 8(1), 117-135.
- Ari, H. (2019). XIX ve XX. yüzyıllarda Mardin ve çevresinde misyonerlik faaliyetleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mardin.
- Avcı, M. (2004). Osmanlı hukukunda suçlar ve cezalar. İstanbul: Gökkubbe.
- Avcı, Y. (2010). Bir Osmanlı kentinde Tanzimat reformları ve kentsel dönüşüm. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
- Aydın, S., Emiroğlu, K., Özel, O. ve Ünsal, S. (2019). Mardin: Aşiret-Cemaat-Devlet. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Çadırcı, M. (2013). Tanzimat döneminde Anadolu kentlerinin sosyal ve ekonomik yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Deal, R. A. (2017). Namus cinayetleri ve sarhoş kavgaları: II. Abdülhamid döneminde şiddet. İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Dolapönü, H. (1972). Tarihte Mardin. İstanbul: Resim Ofset.
- Erbulut, E. (2021). Osmanlı’da hapishaneler (1839-1908) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bolu.
- Erdoğan, S. (2014). Kur’an ve sünnet ışığında suç-ceza uygunluğu (Mümâselet). İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları.
- Ergut, F. (2004). Modern devlet ve polis: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e toplumsal denetimin diyalektiği. İstanbul: İletişim.
- Erkek, M. S. (2013). Osmanlı Mardin’inde cinayet vakaları ve cinayet soruşturmaları hakkında bir değerlendirme. Belleten, 77(279), 637-652.
- Giddens, A. (2008). Ulus devlet ve şiddet (C. Atay, Çev.). İstanbul: Kalkedon.
- İnalcık, H. (2017). Tanzimat nedir?. H. İnalcık ve M. Seyitdanlıoğlu (Ed.), Tanzimat: Değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (ss. 29-56). İstanbul: İş Bankası Yayınları.
- İzgöer, M. Z. (1999). Diyarbakır salnameleri (Cilt 1-5). İstanbul: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
- Kalaycı, İ. (2014). Kosova Vilayeti’nde meydana gelen adlî olaylar (1876-1880). Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(25), 111-121.
- Karataş, M. (2017). XVIII-XIX. yüzyıllarda Diyarbakır ve çevresindeki bazı eşkıyalık hareketlerine karşı Osmanlı Devleti’nin aldığı tedbirler. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16(63), 1282-1296.
- Kuyaş, A. (Mülakat yapan) ve Berktay, H. ve Toprak, Z. (Mülakat yapılan). (2018). Tarihçi gözüyle “şiddetin tarihi” üzerine bir söyleşi. Cogito: Şiddet Sayısı, (6-7). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Lévy, N. (2008). Giriş. N. Lévy ve A. Toumarkine (Ed.), Osmanlı’da asayiş, suç ve ceza (ss. 1-16). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Mardin Şer’iye Sicilleri (2019). DİKA. Mardin.
- Mengirkaon, S. (2021). 19. yüzyılda Diyarbekir’de kıtlık (Yayımlanmamış doktora tezi). Mardin Artuklu Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Mardin.
- Michaud, Y. (1991). Şiddet. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Ortaylı, İ. (2016). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İstanbul: Timaş.
- Ortaylı, İ. (2018). Tanzimat devrinde Osmanlı mahallî idareleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Özcoşar, İ. (2009). Merkezileşme sürecinde bir taşra kenti Mardin (1800-1900). Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
- Özcoşar, İ., Güneş, H. H. ve Dinç, F. (2007). 235 nolu Mardin Şer’iye Sicili belge özetleri ve Mardin. İstanbul: İmak Ofset.
- Öztel, M. (2020). Osmanlı Devleti’nin kalpazanlıkla imtihanı (1818-1821). Belleten, 84(299), 315-356.
- Şahin, A. (2017). XIX. yüzyılın ilk yarısında Mardin sancağı (1789-1840). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
- Şemsettin Sami. (1996). Kâmûs-i Türkî. İstanbul: Gündoğdu Matbaası.
- Sönmez, A. (2005). Zaptiye teşkilatı’nın kuruluşu ve gelişimi (Doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Taşdelen, Ş. (2023). Türkiye Selçukluları döneminde Konya’da yaşanan adlî olaylar. Türkiye Selçukluları ve Konya: Sosyal ve İktisadî Hayat (ss. 541-553). Konya: Konya Ticaret Odası.
- Tezcan, M. (2003). Türk kültüründe kız kaçırma geleneklerinin antropolojik çözümlenmesi. Aile ve Toplum, 2(6).
- Tümer, Ş. (2022). Mardin çarşıları ve el sanatları. International Journal of Mardin Studies, 3(2), 102-104.
- Tuna, S. A. (2021). Osmanlı Devleti döneminde Mardin’de modern belediyecilik faaliyetleri. İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 159-178.
- Uyanık, M. Z. (2017). İslam hukukunda hapis cezası ve hapishane. İstanbul: Hikmetevi Yayınları.
- Weber, M. (1946). Politics as a vocation. H. H. Gerth & C. W. Mills (Ed.), From Max Weber: Essays in Sociology (ss. 77-128). New York: Oxford University Press.
Öz
Tanzimat Fermanı ile beraber Osmanlı Devleti’nin modernleşme sürecinde ortaya koyduğu yeniden müesseseleşme aşamalarından biri de hukuk alanındaki gelişmelerdir. Devletin, ahalinin canını, namusunu ve malını taahhüt altına aldığı bu yeni yaklaşım adlî süreçlerin tasavvur ve işleyişinde önemli bir dönüşümün yaşanmasına neden olmuştur. Merkezîleşme hamlesi devlet erkinin toplumsal hayatta daha görünür olma ihtiyacını beraberinde getirmiştir. Diğer taraftan 19. yüzyılda değişen ekonomik ve toplumsal koşullar kentlerde nispeten yoksul sınıfların ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Dolayısıyla hem devletin ihtiyaçları hem de kentlerin değişen demografik özellikleri nedeniyle suç olgusu yeniden yorumlanarak çerçevesi genişletilmiş, cezalar da detaylandırılmıştır. Bu makale Tanzimat sonrası dönemde Mardin’deki adlî olayları devletin yeni kavrayışı odağında ele almaktadır. Çalışmanın ana kaynakları başta Diyarbekir Vilayet Gazetesi, Osmanlı Arşiv kayıtları ve Mardin Şer’iyye Sicilleridir. Çalışmanın sonuçlarına göre Osmanlı Devleti, Tanzimat’tan sonraki süreçte adlî olayları daha özenli bir şekilde ele almıştır. Devlet, tesis ettiği yeni kurumlar vasıtasıyla Mardin’deki hukuki süreçleri devlet, mekân ve toplum denkleminde yeniden örgütlemiştir. Verilen cezalar modern yargılama süreçleri sonucunda dönemin hukuk metinleriyle uyumlu olarak verilmiştir.
Kaynakça
- Adliye Nezareti. (1335). Ceza Kanunnâme-i Hümâyunu.
- Akgündüz, S. N. (2010). Tanzimat dönemi Osmanlı ceza hukuku uygulaması (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Aktürk, S. (2017). 1900 ve 1907 yılları arası Mardin Mekteb-i İdâdisi’nin ders programı ve muallim tayin işlemleri. Mukaddime, 8(1), 117-135.
- Ari, H. (2019). XIX ve XX. yüzyıllarda Mardin ve çevresinde misyonerlik faaliyetleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mardin.
- Avcı, M. (2004). Osmanlı hukukunda suçlar ve cezalar. İstanbul: Gökkubbe.
- Avcı, Y. (2010). Bir Osmanlı kentinde Tanzimat reformları ve kentsel dönüşüm. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
- Aydın, S., Emiroğlu, K., Özel, O. ve Ünsal, S. (2019). Mardin: Aşiret-Cemaat-Devlet. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Çadırcı, M. (2013). Tanzimat döneminde Anadolu kentlerinin sosyal ve ekonomik yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Deal, R. A. (2017). Namus cinayetleri ve sarhoş kavgaları: II. Abdülhamid döneminde şiddet. İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Dolapönü, H. (1972). Tarihte Mardin. İstanbul: Resim Ofset.
- Erbulut, E. (2021). Osmanlı’da hapishaneler (1839-1908) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bolu.
- Erdoğan, S. (2014). Kur’an ve sünnet ışığında suç-ceza uygunluğu (Mümâselet). İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları.
- Ergut, F. (2004). Modern devlet ve polis: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e toplumsal denetimin diyalektiği. İstanbul: İletişim.
- Erkek, M. S. (2013). Osmanlı Mardin’inde cinayet vakaları ve cinayet soruşturmaları hakkında bir değerlendirme. Belleten, 77(279), 637-652.
- Giddens, A. (2008). Ulus devlet ve şiddet (C. Atay, Çev.). İstanbul: Kalkedon.
- İnalcık, H. (2017). Tanzimat nedir?. H. İnalcık ve M. Seyitdanlıoğlu (Ed.), Tanzimat: Değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (ss. 29-56). İstanbul: İş Bankası Yayınları.
- İzgöer, M. Z. (1999). Diyarbakır salnameleri (Cilt 1-5). İstanbul: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
- Kalaycı, İ. (2014). Kosova Vilayeti’nde meydana gelen adlî olaylar (1876-1880). Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(25), 111-121.
- Karataş, M. (2017). XVIII-XIX. yüzyıllarda Diyarbakır ve çevresindeki bazı eşkıyalık hareketlerine karşı Osmanlı Devleti’nin aldığı tedbirler. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16(63), 1282-1296.
- Kuyaş, A. (Mülakat yapan) ve Berktay, H. ve Toprak, Z. (Mülakat yapılan). (2018). Tarihçi gözüyle “şiddetin tarihi” üzerine bir söyleşi. Cogito: Şiddet Sayısı, (6-7). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Lévy, N. (2008). Giriş. N. Lévy ve A. Toumarkine (Ed.), Osmanlı’da asayiş, suç ve ceza (ss. 1-16). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Mardin Şer’iye Sicilleri (2019). DİKA. Mardin.
- Mengirkaon, S. (2021). 19. yüzyılda Diyarbekir’de kıtlık (Yayımlanmamış doktora tezi). Mardin Artuklu Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Mardin.
- Michaud, Y. (1991). Şiddet. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Ortaylı, İ. (2016). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İstanbul: Timaş.
- Ortaylı, İ. (2018). Tanzimat devrinde Osmanlı mahallî idareleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Özcoşar, İ. (2009). Merkezileşme sürecinde bir taşra kenti Mardin (1800-1900). Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
- Özcoşar, İ., Güneş, H. H. ve Dinç, F. (2007). 235 nolu Mardin Şer’iye Sicili belge özetleri ve Mardin. İstanbul: İmak Ofset.
- Öztel, M. (2020). Osmanlı Devleti’nin kalpazanlıkla imtihanı (1818-1821). Belleten, 84(299), 315-356.
- Şahin, A. (2017). XIX. yüzyılın ilk yarısında Mardin sancağı (1789-1840). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
- Şemsettin Sami. (1996). Kâmûs-i Türkî. İstanbul: Gündoğdu Matbaası.
- Sönmez, A. (2005). Zaptiye teşkilatı’nın kuruluşu ve gelişimi (Doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Taşdelen, Ş. (2023). Türkiye Selçukluları döneminde Konya’da yaşanan adlî olaylar. Türkiye Selçukluları ve Konya: Sosyal ve İktisadî Hayat (ss. 541-553). Konya: Konya Ticaret Odası.
- Tezcan, M. (2003). Türk kültüründe kız kaçırma geleneklerinin antropolojik çözümlenmesi. Aile ve Toplum, 2(6).
- Tümer, Ş. (2022). Mardin çarşıları ve el sanatları. International Journal of Mardin Studies, 3(2), 102-104.
- Tuna, S. A. (2021). Osmanlı Devleti döneminde Mardin’de modern belediyecilik faaliyetleri. İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 159-178.
- Uyanık, M. Z. (2017). İslam hukukunda hapis cezası ve hapishane. İstanbul: Hikmetevi Yayınları.
- Weber, M. (1946). Politics as a vocation. H. H. Gerth & C. W. Mills (Ed.), From Max Weber: Essays in Sociology (ss. 77-128). New York: Oxford University Press.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Osmanlı Sosyoekonomik Tarihi, Osmanlı Toplumu, Osmanlı Kurumları ve Medeniyeti (Diğer) |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 27 Mayıs 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 6 Aralık 2024 |
| Kabul Tarihi | 17 Şubat 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 16 Sayı: 1 |
e-ISSN: 2459-0711
Mukaddime is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License (CC BY NC).