Öz
Edebiyatın hem üreticisi hem de malzemesi insan olduğu için, edebiyat-insan, edebiyat-toplum ilişkisi oldukça karmaşıktır. Toplumun yaşadığı olayların edebiyata yansıması, bu yansımanın boyutu her zaman tartışma konusu olagelmiştir. Aynı şekilde edebiyatın da toplumu etkileme ve yönlendirme gücü olduğu inkâr edilemez bir gerçekliktir. Çok eski çağlardan beri sözün gücü bilinmekte ve bu anlamda edebiyat kitleleri yönlendirmede bir araç olarak kullanılmaktadır. Kimi eleştirmenlerce, herhangi bir ideolojinin güdümünde olmasının sanat eserini, ‘sanat’sal olmaktan uzaklaştırır. Sanatsallık bir yana, esere yapılan bir müdahale, yazarın özgürlüğünü ve eserin orijinalliğini bozan bir durumdur. Bu nedenle edebiyata yönelik yönlendirmeler, teşvik ya da takdir yönüyle bile olsa, inceleme konusu olmuş; bu bağlamda edebiyat kanonu, güdümlü edebiyat, dirijizm gibi kavramlar tartışılmıştır.
Türk Edebiyatı’nda dirijizm ele alındığında, özellikle Cumhuriyet sonrası süreç dikkat çekicidir. Çünkü eskisinden ayrı bir düşünce sistemi ile yeni bir devlet kurulmuştur ve bu devletin ülküleri, ideolojisi halka benimsetilmeye çalışılmaktadır. Bu noktada edebî eserlerin gücünden de yararlanılmıştır. 1928 yılında Latin harflerine geçilmesiyle, bu yönlendirme farklı bir boyut kazanmış, bazı eserler kanon dışı bırakılırken, bazı eserler de Latin harflerine aktarım esnasında dirijizme uğramıştır. Bu çalışmada Halide Edip Adıvar’ın Ateşten Gömlek adlı romanında dirijizm olup olmadığı tartışılmaya çalışılmıştır. Aktarım esnasında yapılan değişikliklerin hangi maksatla yapıldığı anlaşılmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Edebiyat ve İdeoloji Dirijizm Halide Edip Adıvar Ateşten Gömlek
Teşekkür
Çalışmamızın her aşamasında bize destek olan sayın Prof. Dr. Şahmurat ARIK'a çok teşekkür ederiz.
Kaynakça
- Adıvar, H. E. (1923). Ateşten Gömlek. İstanbul: Teşebbüs Matbaası.
- Adıvar, H. E. (1937). Ateşten Gömlek. İstanbul: Tan Matbaası.
- Anar, T. (2011). Yeni Türk Edebiyatında Edebiyat Mahfilleri (Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı.
- Anar, T. (2022). Janus'un İki Yüzü,Türk Edebiyatı'nda Kanon ve Karşı Kanon. İstanbul: Ketebe Yayınları.
- Aydemir, B. (2022, Mart 5). Dirijizm ve Sanat: Özgürlük Ütopyasından Gerçeğin Hegemonyosına. ResearchGate, s. 1-15.
- Bekiroğlu, N. (1987). Halide Edip Adıvar'ın Romanlarının Roman Tekniği Bakımından İncelenmesi (Doktora Tezi). Trabzon: Atatürk Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Bilgiç, B. S. (2015). Atatürk Döneminde Türkiye-Yunanistan İlişkileri, 1923-1938. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 31(19), 1-28.
- Çıkla, S. (2005). Cumhuriyet Döneminin Kökleşmesinde Yusuf Ziya Ortaç'ın Yapıtlarının Yeri ve Önemi (Doktora Tezi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
- Çıkla, S. (2007). Türk Edebiyatında Dirijizmin Karagöz Piyesleri Boyutu. Milli Folklor (73), 61-67.
- Çıkla, S. (2017). Türk Edebiyatı'nda Dirijizmin Halk Hikâyeleri Boyutu. I. Uluslararası Dil, Sanat ve İktidar Sempozyumu Bildiriler Kitabı (s. 539-545). Giresun: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
- Doğan, M. H. (1976). Türk Romanında Kurtuluş Savaşı. Türk Dili (Türk Romanında Kurtuluş Savaşı Özel Sayısı) (298) , 7-40.
- Ellul, J. (1969). Propaganda: The Formation of Men's Attitudes. New York: Vintage Books.
- Elsabaei, S. (2024). Arap Çeviri Edebiyatında Bir Dirijizm Örneği OlarakMuhibuddîni'l el-Hatîb'in 'Ateşten Gömlek' Tercümesi (Yüksek Lisans Tezi) . Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
- Enginün, İ. (2007). Halide Edip Adıvar'ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Fischer, E. (1979). Sanatın Gerekliliği. İstanbul: E Yayınları.
- Jusdanis, G. (2015). Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür, Milli Edebiyatın İcat Edilişi. İstanbul: Metis Yayınları.
- Karagülle, F. (2016). Çalıkuşu'ndan Bir Köy Hocası'na: İdeolojinin Edebiyat Üzerindeki Belirleyiciliği. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (54), 87-97.
- Karakaya, Z. (1997). Kitle Edebiyatı ve Güdümlü Edebiyat Sosyolojisi. Akademik Açı (1), 83-121.
- Karakoç, K. İ. (2012). Ulus Devletleşme Süreci ve "Türk Edebiyatı"nın İnşası(1923-1950) (Doktora Tezi). Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Türk Edebiyatı Bölümü.
- Kızılırmak, D. G. (2022). Hasan Âli Yücel Dönemi Klasik Eser Tercümelerinin Kanonlaşma Bağlamında İncelenmesi. Kütahya: Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
- Mignon, L. (2008). Bir Varmış, Bir Yokmuş... Kanon, Edebiyat Tarihi ve Azınlıklar Üzerine Notlar. Pasaj (6), 35-43.
- Nayır, Y. N. (1976). Dünkü ve Bugünkü Edebiyatçılarımız Konuşuyor. İstanbul: Varlık Yayınları.
- Özalp, N. A. (1999). Edebiyatta Dirijizm: Çalıkuşu Operasyonu I-II. Kaşgar (10,11), 11-29, 10-23.
- Parla, J. (2004). Edebiyat Kanonları. Kitap-lık (68), 51.
- Saraçlar, O. (2024). Amerikan Medyasında Türr-Yunan İlişkileri (1923-1938) The Saturday Evening Past ve Diğer Bazı Gazetelere Yansıyan Haberlerin Işığında Mübadeleden Montrö'ye Olaylar ve Kişiler (Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bölgesel Araştırmalar Anabilim Dalı, Balkan Araştırmaları.
- Serdar, A., & Tutumlu, R. (2022). Tefrika Romanlarla Osmanlı/Türk Romanına Kanonun Ötesinden Bakmak. Zemin (3), 186-212.
- Soyadı, A. (2020, Temmuz). Çalışma Başlığı. Selçuk İletişim, 13(2), 1-12.
- Süzgün, İ. (2023). Türkiye Edebiyat Kanonu Tartışmasının Başlangıcı. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 28, 47-60.
- Şenşekerci, E. (1994). Siyasal Boyutlarıyla Türk-Yunan İlişkileri (1930-1952) (Yüksek Lisans Tezi) . Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı.
Öz
Since both the producer and the material of literature are human beings, the relationship between literature-human, literature-society is quite complex. The reflection of the events experienced by society on literature and the extent of this reflection has always been a subject of debate. Likewise, it is an undeniable reality that literature has the power to influence and direct society. Since time immemorial, the power of the spoken word has been known and in this sense literature has been used as a tool to direct the masses. Some critics argue that being guided by an ideology makes a work of art less 'artistic'. Artisticity aside, an intervention in the work is a situation that disrupts the freedom of the author and the originality of the work. For this reason, directives towards literature, even in terms of encouragement or appreciation, have been the subject of scrutiny; in this context, concepts such as literary canon, guided literature and dirigism have been discussed.
When we consider dirigism in Turkish Literature, especially the post-Republican period is remarkable. Because a new state was established with a different system of thought from the old one, and the ideals and ideology of this state are tried to be adopted by the people. At this point, the power of literary works was also utilized. In 1928, with the transition to Latin letters, this orientation gained a different dimension, some works were excluded from the canon, while some works were subjected to dirigism during the transfer to Latin letters. In this study, it is tried to discuss whether there is dirigism in Halide Edip Adıvar's novel Ateşten Gömlek. It is tried to understand the purpose of the changes made during the transfer.
Anahtar Kelimeler
Literature and Ideology Dirigism Halide Edip Adıvar Ateşten Gömlek
Kaynakça
- Adıvar, H. E. (1923). Ateşten Gömlek. İstanbul: Teşebbüs Matbaası.
- Adıvar, H. E. (1937). Ateşten Gömlek. İstanbul: Tan Matbaası.
- Anar, T. (2011). Yeni Türk Edebiyatında Edebiyat Mahfilleri (Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı.
- Anar, T. (2022). Janus'un İki Yüzü,Türk Edebiyatı'nda Kanon ve Karşı Kanon. İstanbul: Ketebe Yayınları.
- Aydemir, B. (2022, Mart 5). Dirijizm ve Sanat: Özgürlük Ütopyasından Gerçeğin Hegemonyosına. ResearchGate, s. 1-15.
- Bekiroğlu, N. (1987). Halide Edip Adıvar'ın Romanlarının Roman Tekniği Bakımından İncelenmesi (Doktora Tezi). Trabzon: Atatürk Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Bilgiç, B. S. (2015). Atatürk Döneminde Türkiye-Yunanistan İlişkileri, 1923-1938. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 31(19), 1-28.
- Çıkla, S. (2005). Cumhuriyet Döneminin Kökleşmesinde Yusuf Ziya Ortaç'ın Yapıtlarının Yeri ve Önemi (Doktora Tezi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
- Çıkla, S. (2007). Türk Edebiyatında Dirijizmin Karagöz Piyesleri Boyutu. Milli Folklor (73), 61-67.
- Çıkla, S. (2017). Türk Edebiyatı'nda Dirijizmin Halk Hikâyeleri Boyutu. I. Uluslararası Dil, Sanat ve İktidar Sempozyumu Bildiriler Kitabı (s. 539-545). Giresun: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
- Doğan, M. H. (1976). Türk Romanında Kurtuluş Savaşı. Türk Dili (Türk Romanında Kurtuluş Savaşı Özel Sayısı) (298) , 7-40.
- Ellul, J. (1969). Propaganda: The Formation of Men's Attitudes. New York: Vintage Books.
- Elsabaei, S. (2024). Arap Çeviri Edebiyatında Bir Dirijizm Örneği OlarakMuhibuddîni'l el-Hatîb'in 'Ateşten Gömlek' Tercümesi (Yüksek Lisans Tezi) . Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
- Enginün, İ. (2007). Halide Edip Adıvar'ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Fischer, E. (1979). Sanatın Gerekliliği. İstanbul: E Yayınları.
- Jusdanis, G. (2015). Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür, Milli Edebiyatın İcat Edilişi. İstanbul: Metis Yayınları.
- Karagülle, F. (2016). Çalıkuşu'ndan Bir Köy Hocası'na: İdeolojinin Edebiyat Üzerindeki Belirleyiciliği. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (54), 87-97.
- Karakaya, Z. (1997). Kitle Edebiyatı ve Güdümlü Edebiyat Sosyolojisi. Akademik Açı (1), 83-121.
- Karakoç, K. İ. (2012). Ulus Devletleşme Süreci ve "Türk Edebiyatı"nın İnşası(1923-1950) (Doktora Tezi). Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Türk Edebiyatı Bölümü.
- Kızılırmak, D. G. (2022). Hasan Âli Yücel Dönemi Klasik Eser Tercümelerinin Kanonlaşma Bağlamında İncelenmesi. Kütahya: Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
- Mignon, L. (2008). Bir Varmış, Bir Yokmuş... Kanon, Edebiyat Tarihi ve Azınlıklar Üzerine Notlar. Pasaj (6), 35-43.
- Nayır, Y. N. (1976). Dünkü ve Bugünkü Edebiyatçılarımız Konuşuyor. İstanbul: Varlık Yayınları.
- Özalp, N. A. (1999). Edebiyatta Dirijizm: Çalıkuşu Operasyonu I-II. Kaşgar (10,11), 11-29, 10-23.
- Parla, J. (2004). Edebiyat Kanonları. Kitap-lık (68), 51.
- Saraçlar, O. (2024). Amerikan Medyasında Türr-Yunan İlişkileri (1923-1938) The Saturday Evening Past ve Diğer Bazı Gazetelere Yansıyan Haberlerin Işığında Mübadeleden Montrö'ye Olaylar ve Kişiler (Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bölgesel Araştırmalar Anabilim Dalı, Balkan Araştırmaları.
- Serdar, A., & Tutumlu, R. (2022). Tefrika Romanlarla Osmanlı/Türk Romanına Kanonun Ötesinden Bakmak. Zemin (3), 186-212.
- Soyadı, A. (2020, Temmuz). Çalışma Başlığı. Selçuk İletişim, 13(2), 1-12.
- Süzgün, İ. (2023). Türkiye Edebiyat Kanonu Tartışmasının Başlangıcı. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 28, 47-60.
- Şenşekerci, E. (1994). Siyasal Boyutlarıyla Türk-Yunan İlişkileri (1930-1952) (Yüksek Lisans Tezi) . Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türk İslam Edebiyatı |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 18 Ağustos 2024 |
| Kabul Tarihi | 25 Kasım 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 56 |
