Öz
XIX.yy.’ın ikinci yarısı, Rusya Müslümanları için bir reform dönemidir. Maarifçilik ile başlayan bu dönem, sonrasında Ceditçilik akımına evrilir ve Rusya Müslümanları çağdaş bilgi ve düşüncelerle rekabetçi bir kimlik kazanırlar. Bu dönemi yaratanlar ise evvela reformist mollalar ve Müslüman asilzâdelerin Rus okullarından mezun olup Çarlık hizmetinde memuriyette bulunan çocuklarıdır. Möhemetselim Ömötbayev de Rus askerî eğitimi ile yetişip pek çok sahada Başkurt kültürünün, edebiyatının, eğitiminin gelişimi için kalem tutan bir isimdir. Eserleriyle o; din adamı, şair, arşivci, tercüman, araştırmacı, etnograf, topograf, tarihçi, pedagog, dilci gibi pek çok unvan taşır. Ayrıca Başkurt halkının yaşadığı haksızlıkları da eserlerinde dile getirir. Buna karşın Ömötbayev’in Türk Dünyası aydınları arasında anılmadığı görülür. Bu çalışma, Ömötbayev'in modernleşme sürecindeki yerini göstermek amacıyla hazırlanmıştır. Ayrıca bu çalışmada şiirleri dışında 11 eseri ve yazılarının içeriği tanıtılıp değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Möhemetselim Ömötbayev Ümidbayev Başkurt modernleşme Türk Dünyası
Kaynakça
- Bennigsen, A. & Quelquejay-Lemercier, C. (1981). Step’te ezan sesleri – Sovyet rejimi altındaki İslam’ın 400 yılı. İstanbul: Selçuk Yayınları.
- Devlet, N. (1998). 1917 Ekim ihtilâli ve Türk-Tatar millet meclisi. İstanbul: Ötüken.
- Ehmerov, K. Z. (2012). Başḳort yaźıvı tariḫınan. Öfö: Kitap.
- Ergang, R. R. (1933). Möser and the rise of national thought in Germany. The Journal of Modern History, Vol. 5, No 2, 172-196.
- Galin, S. (1993). Těl asḳısı ḫalıḳta - Başḳort folklorı: añlatmalı hüźlěk. Öfö: Kitap.
- Gereyěva, G. N. (2016). İlěn danlar. ḫalḳın küterěr olo ġalim-pedagog, olo şeḫěs. Başḳortorstanda hem Reseyźe ruḫiy meźeniyet hem gumanitar fen: Tariḫı hem ḫeźěrgěhě. Ḫalıḳ-ara fenniy-ġemeliy konferentsiya materialdarı içinde (s. 9-12). Öfö, Başḳort Devlet Universitetı.
- Höseyinov, G. (1991). Möḫemmetselim Ömötbayev. Öfö: Başkortostan Kitap Neşriyetě.
- Kanlıdere, A. (2023). İdil-Ural bölgesinde fikir hareketleri ve ceditçilik. Yeni Türkiye, İdil-Ural Özel Sayısı I, Yıl 29, Sayı 131, 57-72.
- Kilmöhemetov, T. (2016). Möḫemetselim Ömötbayev – publitsist. Vatandash, 11 (241), 3-16.
- Kulbahtina, A. Z. (2012). Traditsionnaya şkola musulman Başkirii na rubeje vekov. Ufa: BGPU.
- Kunafin, G. S. (2016). Möḫemetselim Ömötbayev eśerźer ḫěźmetter. Öfö: Kitap.
- Kunafin, G. S. (2021). Başḳort ḫalḳınıñ aḳ hem ḳara könderě ěźěnen. Vatandash, 8 (299), 121-130.
- Nedirgulov, M. H. (2016). Bagatoye i unikalnoye pismennoye naslediye. Başḳortostanda hem Reseyźe meġrifetsělěk üsěşěněñ ětaptarı hem üźěnselěkterě: filologik, filosofik, tariḫih-meźeniy, pedagogik hem ḫokukiy aspektar: Halıḳ-ara fenniy-ġemeliy konferantisya materialdarı içinde (s. 298-302). Öfö, BaşDU RNÜ.
- Ömötbayev, M. (1897). Yâdigâr. Kazan: Tipografiya B. L. Dombrovskago.
- Ömötbayev, M. (1984). Yedker. Töz. Ginyet Kunafin. Öfö: Başkortostan Kitap Neşriyetě.
- Öner, M. (2018). Tatarlarda millî kimlik ve folklor. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 252-259.
- Özşahin, M. (2020). Başkurtçanın sözlükleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 50, 347-372.
- Sibegetova, R. (2016). Möḫemedselim Ömötbayev kitaptarı. Vatandash, 5 (236), 191-196.
- Söleymanov, E. (2016). Tabın öleñě hem ikě tabındaş. Vatandash, 4 (235), 155-169.
- Şekür, R. (2005). Arźaḳlı Başḳorttar. Öfö: Kitap.
- Tercümân Gazetesi (1899). Büyük şair Aleksandr Puşkin. 26 Mayıs 1899, Sayı 19.
- Tercümân Gazetesi (1901). Yeni kitaplar. 16 Kasım 1901, Sayı 42, 167.
- Tercümân Gazetesi (1903). Yeni kitaplar. 3 Mayıs 1903, Sayı 17, 27.
- Uymaz, T. (2014). Yusuf Akçuraoğlu’nun ulûm ve tarih adlı eseri üzerine bir inceleme. Dört Öge, 6, 45-70.
Öz
The second half of the 19th century was a period of reform for Russian Muslims. This era began with the educationalist (maarifçi) movement, which later evolved into the idea of jadidism. During this period, Russian Muslims developed a competitive identity based on modern knowledge and ideas. The key figures driving this change were reformist mullahs and the children of Muslim aristocrats who graduated from Russian schools and served as officers in the Tsarist administration. Mukhametsalim Omotbaev received a Russian military education and contributed to the development of Bashkir culture, literature, and education in various fields. He held many titles, including mullah, poet, archivist, translator, researcher, ethnographer, topographer, historian, educator, and linguist. In his works, he also spoke out about the injustices faced by the Bashkir people. However, it is noteworthy that Omotbaev is rarely mentioned among the intellectuals of the Turkic world. This study aims to highlight Omotbaev's role in the modernization process. Additionally, in this study, 11 of his works, excluding his poetry, are introduced and analysed.
Anahtar Kelimeler
Mukhametsalim Omotbaev / Umidbaev Bashkir modernization Turkic World jadidism.
Kaynakça
- Bennigsen, A. & Quelquejay-Lemercier, C. (1981). Step’te ezan sesleri – Sovyet rejimi altındaki İslam’ın 400 yılı. İstanbul: Selçuk Yayınları.
- Devlet, N. (1998). 1917 Ekim ihtilâli ve Türk-Tatar millet meclisi. İstanbul: Ötüken.
- Ehmerov, K. Z. (2012). Başḳort yaźıvı tariḫınan. Öfö: Kitap.
- Ergang, R. R. (1933). Möser and the rise of national thought in Germany. The Journal of Modern History, Vol. 5, No 2, 172-196.
- Galin, S. (1993). Těl asḳısı ḫalıḳta - Başḳort folklorı: añlatmalı hüźlěk. Öfö: Kitap.
- Gereyěva, G. N. (2016). İlěn danlar. ḫalḳın küterěr olo ġalim-pedagog, olo şeḫěs. Başḳortorstanda hem Reseyźe ruḫiy meźeniyet hem gumanitar fen: Tariḫı hem ḫeźěrgěhě. Ḫalıḳ-ara fenniy-ġemeliy konferentsiya materialdarı içinde (s. 9-12). Öfö, Başḳort Devlet Universitetı.
- Höseyinov, G. (1991). Möḫemmetselim Ömötbayev. Öfö: Başkortostan Kitap Neşriyetě.
- Kanlıdere, A. (2023). İdil-Ural bölgesinde fikir hareketleri ve ceditçilik. Yeni Türkiye, İdil-Ural Özel Sayısı I, Yıl 29, Sayı 131, 57-72.
- Kilmöhemetov, T. (2016). Möḫemetselim Ömötbayev – publitsist. Vatandash, 11 (241), 3-16.
- Kulbahtina, A. Z. (2012). Traditsionnaya şkola musulman Başkirii na rubeje vekov. Ufa: BGPU.
- Kunafin, G. S. (2016). Möḫemetselim Ömötbayev eśerźer ḫěźmetter. Öfö: Kitap.
- Kunafin, G. S. (2021). Başḳort ḫalḳınıñ aḳ hem ḳara könderě ěźěnen. Vatandash, 8 (299), 121-130.
- Nedirgulov, M. H. (2016). Bagatoye i unikalnoye pismennoye naslediye. Başḳortostanda hem Reseyźe meġrifetsělěk üsěşěněñ ětaptarı hem üźěnselěkterě: filologik, filosofik, tariḫih-meźeniy, pedagogik hem ḫokukiy aspektar: Halıḳ-ara fenniy-ġemeliy konferantisya materialdarı içinde (s. 298-302). Öfö, BaşDU RNÜ.
- Ömötbayev, M. (1897). Yâdigâr. Kazan: Tipografiya B. L. Dombrovskago.
- Ömötbayev, M. (1984). Yedker. Töz. Ginyet Kunafin. Öfö: Başkortostan Kitap Neşriyetě.
- Öner, M. (2018). Tatarlarda millî kimlik ve folklor. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 252-259.
- Özşahin, M. (2020). Başkurtçanın sözlükleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 50, 347-372.
- Sibegetova, R. (2016). Möḫemedselim Ömötbayev kitaptarı. Vatandash, 5 (236), 191-196.
- Söleymanov, E. (2016). Tabın öleñě hem ikě tabındaş. Vatandash, 4 (235), 155-169.
- Şekür, R. (2005). Arźaḳlı Başḳorttar. Öfö: Kitap.
- Tercümân Gazetesi (1899). Büyük şair Aleksandr Puşkin. 26 Mayıs 1899, Sayı 19.
- Tercümân Gazetesi (1901). Yeni kitaplar. 16 Kasım 1901, Sayı 42, 167.
- Tercümân Gazetesi (1903). Yeni kitaplar. 3 Mayıs 1903, Sayı 17, 27.
- Uymaz, T. (2014). Yusuf Akçuraoğlu’nun ulûm ve tarih adlı eseri üzerine bir inceleme. Dört Öge, 6, 45-70.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Kuzey-Batı (Kıpçak) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 25 Nisan 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 25 Nisan 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 64 |
Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.