Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

The Nogays Raid on Crimea in 1523 According to Russian Envoy Reports

Yıl 2025, Sayı: 64, 93 - 107, 25.04.2025

Umut Yolsever

https://doi.org/10.21563/sutad.1422502

Öz

During his reign from 1515 to 1523, the Crimean Khan Mehmet Giray Khan I stabilized his country with his style of governance. He also endeavored to unite the other Tatar Khanates established after the Golden Horde State under the rule of the Giray Dynasty. However, after Mehmet Giray I was assassinated in 1523 by the Nogays led by Agis Mirza and Mamay Mirza, whom he had previously recruited into his service, the Crimean army was disbanded and the Nogays raided the Crimean Peninsula. This study analyses the letters sent to Moscow on 7 August 1523 by Mehmetbekkulu, probably the Dizdar of Azov, and Kozak Mijunya Nechayev of Moscow, and the reports sent to Moscow on 27 August 1523 by Ivan Kolichev, Vasily III's envoy to the Crimean Khanate, with Kosak Kurman Kobyakov. According to these letters and reports, it was understood that the Crimean army fleeing from the Nogai had a disaster in the Don River and some assumptions were made about the cause of this disaster. In addition, the activities carried out by the Nogays in the Crimean Peninsula were also tried to be explained. The regional and international consequences of the disaster and oppression are also analyzed.

Anahtar Kelimeler

Crimean Khanate Nogays Russian Envoy Reports Or Kapı Don River

Kaynakça

  • Acar, S. (2018). Moskof Çarlarının Kırım Hanlarına ödediği bir haraç türü: Tiş-Tiyiş (Mors dişi). Karadeniz Araştırmaları, XV(60), 34-45.
  • Alan, H. (2011). Altın Orda Hanlığında hâkimiyet anlayışı ve Karaçi Beylerin ortaya çıkışı. Tarih Dergisi, (54), 1-20.
  • Alpargu, M. (2007). Nogaylar, İstanbul: Değişim Yay.
  • Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Koronne Warszawskie, Dział Tatarski, Karton 63, Teczka 54, no. 521.
  • Başer, A. (2015). Kırım Hanlığı tarihinde Mangıt Kabilesi. (Y. Öztürk, ed.). Doğu Avrupa Türk Mirasının Son Kalesi Kırım (75-98). İstanbul: Çamlıca Yay.
  • Başer, A.. (2020). Kırım Hanlığı. (A. Kanlıdere & İ. Kemaloğlu, ed.). Ötüken’den Kırım’a Türk dünyası kültür tarihi (319-340). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Can, A. (2022). Hurremî Çelebi Akay Tarihi (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
  • Çavdar, İ. & Özbaş, A. (2002). Cerrahi hastasında hipotermi. İ. Ü. F. N. H. Y. O. Hemşirelik Dergisi. XII(48), 93-98.
  • BOA, TSMA, Е. 1308/2.
  • Davıdov, L. K. (1955). Gidrografiya SSSR. (Tom 2). Leningrad: Leningradskogo Universiteta İzd.
  • Derin Ükten, Y. (2022). Seyahatnamelerde Kırım. Ankara: Karakurum Yay.
  • Derin, D. (2003). Abdülgaffar Kırımî’nin Umdet’ül Ahbâr’ına (Umdet’üt-Tevarih) göre Kırım tarihi (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
  • Egorov, V. L. (2022). Altın Orda’nın tarihî coğrafyası (XIII-XIV. Asırlar) (A. Büyükçolak, çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Emecen, F. (2022). Kanuni Sultan Süleyman ve zamanı. Ankara: TTK.
  • Fletcher, G. (1643). The history of Russia or the government of the emperor of Muscovia with the manners & fashions of the people of that country. London.
  • Gayvoronskiy, O. (2007). Poveliteli dvuh materikov. (Tom I). Kiev-Bahçisaray: Oranta, Maysternıya Kniga.
  • Gertsen, A. G. & Mogaricev, Yu. M. (2018). Çufut-Kale v opisanii A. S. Uvarova. Povoljskaya Arheologiya. IV/26, 264-283.
  • Gilmanova, Z. (2019). Nogay Ordası’nın Osmanlı Devleti ile münasebetleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
  • Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (2008). (Y. Dağlı & S. A. Kahraman, haz.). (C. 2, Kitap I.). İstanbul: YKY.
  • Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (2011). (S. A. Kahraman, haz.). (C. 2, Kitap 7.). İstanbul: YKY.
  • Giray, H. (2019). Gülbün-i Hânân. (İ. Gültekin, haz.). Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
  • Herberstein, S. V. (1851). Notes upon Russia (R. H. Major, trans.). (C. II.). London: Hakluyt Society.
  • http://www.pogodaiklimat.ru/ Erişim Tarihi 11.10.2023.
  • https://www.ortodokslartoplulugu.com Erişim Tarihi 12.10.2023.
  • İsoaho, M. (2006). The image of Aleksandr Nevskiy in medieval Russia, Leiden-Boston: Brill.
  • Kamalov, İ. (2003). Moğolların Kafkasya politikası. İstanbul: Kaknüs Yay.
  • Karabulut, A. (2017). İngiliz seyyah Lady Elizabeth Craven’in gözünden 1786 tarihinde Kırım, MUTAD, IV(2), 431- 448.
  • Kırımlı, H. (2022). Geraylar ve Osmanlılar Kırım Hanlık hânedânının Osmanlı Devleti’ndeki hikâyesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Koç, Y. (2002). Hipotermi; patofizyolojisi, tanı ve tedavisi. Hayvancılık Araştırma Dergisi, XII(2), 63-68.
  • Kolodziejczyk, D. (2011). The Crimean Khanate and Poland Lithuania. Leiden-Boston: Brill.
  • Kurat, A. N. (2019). IV-XVIII. yüzyıllarda Karadeniz kuzeyindeki Türk kavimleri ve devletleri, Ankara: TTK.
  • Le Khanat de Crimee dans les Arvhives du Musee du Palais de Topkapı (1978). (Alexandre Benningsen, Pertev Naili Boratav, Dilek Desaive, Chantal Lemercier-Quelquejay, Present Par.). Paris.
  • Litsevoy Letopisnıy Svod XVI. Veka (2014). (Kniga 18). Moskva: Akteon.
  • Litvin, M. (1994). O Nravah Tatar, Litovtsev i Moskviyatin (V. İ. Matuzovoy, Pere. & A. L. Horoşkeviç, ed.). Moskva: İzdatelstvo Moskovskiy Gosudarstvennıy Universitet.
  • Mıyasiçenko, A. İ. (2017). Maksimalniy stok rek Donskogo basseyna (Magisterskaya Dissertatsiya). Rossiyskiy Gosudarstvenniy Gidrometeoroligiçeskiy Universitet, Sank Peterburg.
  • Miechowita, M. (2022). Doğu Avrupa’nın tarihî coğrafyası (B. Kalyon, çev.). İstanbul: Kronik Yay.
  • Pamyatniki Diplomatiçeskih Snoşeniy Moskovskago Gosudarstva S Krımom, Nagayimii Turtsieyu 1508-1521 gg. (1885). (Tom II. XCV). St. Peterburg: Sbornik İmperatorskago Russkago İstoriçeskago Obşçestva.
  • Retovskiy, O. (1893). Monetı hanov dinastii Gireev (Krımskoe Hantsvo) 1440-1783. Simferepol.
  • Poçekaev, R. Yu. (2010). Tsari Ordınskie. Sankt Peterburg: Evraziya.
  • PSRL, Sofiyskaya Vtoraya Letopis (2001). (Tom 6. Vıpusk 2.). Moskva: Yazıki Russkoy Kulturı.
  • RGADA, Fond 123 Snoşeniya Rossii s Krımom, Opis1, No 6, Dokument 1, list 2- 8.
  • RGADA, Fond 123 Snoşeniya Rossii s Krımom, Opis1, No 6, Dokument 5, list 80ob-84.
  • RGADA, Fond 89 Snoşeniya Rossii s Turtsiey, Opis 1, No 1, Dokument 5, list 140ob.
  • RGADA, Fond 89 Snoşeniya Rossii s Turtsiey, Opis 1, No 1, Dokument 5, list 141-141ob.
  • RGADA, Fond 89 Snoşeniya Rossii s Turtsiey, Opis 1, No 4, Dokument 1, list 257-258.
  • RGADA, Fond 89 Snoşeniya Rossii s Turtsiey, Opis 1, No 4, Dokument 1, list 259-261.
  • Seyyid Mehmed Rızâ (2020). Es-Seb’ü’s-Seyyar Fi Ahbâr-ı Mülûki’t-Tatar (İnceleme- Tenkitli Metin) (Y. Söylemez, haz.). Ankara: TTK.
  • Smirnov, V. D. (2016). Osmanlı dönemi Kırım Hanlığı (A. Batur, çev.). İstanbul: Selenge Yay.
  • Sroeckovsky, V. E. (1978). Muhammed Geray Han ve vassalları (K. Ortaylı, çev.). Ankara: Su Yay.
  • Şeyhumerov, A.A. (2019). Armiya Krımskogo Hanstva: Organizatsiya i taktika (XV-XVIII vv.). Kazan-Simferopol: İnstitut İstorii im. Ş. Marcani Akademii Nauk Respubliki Tatarstan Krımskiy Nauçnıy Tsentr.
  • Tarih-i Sahip Giray Han (1973). (Ö. Gökbilgin, düz.). Ankara: Baylan Matbaası.
  • Trepavlov, V. (2016). Mangıtskiy Yurt “Nogayskaya Orda”. Rafael Hakimov, Mari Favero, Vadim Trepavlov, İlnur Mirgaleev, Roman Hautala (Red.), Zolotaya Orda V Mirovoy İstorii in (p. 832-842). Kazan: İnstitut İstorii İm. Ş. Marcani Akademii Nauk Respubliki Tatarstan, Oksfordskiy Universitet.
  • Ünal, S. (2023). Kuruluşundan çarlık Rusya tarafından işgal edilişine Kırım Hanlığı. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, XX(79), 620-638.
  • Vasary, I. (2014). Kırım hanlığı ve Büyük Orda (XV-XVI. yüzyıl) hâkimiyet uğruna mücadele (S. Acar, çev.). Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX(1), 327-340.
  • Vozgrin, V. E. (2013). İstoriya krımskih tatar. (Tom I). Simferopol: Tezis İzdatelskiy Dom.
  • Zaitsev, İ. V. (2002). Astrahan Hanlığı (Zharmukhamed Zardukhan, çev.). (H. C. Güzel & A. Birinci, ed.). Genel Türk Tarihi. (111-120). (C. 5). Ankara: Yeni Türkiye Yay.

Rus Elçi Raporlarına Göre Nogayların 1523 Kırım Baskını

Yıl 2025, Sayı: 64, 93 - 107, 25.04.2025

Umut Yolsever

https://doi.org/10.21563/sutad.1422502

Öz

Kırım Hanı I. Mehmet Giray Han, 1515-1523 arasındaki hükümdarlığı döneminde yönetim tarzı ile ülkesini istikrar altında tutmuştur. Ayrıca o, Altın Orda Devleti’nin ardından kurulan diğer Tatar Hanlıklarını Giray Hanedanlığı yönetimi altında birleştirmek için çaba göstermiştir. Ancak I. Mehmet Giray Han, daha evvel kendi hizmetine aldığı Agış Mirza ve Mamay Mirza önderliğindeki Nogaylar tarafından 1523 yılında öldürüldükten sonra Kırım ordusu dağılmış ve Nogaylar Kırım Yarımadasına gelerek baskın yapmışlardır. Bu çalışmada muhtemelen Azak Dizdar’ı olan Mehmetbekkulu ile Moskova’ya bağlı Kozak Mijunya Neçayev’in 7 Ağustos 1523’te Moskova’ya yolladıkları mektuplar ve III. Vasiliy’nin Kırım Hanlığı’na gönderdiği elçisi İvan Koliçev’in 27 Ağustos 1523’te Kosak Kurman Kobyakov ile Moskova’ya yolladığı raporlar incelenmiştir. Bahsi geçen mektuplar ile raporlar doğrultusunda Nogaylardan kaçan Kırım ordusunun Don Nehri’nde facia yaşadığı anlaşılmış ve bu facianın sebebi hakkında bir takım varsayımlarda bulunulmuştur. Ayrıca Kırım Yarımadası içerisinde Nogayların gerçekleştirdiği faaliyetler de anlatılmaya çalışılmıştır. Yaşanan facia ve baskının sebep olduğu bölgesel ve uluslararası sonuçlar da incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırım Hanlığı Nogaylar Rus Elçi Raporları Or Kapı Don Nehri.

Kaynakça

  • Acar, S. (2018). Moskof Çarlarının Kırım Hanlarına ödediği bir haraç türü: Tiş-Tiyiş (Mors dişi). Karadeniz Araştırmaları, XV(60), 34-45.
  • Alan, H. (2011). Altın Orda Hanlığında hâkimiyet anlayışı ve Karaçi Beylerin ortaya çıkışı. Tarih Dergisi, (54), 1-20.
  • Alpargu, M. (2007). Nogaylar, İstanbul: Değişim Yay.
  • Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Koronne Warszawskie, Dział Tatarski, Karton 63, Teczka 54, no. 521.
  • Başer, A. (2015). Kırım Hanlığı tarihinde Mangıt Kabilesi. (Y. Öztürk, ed.). Doğu Avrupa Türk Mirasının Son Kalesi Kırım (75-98). İstanbul: Çamlıca Yay.
  • Başer, A.. (2020). Kırım Hanlığı. (A. Kanlıdere & İ. Kemaloğlu, ed.). Ötüken’den Kırım’a Türk dünyası kültür tarihi (319-340). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Can, A. (2022). Hurremî Çelebi Akay Tarihi (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
  • Çavdar, İ. & Özbaş, A. (2002). Cerrahi hastasında hipotermi. İ. Ü. F. N. H. Y. O. Hemşirelik Dergisi. XII(48), 93-98.
  • BOA, TSMA, Е. 1308/2.
  • Davıdov, L. K. (1955). Gidrografiya SSSR. (Tom 2). Leningrad: Leningradskogo Universiteta İzd.
  • Derin Ükten, Y. (2022). Seyahatnamelerde Kırım. Ankara: Karakurum Yay.
  • Derin, D. (2003). Abdülgaffar Kırımî’nin Umdet’ül Ahbâr’ına (Umdet’üt-Tevarih) göre Kırım tarihi (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
  • Egorov, V. L. (2022). Altın Orda’nın tarihî coğrafyası (XIII-XIV. Asırlar) (A. Büyükçolak, çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Emecen, F. (2022). Kanuni Sultan Süleyman ve zamanı. Ankara: TTK.
  • Fletcher, G. (1643). The history of Russia or the government of the emperor of Muscovia with the manners & fashions of the people of that country. London.
  • Gayvoronskiy, O. (2007). Poveliteli dvuh materikov. (Tom I). Kiev-Bahçisaray: Oranta, Maysternıya Kniga.
  • Gertsen, A. G. & Mogaricev, Yu. M. (2018). Çufut-Kale v opisanii A. S. Uvarova. Povoljskaya Arheologiya. IV/26, 264-283.
  • Gilmanova, Z. (2019). Nogay Ordası’nın Osmanlı Devleti ile münasebetleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
  • Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (2008). (Y. Dağlı & S. A. Kahraman, haz.). (C. 2, Kitap I.). İstanbul: YKY.
  • Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (2011). (S. A. Kahraman, haz.). (C. 2, Kitap 7.). İstanbul: YKY.
  • Giray, H. (2019). Gülbün-i Hânân. (İ. Gültekin, haz.). Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
  • Herberstein, S. V. (1851). Notes upon Russia (R. H. Major, trans.). (C. II.). London: Hakluyt Society.
  • http://www.pogodaiklimat.ru/ Erişim Tarihi 11.10.2023.
  • https://www.ortodokslartoplulugu.com Erişim Tarihi 12.10.2023.
  • İsoaho, M. (2006). The image of Aleksandr Nevskiy in medieval Russia, Leiden-Boston: Brill.
  • Kamalov, İ. (2003). Moğolların Kafkasya politikası. İstanbul: Kaknüs Yay.
  • Karabulut, A. (2017). İngiliz seyyah Lady Elizabeth Craven’in gözünden 1786 tarihinde Kırım, MUTAD, IV(2), 431- 448.
  • Kırımlı, H. (2022). Geraylar ve Osmanlılar Kırım Hanlık hânedânının Osmanlı Devleti’ndeki hikâyesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Koç, Y. (2002). Hipotermi; patofizyolojisi, tanı ve tedavisi. Hayvancılık Araştırma Dergisi, XII(2), 63-68.
  • Kolodziejczyk, D. (2011). The Crimean Khanate and Poland Lithuania. Leiden-Boston: Brill.
  • Kurat, A. N. (2019). IV-XVIII. yüzyıllarda Karadeniz kuzeyindeki Türk kavimleri ve devletleri, Ankara: TTK.
  • Le Khanat de Crimee dans les Arvhives du Musee du Palais de Topkapı (1978). (Alexandre Benningsen, Pertev Naili Boratav, Dilek Desaive, Chantal Lemercier-Quelquejay, Present Par.). Paris.
  • Litsevoy Letopisnıy Svod XVI. Veka (2014). (Kniga 18). Moskva: Akteon.
  • Litvin, M. (1994). O Nravah Tatar, Litovtsev i Moskviyatin (V. İ. Matuzovoy, Pere. & A. L. Horoşkeviç, ed.). Moskva: İzdatelstvo Moskovskiy Gosudarstvennıy Universitet.
  • Mıyasiçenko, A. İ. (2017). Maksimalniy stok rek Donskogo basseyna (Magisterskaya Dissertatsiya). Rossiyskiy Gosudarstvenniy Gidrometeoroligiçeskiy Universitet, Sank Peterburg.
  • Miechowita, M. (2022). Doğu Avrupa’nın tarihî coğrafyası (B. Kalyon, çev.). İstanbul: Kronik Yay.
  • Pamyatniki Diplomatiçeskih Snoşeniy Moskovskago Gosudarstva S Krımom, Nagayimii Turtsieyu 1508-1521 gg. (1885). (Tom II. XCV). St. Peterburg: Sbornik İmperatorskago Russkago İstoriçeskago Obşçestva.
  • Retovskiy, O. (1893). Monetı hanov dinastii Gireev (Krımskoe Hantsvo) 1440-1783. Simferepol.
  • Poçekaev, R. Yu. (2010). Tsari Ordınskie. Sankt Peterburg: Evraziya.
  • PSRL, Sofiyskaya Vtoraya Letopis (2001). (Tom 6. Vıpusk 2.). Moskva: Yazıki Russkoy Kulturı.
  • RGADA, Fond 123 Snoşeniya Rossii s Krımom, Opis1, No 6, Dokument 1, list 2- 8.
  • RGADA, Fond 123 Snoşeniya Rossii s Krımom, Opis1, No 6, Dokument 5, list 80ob-84.
  • RGADA, Fond 89 Snoşeniya Rossii s Turtsiey, Opis 1, No 1, Dokument 5, list 140ob.
  • RGADA, Fond 89 Snoşeniya Rossii s Turtsiey, Opis 1, No 1, Dokument 5, list 141-141ob.
  • RGADA, Fond 89 Snoşeniya Rossii s Turtsiey, Opis 1, No 4, Dokument 1, list 257-258.
  • RGADA, Fond 89 Snoşeniya Rossii s Turtsiey, Opis 1, No 4, Dokument 1, list 259-261.
  • Seyyid Mehmed Rızâ (2020). Es-Seb’ü’s-Seyyar Fi Ahbâr-ı Mülûki’t-Tatar (İnceleme- Tenkitli Metin) (Y. Söylemez, haz.). Ankara: TTK.
  • Smirnov, V. D. (2016). Osmanlı dönemi Kırım Hanlığı (A. Batur, çev.). İstanbul: Selenge Yay.
  • Sroeckovsky, V. E. (1978). Muhammed Geray Han ve vassalları (K. Ortaylı, çev.). Ankara: Su Yay.
  • Şeyhumerov, A.A. (2019). Armiya Krımskogo Hanstva: Organizatsiya i taktika (XV-XVIII vv.). Kazan-Simferopol: İnstitut İstorii im. Ş. Marcani Akademii Nauk Respubliki Tatarstan Krımskiy Nauçnıy Tsentr.
  • Tarih-i Sahip Giray Han (1973). (Ö. Gökbilgin, düz.). Ankara: Baylan Matbaası.
  • Trepavlov, V. (2016). Mangıtskiy Yurt “Nogayskaya Orda”. Rafael Hakimov, Mari Favero, Vadim Trepavlov, İlnur Mirgaleev, Roman Hautala (Red.), Zolotaya Orda V Mirovoy İstorii in (p. 832-842). Kazan: İnstitut İstorii İm. Ş. Marcani Akademii Nauk Respubliki Tatarstan, Oksfordskiy Universitet.
  • Ünal, S. (2023). Kuruluşundan çarlık Rusya tarafından işgal edilişine Kırım Hanlığı. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, XX(79), 620-638.
  • Vasary, I. (2014). Kırım hanlığı ve Büyük Orda (XV-XVI. yüzyıl) hâkimiyet uğruna mücadele (S. Acar, çev.). Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX(1), 327-340.
  • Vozgrin, V. E. (2013). İstoriya krımskih tatar. (Tom I). Simferopol: Tezis İzdatelskiy Dom.
  • Zaitsev, İ. V. (2002). Astrahan Hanlığı (Zharmukhamed Zardukhan, çev.). (H. C. Güzel & A. Birinci, ed.). Genel Türk Tarihi. (111-120). (C. 5). Ankara: Yeni Türkiye Yay.
Toplam 56 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Genel Türk Tarihi (Diğer)
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Umut Yolsever 0000-0002-7035-4328

Erken Görünüm Tarihi 25 Nisan 2025
Yayımlanma Tarihi 25 Nisan 2025
Gönderilme Tarihi 20 Ocak 2024
Kabul Tarihi 6 Mayıs 2024
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Sayı: 64

Kaynak Göster

APA Yolsever, U. (2025). Rus Elçi Raporlarına Göre Nogayların 1523 Kırım Baskını. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi(64), 93-107. https://doi.org/10.21563/sutad.1422502
 Kapak Resmi İndir

Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.