Öz
come to their hearts. Since some sufis preferred to hide the information they acquired through mukāshafa, and some preferred to pass it on to their disciples, the works written in this genre cannot be clearly identified. The treatise named Wāridāt-ı Ilāhiyye by Hāmid-i bī-Newā el-Kırīmī was written in this genre and includes the interpretation of the 5th verse of surah Tāhā. In the introduction of the work, it is stated that the treatise is a wāridāt written by Hāmid Efendi in response to the demands and questions of his disciples. Another treatise of the author, named Tafsīru āyet-i er-Rahmānu ‘ale’l-arshi’s-tewā, has the same content and this work is described as mystical tafsīr. The aim of this study is to introduce Hāmid Efendi’s work titled Wāridāt-ı Ilāhiyye, which has not been studied before, and to introduce a text written in the wāridāt genre to the literature. In this article, an attempt has been made to introduce the main lines of Wāridāt-ı Ilāhiyye, and the author’s two treatises with the same content have been compared to reveal their similarities and differences. As a result of these evaluations, it was tried to prove that these two works are the same text
Anahtar Kelimeler
Sufism Wāridāt Hāmid-i bī-Newā el-Kırīmī Wāridāt-ı Ilāhiyye Tafsīru āyet-i er-Rahmānu ‘ale’l-arshi’s-tewā
Kaynakça
- Ali el-Kārî. Şerhu’ş-Şifâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000. 2/103.
- Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Lugatı Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 3 Cilt. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2006.
- Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Zamanında Yetişen Kırım Müellifleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
- Gür, Süleyman. “Osmanlı Döneminde Yetişen “Kırımî” Nisbeli Müfessirler ve Eserleri: Bir Literatür İncelemesi”. Amasya İlahiyat Dergisi 13 (2019), 357-395.
- Hâmid-i bî-Nevâ el-Kırîmî. Tefsîru âyet-i er-Rahmânu ‘ale’l-arşi’s-tevâ. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin, Türkçe Yazmalar, 0296/03, 1b-5b.
- Hâmid-i bî-Nevâ el-Kırîmî. Vâridât-ı İlâhiyye. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, 765, 1b-8b.
- Hasan b. Seyyid Hâmid Kırîmî. Sırât-ı Müstakîm. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin, Türkçe Yazmalar, 360, 1b-70a.
- Kızılkaya, Müzekkir. “Hamîd Kırîmî’nin Hayatına Dair Bir Değerlendirme ve Bilinmeyen Şiirleri”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 25/49 (2022), 151-196.
- Komisyon. “Hâmid-i Bînevâ”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler, İsimler, Eserler, Terimler. 4/86. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1977.
- Kur’an-ı Kerim Açıklamalı Meali. çev. Hayrettin Karaman, Ali Özek, İbrahim Kâfi Dönmez, Mustafa Çağrıcı, Sadrettin Gümüş, Ali Turgut. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
- Kuşeyrî, Abdülkerim. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi. nşr. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
- Mâlik b. Enes. el-Muvattâ’. nşr. Muhammed Mustafa el-Azamî. 8 Cilt. Abu Dabi: Müessesetü Zâyid b. Sultân, 2004.
- Tokhlu, İsliam. Kırımlı Sûfîler: Tarih ve Literatür. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
- Topal, Hüseyin – Baş, Emrah. “Şeyh Hâmid Kırımî’nin Tefsîru âyet-i er-Rahmânu ale’l-arşi’stevâ İsimli Risâlesi”. Hitit İlahiyat Dergisi 20/1 (2021), 196-231.
- Uludağ, Süleyman. “İşârî Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/424-428. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
- Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
- Ustakurt, Furkan vd., “Tekirdağ’da Bir Gülşenî Şeyhi: Hâmid-i Bî-Nevâ’nın Hayatı ve Eserleri”. Tekirdağ’da Dinî ve Kültürel Hayat. ed. Hasan Keskin. 441-460.
- Tekirdağ: Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Tekirdağ Kültür-Tarih-Sanat Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 2022.
- Vassâf, Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. 5 Cilt. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
- Yavuz, Yusuf Şevki. “İstivâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/402-404. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Öz
Tasavvuf edebiyatının türlerinden biri sûfîlerin kalplerine doğan ilham ve feyzleri kaleme aldıkları vâridâttır. Bazı mutasavvıflar mükâşefe yoluyla elde edilen bilgileri gizlemeyi, bazıları da müridlerine aktarmayı tercih ettikleri için bu türde yazılan eserler net bir şekilde tespit edilememektedir. Hâmid-i bî-Nevâ el-Kırîmî’nin Vâridât-ı İlâhiyye adlı risâlesi bu türde yazılmıştır ve Tâhâ sûresinin 5. âyetinin tefsirini içermektedir. Eserin mukaddimesinde, risâlenin Hâmid Efendi’nin müridlerinin talep ve soruları üzerine kaleme aldığı bir vâridât olduğu belirtilmiştir. Müellifin Tefsîru âyet-i er-Rahmânu ‘ale’l-arşi’s-tevâ adlı bir diğer risâlesi de aynı içeriğe sahiptir ve bu eser işârî tefsir olarak nitelendirilmektedir. Bu çalışmanın amacı, Hâmid Efendi’nin şimdiye kadar üzerinde herhangi bir çalışma yapılmamış olan Vâridât-ı İlâhiyye adlı eserini tanıtmak ve vâridât türünde yazılmış bir metni literatüre kazandırmaktır. Bu makalede Vâridât-ı İlâhiyye ana hatlarıyla tanıtılmaya çalışılmış, müellifin aynı içeriğe sahip olan iki risâlesi karşılaştırılarak benzerlik ve farklılıkları ortaya konulmuştur. Bu değerlendirmeler sonucunda bu iki eserin aynı metin olduğu ispatlanmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Tasavvuf Vâridât Hâmid-i bî-Nevâ el-Kırîmî Vâridât-ı İlâhiyye Tefsîru âyet-i er-Rahmânu ‘ale’l-arşi’s-tevâ.
Teşekkür
Şimdiden vereceğiniz emek için teşekkür ederim. Hayırlı çalışmalar dilerim.
Kaynakça
- Ali el-Kārî. Şerhu’ş-Şifâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000. 2/103.
- Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Lugatı Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 3 Cilt. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2006.
- Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Zamanında Yetişen Kırım Müellifleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
- Gür, Süleyman. “Osmanlı Döneminde Yetişen “Kırımî” Nisbeli Müfessirler ve Eserleri: Bir Literatür İncelemesi”. Amasya İlahiyat Dergisi 13 (2019), 357-395.
- Hâmid-i bî-Nevâ el-Kırîmî. Tefsîru âyet-i er-Rahmânu ‘ale’l-arşi’s-tevâ. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin, Türkçe Yazmalar, 0296/03, 1b-5b.
- Hâmid-i bî-Nevâ el-Kırîmî. Vâridât-ı İlâhiyye. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, 765, 1b-8b.
- Hasan b. Seyyid Hâmid Kırîmî. Sırât-ı Müstakîm. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin, Türkçe Yazmalar, 360, 1b-70a.
- Kızılkaya, Müzekkir. “Hamîd Kırîmî’nin Hayatına Dair Bir Değerlendirme ve Bilinmeyen Şiirleri”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 25/49 (2022), 151-196.
- Komisyon. “Hâmid-i Bînevâ”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler, İsimler, Eserler, Terimler. 4/86. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1977.
- Kur’an-ı Kerim Açıklamalı Meali. çev. Hayrettin Karaman, Ali Özek, İbrahim Kâfi Dönmez, Mustafa Çağrıcı, Sadrettin Gümüş, Ali Turgut. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
- Kuşeyrî, Abdülkerim. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi. nşr. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
- Mâlik b. Enes. el-Muvattâ’. nşr. Muhammed Mustafa el-Azamî. 8 Cilt. Abu Dabi: Müessesetü Zâyid b. Sultân, 2004.
- Tokhlu, İsliam. Kırımlı Sûfîler: Tarih ve Literatür. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
- Topal, Hüseyin – Baş, Emrah. “Şeyh Hâmid Kırımî’nin Tefsîru âyet-i er-Rahmânu ale’l-arşi’stevâ İsimli Risâlesi”. Hitit İlahiyat Dergisi 20/1 (2021), 196-231.
- Uludağ, Süleyman. “İşârî Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/424-428. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
- Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
- Ustakurt, Furkan vd., “Tekirdağ’da Bir Gülşenî Şeyhi: Hâmid-i Bî-Nevâ’nın Hayatı ve Eserleri”. Tekirdağ’da Dinî ve Kültürel Hayat. ed. Hasan Keskin. 441-460.
- Tekirdağ: Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Tekirdağ Kültür-Tarih-Sanat Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 2022.
- Vassâf, Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. 5 Cilt. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
- Yavuz, Yusuf Şevki. “İstivâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/402-404. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Tasavvuf |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 28 Nisan 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Nisan 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 19 Ağustos 2024 |
| Kabul Tarihi | 17 Şubat 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 15 |
