Öz
Türkçenin bir bilim ve felsefe dili olarak inşası sorunu üzerinde bir buçuk asra yakın bir süredir durulmaktadır. Bu konuda sadece felsefe sözlükleri yazılmamış, Türkçenin potansiyeli ve imkânı açısından teorik ve sorgulayıcı çalışmalar da yapılmıştır. Ele alınan sorular yaklaşık olarak şu şekildedir: Türkçe nasıl bir dildir? Bir felsefe dili olarak inşası mümkün müdür? Kavramlar Doğu ve Batı dillerinden mi alınacak, yoksa Türkçenin kendi imkânları içinden mi türetilecektir? Bu tür sorunlarla karşılaşan felsefecilerimizden biri de Hilmi Ziya Ülken’dir. Ülken, Türkçede felsefeye en çok katkı sağlayan kişilerden biri olarak sadece felsefenin çeşitli disiplinleri konusunda eserler yazmakla ve kimi felsefe klasiklerini Türkçeye çevirmekle kalmamış, İnsani Vatanperverlik, Aşk Ahlakı, Varlık ve Oluş, Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü gibi nitelikli eserleriyle Türkçenin bir felsefe dili olarak inşasına katkıda bulunmuştur. Bu makalede Hilmi Ziya Ülken’in konuya ilişkin görüşleri merkezinde bir felsefe dili olarak Türkçenin tarihi, imkânı ve sorunları ele alınacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Alpyağıl, R. (2015). Felsefe dili olarak Türkçenin gelişim aşamaları ve felsefe sözlüklerimiz (1954-1975). İstanbul: İz Yayıncılık
- Baha Tevfik (2016). Birkaç söz. Felsefe Mecmûası. (A. Öztop, haz.). Konya: Çizgi Yayınları.
- Gökalp, Z. (1976). Türkleşmek, İslamlaşmak, muasırlaşmak. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Gökalp, Z. (2008). Türkçülüğün esasları. Ankara: Nilüfer Yayıncılık.
- Kara, İ. (2016). Bir felsefe dili kurmak. İstanbul: Dergah Yayınları.
- Koç, E. (2009). Türkiye’de felsefe dilinin gelişimi ve çeviri faaliyetlerine genel bir bakış. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 103-120. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sufesosbil/issue/11417/136377
- Koç, E. (2011). Felsefe, kültür, dil-sözlük: Türkiye’de felsefe dilinin şekillenmesinde terminoloji çalışmaları ve sözlük/felsefe sözlüğü hazırlama girişimleri. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 4, 55-80.
- https://dergipark.org.tr/tr/pub/diledeara/issue/45136/564857
- Odabaşı, İ. A. (2016). Felsefe mecmuası. Felsefe Mecmûası içinde (s. 13-28). (A. Öztop, haz.). Konya: Çizgi Yayınları.
- Rıza Tevfik (1330). Mufassal kâmus-ı felsefe. İstanbul: Matbaa-i Amire.
- Sezgin, F. (2008). İslam’da bilim ve teknik (C. 1). (A. Aliyy, çev.). İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Yayınları.
- Şemseddin Sami. (1969). Lisan ve edebiyyatımız. Şemseddin Sami içinde (s. 161-171). (Agâh Sırrı Lened, haz.). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
- Taşdelen, V. (2011). Bir felsefe dili olarak Türkçe, Temrin, 40, 12-22.
- Taşdelen, V. (2016). Şemseddin Sami’de lisan-ı kesbî. İki Toplumun Aydını Şemseddin Sami Sempozyumu içinde (s. 45-58). (Y. Topaloğlu, & A. N. Özdemir, & B. B. Acar, ed. ).Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları, ss.
- Taşdelen, V. (2019). Kutadgu Bilig’in felsefi bağlamı. Milli Folklor, 124, 5-16. https://dergipark.org.tr/tr/pub/millifolklor/issue/51228/615989
- Taşdelen, V. (2020). The philosophical contents of Dīwān Lughāt al-Turk. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 20(1), 151-172. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1179030
- Uçman, A. (1999). Islâhât-ı ilmiye encümeni. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 19, s. 207-209). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Utku, A. (2011). Felsefe sözlüklerimiz: geç-Osmalı’dan Cumhuriyet’te bir literatür değerlendirmesi. Literatür Dergisi, 17, 399-420.
- Uygur, N. (1995). Türkçe felsefe yapılabilir mi? Adam Sanat, 114, 11-13.
- Ülken, H.Z. (1935). Türk feylesofları antolojisi I. İstanbul: Yeni Kitabcı Yayınları.
- Ülken, H.Z. (2007). Türk tefekkürü tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Ülken, H.Z. (1992). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
- Ülken, H.Z. (1981). Aşk ahlakı. İstanbul: Ülken Yayınları.
- Ülken, H.Z. (2020). Uyanış devirlerinde tercümenin rolü. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
- Ülken, H.Z. (1953). Cemiyet ve dil. Belleten. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, 1, 29-44.
- Ülken, H.Z. (1947a). Önsöz. Felsefe Tercümeleri Dergisi,1, 1-5.
- Ülken, H.Z. (1947b). Türk felsefe dilinin gelişmesi. Felsefe Tercümeleri Dergisi,1, 136-143.
- Ülken, H.Z. (1949). Dil. Sabah Gazetesi, 25 Temmuz 1949.
- Ülken, H.Z. (1969). Sosyoloji sözlüğü. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Vural, M. (2011). Hilmi Ziya Ülken ve Türkiye’de felsefe çalışmalarına katkıları. Literatür Dergisi, 17, 521-537. https://dergipark.org.tr/tr/pub/talid/issue/43422/529305.
The Problem of the Construction of Turkish as a Language of Philosophy According to Hilmi Ziya Ülken
Öz
The issue of constructing Turkish as a language of science and philosophy has been under discussion for nearly a century and a half. Not only philosophy dictionaries have been written on this subject, but also theoretical and questioning studies have been conducted in terms of the potential and possibilities of Turkish. The questions addressed are approximately as follows: What kind of language is Turkish? Is it possible to construct it as a language of philosophy? Will the concepts and terms be taken from Eastern and Western languages, or will they be derived from Turkish's own possibilities of expression? One of our philosophers who has encountered such problems is Hilmi Ziya Ülken. As one of the people who has contributed the most to philosophy in Turkish, Ülken has not only written works on various disciplines of philosophy and translated some philosophy classics into Turkish, but also contributed to the construction of Turkish as a language of philosophy with his qualified works such as Humanitarian Patriotism, Love Ethics, Being and becoming, and the Role of Translation in Awakening Periods. This article will address the issue of the possibility of Turkish as a language of philosophy in the sample of Ülken's views on the subject.
Anahtar Kelimeler
Turkish philosophical language Hilmi Ziya Ülken constructed language.
Kaynakça
- Alpyağıl, R. (2015). Felsefe dili olarak Türkçenin gelişim aşamaları ve felsefe sözlüklerimiz (1954-1975). İstanbul: İz Yayıncılık
- Baha Tevfik (2016). Birkaç söz. Felsefe Mecmûası. (A. Öztop, haz.). Konya: Çizgi Yayınları.
- Gökalp, Z. (1976). Türkleşmek, İslamlaşmak, muasırlaşmak. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Gökalp, Z. (2008). Türkçülüğün esasları. Ankara: Nilüfer Yayıncılık.
- Kara, İ. (2016). Bir felsefe dili kurmak. İstanbul: Dergah Yayınları.
- Koç, E. (2009). Türkiye’de felsefe dilinin gelişimi ve çeviri faaliyetlerine genel bir bakış. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 103-120. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sufesosbil/issue/11417/136377
- Koç, E. (2011). Felsefe, kültür, dil-sözlük: Türkiye’de felsefe dilinin şekillenmesinde terminoloji çalışmaları ve sözlük/felsefe sözlüğü hazırlama girişimleri. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 4, 55-80.
- https://dergipark.org.tr/tr/pub/diledeara/issue/45136/564857
- Odabaşı, İ. A. (2016). Felsefe mecmuası. Felsefe Mecmûası içinde (s. 13-28). (A. Öztop, haz.). Konya: Çizgi Yayınları.
- Rıza Tevfik (1330). Mufassal kâmus-ı felsefe. İstanbul: Matbaa-i Amire.
- Sezgin, F. (2008). İslam’da bilim ve teknik (C. 1). (A. Aliyy, çev.). İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Yayınları.
- Şemseddin Sami. (1969). Lisan ve edebiyyatımız. Şemseddin Sami içinde (s. 161-171). (Agâh Sırrı Lened, haz.). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
- Taşdelen, V. (2011). Bir felsefe dili olarak Türkçe, Temrin, 40, 12-22.
- Taşdelen, V. (2016). Şemseddin Sami’de lisan-ı kesbî. İki Toplumun Aydını Şemseddin Sami Sempozyumu içinde (s. 45-58). (Y. Topaloğlu, & A. N. Özdemir, & B. B. Acar, ed. ).Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları, ss.
- Taşdelen, V. (2019). Kutadgu Bilig’in felsefi bağlamı. Milli Folklor, 124, 5-16. https://dergipark.org.tr/tr/pub/millifolklor/issue/51228/615989
- Taşdelen, V. (2020). The philosophical contents of Dīwān Lughāt al-Turk. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 20(1), 151-172. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1179030
- Uçman, A. (1999). Islâhât-ı ilmiye encümeni. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 19, s. 207-209). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Utku, A. (2011). Felsefe sözlüklerimiz: geç-Osmalı’dan Cumhuriyet’te bir literatür değerlendirmesi. Literatür Dergisi, 17, 399-420.
- Uygur, N. (1995). Türkçe felsefe yapılabilir mi? Adam Sanat, 114, 11-13.
- Ülken, H.Z. (1935). Türk feylesofları antolojisi I. İstanbul: Yeni Kitabcı Yayınları.
- Ülken, H.Z. (2007). Türk tefekkürü tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Ülken, H.Z. (1992). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
- Ülken, H.Z. (1981). Aşk ahlakı. İstanbul: Ülken Yayınları.
- Ülken, H.Z. (2020). Uyanış devirlerinde tercümenin rolü. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
- Ülken, H.Z. (1953). Cemiyet ve dil. Belleten. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, 1, 29-44.
- Ülken, H.Z. (1947a). Önsöz. Felsefe Tercümeleri Dergisi,1, 1-5.
- Ülken, H.Z. (1947b). Türk felsefe dilinin gelişmesi. Felsefe Tercümeleri Dergisi,1, 136-143.
- Ülken, H.Z. (1949). Dil. Sabah Gazetesi, 25 Temmuz 1949.
- Ülken, H.Z. (1969). Sosyoloji sözlüğü. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Vural, M. (2011). Hilmi Ziya Ülken ve Türkiye’de felsefe çalışmalarına katkıları. Literatür Dergisi, 17, 521-537. https://dergipark.org.tr/tr/pub/talid/issue/43422/529305.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Edebi Çalışmalar (Diğer) |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 25 Nisan 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 25 Nisan 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 64 |
Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.