Araştırma Makalesi
Yıl 2024,
Sayı: 6, 187 - 201, 30.04.2024
Öz
Diyâr-ı Rûm’da 16. yüzyıl dolaylarında görünürlükleri artan âşık, meddah ve hâyalî gibi icracıların anlatı mekânı olarak kahvehaneleri mesken tuttukları ve bu mekânlarda icralarda bulundukları bilinmektedir. Bu makalede hikâye anlatıcıları olarak kategorize edilmiş icracıların, Osmanlı döneminde kolektif bir anlatı zemini inşa ettikleri ve performanslarını muhataplarının beklentilerine göre şekillendirerek bir tahkiye ekonomisi oluşturdukları öne sürülmüştür. Kahvehanelerin müdahilliği ile şekillenen bu ekonomiyi popüler kültür bağlamında incelemiş olan makalede, anlatıcıların kendi içinde bir çeşit piyasa oluşturarak Osmanlı’da patronaj temelli metin üretim pratiklerinden farklı bir bağlamın içinde icralarını şekillendirdikleri ve popüler kültürde tutunmak adına muhtelif taktikler geliştirdikleri iddia edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Popüler kültür hikâye anlatıcıları kahvehaneler Osmanlı çalışmaları
Kaynakça
- And, Metin. Karagöz: Turkish Shadow Theatre. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
- And, Metin. “Halk Tiyatrosunun Genel Görünümü.” Geleneksel Türk Tiyatrosu: Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri içinde, 177-197. İstanbul: İnkılap Yayınları, 1985.
- Başgöz, İlhan. Karac’oğlan. İstanbul: Cem Yayınları, 1977.
- Başgöz, İlhan. “Digression in Oral Narrative: A Case Study of Individual-Remarks by Turkish Romance Tellers.” The Journal of American Folklore 99/391 (1986): 5-23.
- Başgöz, İlhan. Türkülü Aşk Hikâyeleri: Bir Gösterim Olarak. Çeviren Serdar Erkan. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2008.
- Berkey, Jonathan. “Popular Culture under the Mamluks: A Historiographical Survey.” Mamlūk Studies Review 9/2 (2005): 133-146.
- Bingül, İlyaz. Osmanlı'da Kahvehane ve Toplumsal Hayat Mekanları. İstanbul: Gram Yayınları, 2013.
- Burke, Peter. Popular Culture in Early Modern Europe. New York: Harper, 1978.
- Burke, Peter. The French Historical Revolution: The Annales School, 1929-1989. Cambridge: Polity, 1990.
- Çobanoğlu, Özkul. Âşık Tarzı Edebiyat Geleneği ve İstanbul. İstanbul: 3F Yayınları, 2007.
- Değirmenci, Tülün. “Kahve Bahane, Kahvehane Şahane: Bir Osmanlı Kahvehanesinin Portresi.” Bir Taşım Keyif Türk Kahvesinin 500 Yıllık Öyküsü içinde, hazırlayan Ersu Pekin, 119-137. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2015.
- Değirmenci, Tülün. “Söz Bir Nesnedir ki, Zâil Olmaz: Osmanlı İstanbul’unda Hamzanâme Geleneğine Göre Kamusal Okuma (Hikâye-Resim-Kitap),” Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi (Edebiyat-Kültür-Sanat), Cilt 7 içinde, hazırlayan Hatice Aynur, 634-649. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2015.
- Durmaz, Uğur. “Bir Mekânın Anatomisi: Halk Edebiyatı Ürünlerinin Yaratma ve İcra Ortamı Olarak Kahvehaneler,” Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 3/4 (2020): 111-129.
- Durmuş, Tuba Işınsu. Tutsan Elini Ben Fakirin: Osmanlı Edebiyatında Hamilik Geleneği. İstanbul: Doğan Kitap, 2009.
- Ergun, Sadettin Nüzhet. Âşık Ömer Hayatı ve Şiirleri. İstanbul: Semih Lütfi Matbaası ve Kitap Evi, 1936.
- Hattox, Ralph, S. Kahve ve Kahvehaneler: Bir Toplumsal İçeceğin Yakındoğu'daki Kökenleri. Çeviren Nurettin Elhüseyni. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1996.
- Herzog, Thomas. “Mamluk (Popular) Culture: The State of Research.” Ubi sumus? Quo vademus? Mamluk Studies -State of the Art içinde, hazırlayan Stephan Conermann, 131-158. Göttingen: V&R Unipress, 2013.
- Göktaş, Erbil. “Evliya Çelebi Seyahatname'sindeki Mukallit, Mudhik, Kıssahan ve Meddahlar.” Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 5 (1999): 37-52.
- Güngör, Şeyma. “İstanbul Meddah Hikâyelerinde Yer Alan Sohbet Meclisleri.” Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi (Edebiyat-Kültür-Sanat), Cilt 7 içinde, hazırlayan Hatice Aynur, 641-645. İstanbul: Kültür A.Ş. Yayınları, 2015.
- Gürbüzel, Aslıhan. Taming the Messiah: The Formation of an Ottoman Political Public Sphere, 1600–1700. Berkeley: University of California Press, 2023.
- Işın, Ekrem. “İstanbul'da Modernleşme Öncesi Gündelik Hayat.” İstanbul'da Gündelik Hayat içinde, 17-73. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
- İbrahim Peçevî. Peçevi Tarihi. Hazırlayan Bekir Sıtkı Baykal. Cilt 1. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
- İnalcık, Halil. Has-Bağçede 'Ayş u Tarab: Nedimler Şairler Mutribler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
- Kafadar, Cemal. “How Dark is the History of the Night, How Black the Story of Coffee, How Bitter the Tale of Love: The Changing Measure of Leisure and Pleasure in Early Modern Istanbul.” Medieval and Early Modern Performance in the Eastern Mediterranean içinde, hazırlayanlar Arzu Öztürkmen ve Evelyn Birge Vitz, 243-269. Turnhout: Brepols Publishers, 2014.
- Kafescioğlu, Çiğdem. Constantinopolis/Istanbul: Cultural Encounter, Imperial Vision, and the Construction of the Ottoman Capital. Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press, 2009.
- Koç, Yunus. “Osmanlı Dönemi İstanbul Nüfus Tarihi.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 16 (2010): 171-200.
- Köprülü, Mehmet Fuat. XVII nci Asır Sazşairlerinden Kayıkçı Kul Mustafa ve Genç Osman Hikâyesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 1930.
- Kurnaz, Cemal. Halk Şiiri ve Divan Şiirinin Müşterekleri. İstanbul: Berikan Yayınevi, 2011.
- Kuzucu, Kemalettin. “Kahvehaneden Kıraathaneye Geçiş ve İlk Kıraathaneler.” Türk Kahvesi Kitabı içinde, hazırlayan Emine Gürsoy Naskali, 161-208. İstanbul: Kitabevi, 2011.
- Latîfî, Evsâf-ı İstanbul, hazırlayan Nermin Suner-Pekin, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1977.
- Mizrahi, Daryo. “One Man and His Audience: Comedy in Ottoman Shadow Puppet Performances.” Medieval and Early Modern Performance in the Eastern Mediterranean içinde, hazırlayanlar Arzu Öztürkmen ve Evelyn Birge Vitz, 271-286. Turnhout: Brepols Publishers, 2014.
- Nutku, Özdemir. Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 1997.
- Özarslan, Metin. Mukayeseli Bir Araştırma: Ferhat ile Şirin. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2019.
- Pekin, Nermin. “Evsâf-ı İstanbul.” Kubbealtı Akademi Mecmuası 3/3 (1974): 57-62.
- Siyavuşgil, Sabri Esat. Karagöz: Psiko-Sosyal Bir Deneme. İstanbul: Maarif Matbaası, 1941.
- Shoshan, Boaz. Popular Culture in Medieval Cairo. Cambridge: Cambridge University Press, 1993.
- Smith, James. “Karagöz and Hacivat: Projections of Subversion and Conformance.” Asian Theatre Journal 21/2 (2004): 187-193.
- Storey, John. Cultural Theory and Popular Culture: An Introduction. Londra: Routledge, 2021.
- Şiviloğlu, Murat R. The Emergence of Public Opinion: State and Society in the Late Ottoman Empire. Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
- Thornton, Thomas. The Present State of Turkey. Londra: J. Mawman, 1807.
- Thornton, Thomas. Bir İngiliz Tacirin İzlenimleriyle: Osmanlıda Siyaset, Toplum, Din, Yönetim (1793-1807). Çeviren Ercan Ertürk. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.
- Walsh, Robert. A Residence at Constantinople During a Period Including the Commencement, Progress and Termination of the Greek and Turkish Revolutions. Londra: Westley & Davis, 1836.
Yıl 2024,
Sayı: 6, 187 - 201, 30.04.2024
Öz
During the Ottoman period, performers such as âşık, meddah, and hâyalî gained visibility in Diyâr-ı Rûm and performed in coffeehouses as narrative spaces. This article argues that these storytellers constructed a narrative ground nourished by collective culture and created a narrative economy by shaping their performances according to the expectations of their audiences. This article explores this economy, which was shaped by the involvement of coffeehouses, in the context of popular culture and discusses the tactics storytellers developed to navigate popular culture. It argues that unlike patronage, which was a common practice of text production in the Ottoman Empire, especially among the elite, storytellers operated in a market-like context.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- And, Metin. Karagöz: Turkish Shadow Theatre. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
- And, Metin. “Halk Tiyatrosunun Genel Görünümü.” Geleneksel Türk Tiyatrosu: Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri içinde, 177-197. İstanbul: İnkılap Yayınları, 1985.
- Başgöz, İlhan. Karac’oğlan. İstanbul: Cem Yayınları, 1977.
- Başgöz, İlhan. “Digression in Oral Narrative: A Case Study of Individual-Remarks by Turkish Romance Tellers.” The Journal of American Folklore 99/391 (1986): 5-23.
- Başgöz, İlhan. Türkülü Aşk Hikâyeleri: Bir Gösterim Olarak. Çeviren Serdar Erkan. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2008.
- Berkey, Jonathan. “Popular Culture under the Mamluks: A Historiographical Survey.” Mamlūk Studies Review 9/2 (2005): 133-146.
- Bingül, İlyaz. Osmanlı'da Kahvehane ve Toplumsal Hayat Mekanları. İstanbul: Gram Yayınları, 2013.
- Burke, Peter. Popular Culture in Early Modern Europe. New York: Harper, 1978.
- Burke, Peter. The French Historical Revolution: The Annales School, 1929-1989. Cambridge: Polity, 1990.
- Çobanoğlu, Özkul. Âşık Tarzı Edebiyat Geleneği ve İstanbul. İstanbul: 3F Yayınları, 2007.
- Değirmenci, Tülün. “Kahve Bahane, Kahvehane Şahane: Bir Osmanlı Kahvehanesinin Portresi.” Bir Taşım Keyif Türk Kahvesinin 500 Yıllık Öyküsü içinde, hazırlayan Ersu Pekin, 119-137. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2015.
- Değirmenci, Tülün. “Söz Bir Nesnedir ki, Zâil Olmaz: Osmanlı İstanbul’unda Hamzanâme Geleneğine Göre Kamusal Okuma (Hikâye-Resim-Kitap),” Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi (Edebiyat-Kültür-Sanat), Cilt 7 içinde, hazırlayan Hatice Aynur, 634-649. İstanbul: İBB Kültür AŞ, 2015.
- Durmaz, Uğur. “Bir Mekânın Anatomisi: Halk Edebiyatı Ürünlerinin Yaratma ve İcra Ortamı Olarak Kahvehaneler,” Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 3/4 (2020): 111-129.
- Durmuş, Tuba Işınsu. Tutsan Elini Ben Fakirin: Osmanlı Edebiyatında Hamilik Geleneği. İstanbul: Doğan Kitap, 2009.
- Ergun, Sadettin Nüzhet. Âşık Ömer Hayatı ve Şiirleri. İstanbul: Semih Lütfi Matbaası ve Kitap Evi, 1936.
- Hattox, Ralph, S. Kahve ve Kahvehaneler: Bir Toplumsal İçeceğin Yakındoğu'daki Kökenleri. Çeviren Nurettin Elhüseyni. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1996.
- Herzog, Thomas. “Mamluk (Popular) Culture: The State of Research.” Ubi sumus? Quo vademus? Mamluk Studies -State of the Art içinde, hazırlayan Stephan Conermann, 131-158. Göttingen: V&R Unipress, 2013.
- Göktaş, Erbil. “Evliya Çelebi Seyahatname'sindeki Mukallit, Mudhik, Kıssahan ve Meddahlar.” Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 5 (1999): 37-52.
- Güngör, Şeyma. “İstanbul Meddah Hikâyelerinde Yer Alan Sohbet Meclisleri.” Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi (Edebiyat-Kültür-Sanat), Cilt 7 içinde, hazırlayan Hatice Aynur, 641-645. İstanbul: Kültür A.Ş. Yayınları, 2015.
- Gürbüzel, Aslıhan. Taming the Messiah: The Formation of an Ottoman Political Public Sphere, 1600–1700. Berkeley: University of California Press, 2023.
- Işın, Ekrem. “İstanbul'da Modernleşme Öncesi Gündelik Hayat.” İstanbul'da Gündelik Hayat içinde, 17-73. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
- İbrahim Peçevî. Peçevi Tarihi. Hazırlayan Bekir Sıtkı Baykal. Cilt 1. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
- İnalcık, Halil. Has-Bağçede 'Ayş u Tarab: Nedimler Şairler Mutribler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
- Kafadar, Cemal. “How Dark is the History of the Night, How Black the Story of Coffee, How Bitter the Tale of Love: The Changing Measure of Leisure and Pleasure in Early Modern Istanbul.” Medieval and Early Modern Performance in the Eastern Mediterranean içinde, hazırlayanlar Arzu Öztürkmen ve Evelyn Birge Vitz, 243-269. Turnhout: Brepols Publishers, 2014.
- Kafescioğlu, Çiğdem. Constantinopolis/Istanbul: Cultural Encounter, Imperial Vision, and the Construction of the Ottoman Capital. Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press, 2009.
- Koç, Yunus. “Osmanlı Dönemi İstanbul Nüfus Tarihi.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 16 (2010): 171-200.
- Köprülü, Mehmet Fuat. XVII nci Asır Sazşairlerinden Kayıkçı Kul Mustafa ve Genç Osman Hikâyesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 1930.
- Kurnaz, Cemal. Halk Şiiri ve Divan Şiirinin Müşterekleri. İstanbul: Berikan Yayınevi, 2011.
- Kuzucu, Kemalettin. “Kahvehaneden Kıraathaneye Geçiş ve İlk Kıraathaneler.” Türk Kahvesi Kitabı içinde, hazırlayan Emine Gürsoy Naskali, 161-208. İstanbul: Kitabevi, 2011.
- Latîfî, Evsâf-ı İstanbul, hazırlayan Nermin Suner-Pekin, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1977.
- Mizrahi, Daryo. “One Man and His Audience: Comedy in Ottoman Shadow Puppet Performances.” Medieval and Early Modern Performance in the Eastern Mediterranean içinde, hazırlayanlar Arzu Öztürkmen ve Evelyn Birge Vitz, 271-286. Turnhout: Brepols Publishers, 2014.
- Nutku, Özdemir. Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 1997.
- Özarslan, Metin. Mukayeseli Bir Araştırma: Ferhat ile Şirin. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2019.
- Pekin, Nermin. “Evsâf-ı İstanbul.” Kubbealtı Akademi Mecmuası 3/3 (1974): 57-62.
- Siyavuşgil, Sabri Esat. Karagöz: Psiko-Sosyal Bir Deneme. İstanbul: Maarif Matbaası, 1941.
- Shoshan, Boaz. Popular Culture in Medieval Cairo. Cambridge: Cambridge University Press, 1993.
- Smith, James. “Karagöz and Hacivat: Projections of Subversion and Conformance.” Asian Theatre Journal 21/2 (2004): 187-193.
- Storey, John. Cultural Theory and Popular Culture: An Introduction. Londra: Routledge, 2021.
- Şiviloğlu, Murat R. The Emergence of Public Opinion: State and Society in the Late Ottoman Empire. Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
- Thornton, Thomas. The Present State of Turkey. Londra: J. Mawman, 1807.
- Thornton, Thomas. Bir İngiliz Tacirin İzlenimleriyle: Osmanlıda Siyaset, Toplum, Din, Yönetim (1793-1807). Çeviren Ercan Ertürk. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.
- Walsh, Robert. A Residence at Constantinople During a Period Including the Commencement, Progress and Termination of the Greek and Turkish Revolutions. Londra: Westley & Davis, 1836.
Toplam 42 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Edebi Teori, Edebi Çalışmalar (Diğer), Klasik Türk Edebiyatı |
| Bölüm | Araştırma Makalesi (Dosya Dışı) |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 2 Ocak 2024 |
| Kabul Tarihi | 31 Mart 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Sayı: 6 |
- Makale Dosyaları
Yazarlar, yayımlanmak üzere Nesir: Edebiyat Araştırmaları Dergisi’ne gönderdikleri eserlerin tüm yayın haklarını saklı tutmakla birlikte, eserlerini Creative Commons Atıf 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY 4.0) kapsamında paylaşmayı kabul ederler. Bu lisans uyarınca, başkaları eseri uygun atıf yapmak koşuluyla paylaşabilir, çoğaltabilir, dağıtabilir ve yeniden kullanabilir. Ancak yazarların adı, çalışmanın başlığı ve derginin adı her kullanımda açıkça belirtilmelidir. Nesir, yazarların telif haklarını ellerinde tutmalarına izin verir; yalnızca eserin ilk yayım hakkına sahiptir.