Öz
Mani; toplumun ortak duygu, değer, yargı ve tepkilerini yansıtan, kuşakları birleştiren, toplumu zihinsel, sosyal, kültürel ve psikolojik yönden rahatlatan sözlü kültür ürünleridir. Mani söyleme geleneği statik olmayıp söylendiği dönemin sosyal, ekonomik ve tarihi şartlarından etkilenerek şekillenmiş; şekil, içerik ve işlev bakımından farklı süreçlerden geçmiştir. Halk kültüründeki keşif ve analizlerin önemli bir kaynağı olan manilerin söylenme sahası, günümüzde oldukça azalmıştır. Geçmişteki kültürel değerleri, estetik yargıları derleyip onlara sahip çıkmak ve yeni kültürel alanımızı oluştururken geçmiş değerlerden feyz almak adına mani söylenmiş/söylenmekte olan sahalardaki ürünleri derleyip gelecek nesillere kazandırmak gerekmektedir.
Bu çalışmada; Diyarbakır’da yedi kaynak kişiden derlenen kırk altı mani, yedi kaynak kişiden derlenmiş ve maniler, Bascom’un işlevsel halk bilimi unsurları kapsamında değerlendirilmiştir. Kuram dahilinde ele alınan manilerden eğlenme, eğlendirme ve hoşça vakit geçirme işlevindeki maniler, Diyarbakır’da en çok söylenen maniler olarak tespit edilmiştir. Diyarbakır manileri, bölge halkının amaç ve ihtiyaçlarına uygun söyleyişe sahip, anlam ve işlev yüklü özelliklere sahiptir. Derlenen manilerde, Diyarbakır halkının kültürel ve zihinsel birikimi, eğlenme ve mizah anlayışı, maddi ve manevi yarlılıkları, toplumsal baskı karşısında verdiği tepkiler, doğrudan ya da dolaylı olarak verilmektedir.
Anahtar Kelimeler
Etik Beyan
Etik kurul belgesi eklenmiştir.
Destekleyen Kurum
Fırat Üniversitesi Fübap
Proje Numarası
İSBF.24.13
Teşekkür
Fırat Üniversitesi FÜBAP birimi tarafından desteklenen yüksek lisans tez çalışmasında emeği geçen kurum ve kişilere teşekkür ederiz.
Kaynakça
- Altınkaynak, Erdoğan ve Vedi Aşkaroğlu (2024). “Folklorun İşlevleri Üzerine Eleştirel Bir Çözümleme”. Folklor/Edebiyat, 30 (3). S. 119. Yaz, s. 607-620.
- Bascom, William R. (2005). “Folklorun Dört İşlevi”, (Çeviren: Ferya Çalış). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (Ed.: M. Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır), Geleneksel Yayınları, Ankara.
- Başgöz, İlhan (2010). Protesto: Folklorun Beşinci İşlevi (Fonksiyonu). Folkloristik: Umay Günay Armağanı (Haz. : Özkul Çobanoğlu – Metin Özarslan). Feryal Matbaası, Ankara.
- Çobanoğlu, Özkul (2019). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara.
- Demirtaş, Sezai (2019). Manilere Toplumsal Eleştiri Bağlamlı Yaklaşım: Karaman Örneği 2,Palet Yayınları, Konya.
- Dizdaroğlu, Hikmet (1969), Halk Şiirinde Türler, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
- Ekici, Metin (2011). Halk Bilgisi(Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Geleneksel Yayıncılık, Ankara.
- Jung, C. Gustav (2005). Dört Arketip. (Yay. Haz. : Bilgin Saydam), Metis Yayınları, İstanbul.
- Kalafat, Yaşar (2010). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Berikan Yayınları, Ankara.
- Kaya, Doğan (1999), Anonim Halk Şiiri, Akçağ Yayınları, Ankara.
- Malinowski, Bronislaw (1992). Bilimsel Bir Kültür Teorisi. (Çev.: S. Özkal), Kabalcı Yayınları, İstanbul.
- Özcan, Derya ve Tenzile Gök (2018). İşlevsel Kuram Bağlamında Uşak Manileri ve Uşak’ta Yaşayan Mani Söyleme Geleneği. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11, 285-292.
- Özcan, Necati (2021). İşlevsel Halk Bilimi Kuramı Bağlamında İzmir Aliağa Yöresi Karaköy Köyü Manileri. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (3), 207-219.
- Şimşek, Esma (1988). “Çukurova’da Mantıfar Açma Geleneği”. 2. Mersin Millî Kültür ve Eğitim Sempozyumu Bildirileri 2-4 Aralık. Mersin: Mersin Halk Eğitim Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü Yayınları 4, 176-186.
- Şimşek, Esma (2015). Anonim Halk Şiiri İçerisinde Manilerin Yeri. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 5, 59-88.
- Ülken, H. Ziya (1970). Sosyoloji Sözlüğü. M.E.B Yayınları, İstanbul.
- Türkan, Hüseyin Kürşat ve Atahan, Okan (2017). “Hatay / Ovakent Özbeklerinde Evlilik”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 52, s. 222-237.
Öz
Mania; they are oral culture products that reflect the common feelings, values, judgments and reactions of the society, unite generations, and relieve the society mentally, socially, culturally and psychologically. The tradition of chanting mani is not static, but has been shaped by the social, economic and historical conditions of the period in which it was sung; It has gone through different processes in terms of form, content and function. The scope of chanting manis, which is an important source of discovery and analysis in folk culture, has decreased considerably today. In order to compile past cultural values and aesthetic judgments and protect them, and to be inspired by past values while creating our new cultural field, it is necessary to compile the products in the fields that have been said or are being said and bring them to future generations.
In this study, forty-six manis were collected from seven informants in Diyarbakır and the manis were evaluated within the scope of Bascom's functional folklore elements. Among the manis discussed within the scope of the theory, the manis with the function of entertaining, amusing and having a good time were found to be the most frequently sung manis in Diyarbakır. Diyarbakır manis have meaning and function-laden features that are appropriate for the purposes and needs of the people of the region. In the collected manis, the cultural and mental accumulation of the people of Diyarbakır, their sense of fun and humor, their material and spiritual sensitivities, and their reactions to social pressure are given directly or indirectly.
Anahtar Kelimeler
Proje Numarası
İSBF.24.13
Kaynakça
- Altınkaynak, Erdoğan ve Vedi Aşkaroğlu (2024). “Folklorun İşlevleri Üzerine Eleştirel Bir Çözümleme”. Folklor/Edebiyat, 30 (3). S. 119. Yaz, s. 607-620.
- Bascom, William R. (2005). “Folklorun Dört İşlevi”, (Çeviren: Ferya Çalış). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (Ed.: M. Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır), Geleneksel Yayınları, Ankara.
- Başgöz, İlhan (2010). Protesto: Folklorun Beşinci İşlevi (Fonksiyonu). Folkloristik: Umay Günay Armağanı (Haz. : Özkul Çobanoğlu – Metin Özarslan). Feryal Matbaası, Ankara.
- Çobanoğlu, Özkul (2019). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara.
- Demirtaş, Sezai (2019). Manilere Toplumsal Eleştiri Bağlamlı Yaklaşım: Karaman Örneği 2,Palet Yayınları, Konya.
- Dizdaroğlu, Hikmet (1969), Halk Şiirinde Türler, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
- Ekici, Metin (2011). Halk Bilgisi(Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Geleneksel Yayıncılık, Ankara.
- Jung, C. Gustav (2005). Dört Arketip. (Yay. Haz. : Bilgin Saydam), Metis Yayınları, İstanbul.
- Kalafat, Yaşar (2010). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Berikan Yayınları, Ankara.
- Kaya, Doğan (1999), Anonim Halk Şiiri, Akçağ Yayınları, Ankara.
- Malinowski, Bronislaw (1992). Bilimsel Bir Kültür Teorisi. (Çev.: S. Özkal), Kabalcı Yayınları, İstanbul.
- Özcan, Derya ve Tenzile Gök (2018). İşlevsel Kuram Bağlamında Uşak Manileri ve Uşak’ta Yaşayan Mani Söyleme Geleneği. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11, 285-292.
- Özcan, Necati (2021). İşlevsel Halk Bilimi Kuramı Bağlamında İzmir Aliağa Yöresi Karaköy Köyü Manileri. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (3), 207-219.
- Şimşek, Esma (1988). “Çukurova’da Mantıfar Açma Geleneği”. 2. Mersin Millî Kültür ve Eğitim Sempozyumu Bildirileri 2-4 Aralık. Mersin: Mersin Halk Eğitim Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü Yayınları 4, 176-186.
- Şimşek, Esma (2015). Anonim Halk Şiiri İçerisinde Manilerin Yeri. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 5, 59-88.
- Ülken, H. Ziya (1970). Sosyoloji Sözlüğü. M.E.B Yayınları, İstanbul.
- Türkan, Hüseyin Kürşat ve Atahan, Okan (2017). “Hatay / Ovakent Özbeklerinde Evlilik”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 52, s. 222-237.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Alan Eğitimleri (Diğer) |
| Bölüm | DERGİNİN TAMAMI |
| Yazarlar | |
| Proje Numarası | İSBF.24.13 |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 16 Nisan 2025 |
| Kabul Tarihi | 19 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 7 Sayı: 1 |
Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.