Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

“DER-VASF-I EŞKÂL-İ KAL‘A-İ SAKIZ”: ON THE FORTRESS OF CHIOS WITH THE NARRATION OF EVLİYÂ ÇELEBİ

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 2, 245 - 260, 30.07.2025

Öz

According to Evliyā Çelebi, building activities on Chios Island date back to the era of Alexander the Great. The island was inhabited also during the Roman and Byzantine Periods following the Hellenistic Period; it became an important culture and trade centre under Genoese dominion after Latin and maintained its mentioned characteristic after 1566, when it came under domination of the Ottoman Empire.
This study is on the ancient castle of the island, which was as the political, military and commercial centre of Chios throughout the Middle and Late Middle Ages.
The Castle of Chios, as one of the focuses of great interest in the East Mediterranean Sea due to trading activities starting from the 13th century, was not only a significant centre for maritime trade between Izmir-Europe and Istanbul-North Africa but also a secure harbour for cruising ships. The commercial significance of the island continued until mid-18th century. The castle, which is located on the northern part of the port and the most important historical site of Chios, played an efficient role in defending both the port and the island under Genoese and Ottoman dominion for centuries starting from the Byzantine Period.
It is also concluded from the written historical sources that, the castle and port of Chios were under threat continuously. Although the castle, which had its share of the common Mediterranean piracy, was vandalised in different periods, buildings faced some serious destruction also caused by the constant and major earthquakes due to the island’s location above active fault lines.
This short study on the Castle of Chios aims to put forward the physical aspects of this defence structure in 17th century, based on the writings and statements of the Ottoman traveller Evliyā Çelebi, who visited the island in mid-17th century during its years of Ottoman dominion.

Kaynakça

  • FAROQHI, S. (2010), Osmanlı İmparatorluğu ve Etrafındaki Dünya, Kitap Yayınevi, " İstanbul.
  • GOFFMAN, D. (2014), Osmanlı Dünyası ve Avrupa 1300-1700, İstanbul.
  • KAHRAMAN, S.A. (haz.). (2011), Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, C:9/1, YKY, İstanbul.
  • KASTROLOGOS, (2014), Bourtzi Castle http://www.kastra.eu/castleen.php?kastro=xioburtzi kaynağından edinilmiştir.
  • MANSEL, A.M. (2004), Ege ve Yunan Tarihi, TTK Yayınları, Ankara.
  • MONIOUDİ-GAVALA, D. (2001). The Castle of Chios: Fortificaitons and the Surrounded Town Nowadays Since the Middleages. εκδόσεις Αιγέας, Atina.
  • NSRF (National Strategic Reference Framework) Restorasyon Raporu. (2014-2020). Sakız.
  • ÖRENÇ, A.F. (2009), Sakız Adası, TDV İslam Ansiklopedisi, C:36, İstanbul, s.6-10.
  • SPAGNESI, P. (2008). Chios Medioevale, Storia Architettonica di un’isola della Grecia Bizantina, La Sapienza Casa Editrice, Roma.
  • TAŞKIN, Ü. (2005), Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
  • TURAN, Ş. (1966), Sakız’ın Türk Hâkimiyeti Altına Alınması, Tarih Araştırmaları Dergisi, C:4 S:6-7, Ankara. 1966, s.173-199.
  • VAROL, C.T. (2018). Evliya Çelebi’nin Anlatımıyla Sakız Kalesi: Bir Mimari Değerlendirme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • YAŞAR KESKİN, F. (2013). Bir Osmanlı Adasında Toplum ve Ekonomi (XVI. Yüzyıldan XVIII. Yüzyıla Sakız). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

“DER-VASF-I EŞKÂL-İ KAL‘A-İ SAKIZ”: EVLİYÂ ÇELEBİ’NİN ANLATIMIYLA SAKIZ KALESİ

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 2, 245 - 260, 30.07.2025

Öz

Evliyâ Çelebi’ye göre, Sakız Adası’ndaki inşa faaliyetleri Büyük İskender’e kadar geriye gitmektedir. Ada, Helenistik çağı takiben Roma ve Bizans çağlarında da iskân edilmiş; Latin hâkimiyeti sonrası Cenevizlilerin idaresi altında önemli bir kültür ve ticaret merkezine dönüşmüş ve bu özelliğini Osmanlı hâkimiyetine geçtiği 1566 yılından sonra da sürdürmüştür.
Bu çalışmada, Sakız Adası’nın Ortaçağ ve geç Ortaçağlar boyunca siyasi, askerî ve ticarî merkezi konumundaki tarihî kalesi ele alınacaktır.
13. yüzyıl başlarından itibaren ticarî faaliyetler dolayısıyla Doğu Akdeniz’de yoğunlaşan ilginin odaklarından biri konumundaki Sakız Adası, İzmir-Avrupa ve İstanbul-Kuzey Afrika arasındaki deniz ticaretinde önemli bir merkez, aynı zamanda seyrüsefer halindeki gemiler için de güvenli bir sığınak olmuş; bu haliyle ada, 18. yüzyılın ortalarına kadar stratejik önemini korumuştur. Sakız kent merkezinin en önemli tarihî mekânı olarak limanın kuzey kanadında konumlandırılmış olan kale, Bizans çağından başlayarak, adanın Ceneviz ve Osmanlı idaresi altında, yüzyıllar boyunca sadece limanın değil, fakat aynı zamanda adanın da savunmasında etkin bir rol oynamıştır.
Sakız Kalesi ve limanının devamlı tehdit altında olduğu, yazılı tarihî kaynaklardan da anlaşılmaktadır. Ayrıca adanın, Akdeniz’de yoğunlaşan korsanlık faaliyetlerinden nasibini alarak çeşitli dönemlerde tahrip edildiği; diğer taraftan sürekli ve şiddetli depremler üreten aktif fay hatları üzerindeki konumu dolayısıyla büyük yıkımlara sahne olduğu da bilinmektedir.
Sakız Kalesi’ne yönelik bu kısa çalışma, Osmanlı hâkimiyeti yıllarında ve 17. yüzyılın ortalarında adayı ziyaret eden Osmanlı seyyahı Evliyâ Çelebi’nin yazdıklarını esas alarak ve onun anlatımları üzerinden, bu savunma yapısının 17. yüzyıldaki fizikî çehresini ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Kaynakça

  • FAROQHI, S. (2010), Osmanlı İmparatorluğu ve Etrafındaki Dünya, Kitap Yayınevi, " İstanbul.
  • GOFFMAN, D. (2014), Osmanlı Dünyası ve Avrupa 1300-1700, İstanbul.
  • KAHRAMAN, S.A. (haz.). (2011), Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, C:9/1, YKY, İstanbul.
  • KASTROLOGOS, (2014), Bourtzi Castle http://www.kastra.eu/castleen.php?kastro=xioburtzi kaynağından edinilmiştir.
  • MANSEL, A.M. (2004), Ege ve Yunan Tarihi, TTK Yayınları, Ankara.
  • MONIOUDİ-GAVALA, D. (2001). The Castle of Chios: Fortificaitons and the Surrounded Town Nowadays Since the Middleages. εκδόσεις Αιγέας, Atina.
  • NSRF (National Strategic Reference Framework) Restorasyon Raporu. (2014-2020). Sakız.
  • ÖRENÇ, A.F. (2009), Sakız Adası, TDV İslam Ansiklopedisi, C:36, İstanbul, s.6-10.
  • SPAGNESI, P. (2008). Chios Medioevale, Storia Architettonica di un’isola della Grecia Bizantina, La Sapienza Casa Editrice, Roma.
  • TAŞKIN, Ü. (2005), Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
  • TURAN, Ş. (1966), Sakız’ın Türk Hâkimiyeti Altına Alınması, Tarih Araştırmaları Dergisi, C:4 S:6-7, Ankara. 1966, s.173-199.
  • VAROL, C.T. (2018). Evliya Çelebi’nin Anlatımıyla Sakız Kalesi: Bir Mimari Değerlendirme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • YAŞAR KESKİN, F. (2013). Bir Osmanlı Adasında Toplum ve Ekonomi (XVI. Yüzyıldan XVIII. Yüzyıla Sakız). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Toplam 13 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Sanat Tarihi
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Ceren Tuğçe Varol Koyuncu 0000-0002-9672-7639

Yayımlanma Tarihi 30 Temmuz 2025
Gönderilme Tarihi 26 Haziran 2025
Kabul Tarihi 4 Temmuz 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 16 Sayı: 2

Kaynak Göster

APA Varol Koyuncu, C. T. (2025). “DER-VASF-I EŞKÂL-İ KAL‘A-İ SAKIZ”: EVLİYÂ ÇELEBİ’NİN ANLATIMIYLA SAKIZ KALESİ. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 245-260.