Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

The Effect of Abū Ḥanīfah on The Ottoman Tafsīr Understanding: In Private of Irshād al-ʻAql al-Salīm and Rūḥ al-Bayān tafsīrs

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 293 - 320, 30.04.2025

Mehmet Kaya

https://doi.org/10.31121/tader.1603968

Öz

Abu Hanifa (d. 150/767) stands out as the founder of the Hanafi sect, as he is an authority in the field of fiqh and is also an influential scholar in the fields of theology, hadith and literature. The legal thought and ijtihad ability he acquired as a result of these sciences played a role in preserving the validity of most of his views until today. Abu Hanifa's views, with his versatile knowledge and foresight, have been used in different branches of science. One of the branches of science in which his views are included is Tafsīr. Although his identity as a jurist in this science overrides his knowledge in other fields, it is seen that his comments and opinions in different fields are occasion-ally mentioned in his exegetical works. Ebussuud Efendi (d. 982/1574) and Ismail Hakkı Bursevī (d. 1137/1725) who are important commentators of the Ottoman period produced by our country, also benefit from Abu Hanifa's views in the fields of fiqh, theology, recitation, sufizm and linguistics in their commentaries. The fact that these two commentators occasionally provide information about Abu Hanifa's merits and legends and defend some of his views in their works shows how effective he was in the interpretation of the Ottoman period. Ebussuud Efendi who is known with the titles of "Sultan al-mufessirīn, hatīb al-mufessirīn, hātime al-mufessirīn", wrote many commentaries and explanation on Hanafi fiqh works, which caused him to be called "Abu Hanifa Sānī" has happened. Although Bursevī, one of the leading commentators of the Ottoman period, did not write a separate work on Hanafism, he gives more space to the views of Abu Hanifa than Ebussuud Efendi in his commentary, since his commentary is more comprehensive, consists mainly of sermons for the pub-lic, and the commentator is a multidimensional scholar. While Ebussuud directly refers to Abu Hanife's views and narrations in nearly forty places in his commentary, Bursevi refers to Abu Hanifa in more than two hundredplaces. This shows that the interest in Abu Hanifa and his views increased over time in the Ottoman understanding of tafsīr. When these two tafsīr are examined, it is seen that these works mostly include Abu Hanifa's fiqh interpretations, since he was a fiqh scholar and sect imam. In addition, these two tafsīr include Abu Hanifa's fiqh, linguistic and theological inter-pretations, as well as his views on recitation and Sufism. This devotion to Abu Hanifa sometimes causes the ideological approach towards him and his views in these two commentaries. In this study, prepared based on document analysis of the qualitative research method, it is aimed to contribute to the literature by examining Abu Hanifa's influence on the understanding of Ottoman tafsīr in the sample of Ebussuud Efendi's al Irshād al-ʻAql al-Salīm and Bursevī's Ruh al-Bayan tafsīr.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr Ottoman Abu Hanifa Hanafism Ebussuud Bursevī Influence

Kaynakça

  • Ahmet Gökhan, Öztürk. İsmâil Hakkı Bursevî’nin Rûhu’l-beyân Adlı Tefsirinde Ahkâmu’l-Kur’ân. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Doktora Tezi, 2023.
  • Akgündüz, Ahmet. “Ebüssuûd Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/365-368. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
  • Askalânî, Ahmed b. Ali İbn Hacer el-. Fethu’l-Bârî bişerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muahmmed Fuat Abdülbâkî. 13 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1390.
  • Ateş, Süleyman. “İrşâdü’l-Akli’s-Selîm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/456-458. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Başkan, Ömer. “Halkı İrşâd Çabasının Tefsire Yansımış Biçimi: Bursevî’nin Rûhu’l-Beyân’ı ve Tefsir Yöntemine Dair Bir Değerlendirme”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/2 (Nisan 2008), 127-144.
  • Baytimur, Suha Oğuz. “Osmanlı Devleti’nde Hırsızlık Suçları ve Uygulanan Cezalar (1789-1839)”. Osmanlı Hakimiyet Sahası Çalışmaları) 8/15 (Ağustos 2018), 91-108.
  • Beşer, Faruk. “Ebu Hanîfe’nin Kur’ân Anlayışı”. Usûl 1/1 (2004), 7-34.
  • Beyhakî, Ebûbekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. es-Sünenü’l-kebîr. thk. Abdullah b. Abdülmu-hsin et-Türkî. 23 Cilt. b.y: Merkezü Hecr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, ts.
  • Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi Tabakatü’l-Müfessirin. 2 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 2008.
  • Bozkurt, Nebi - Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Mekke”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope-disi. 28/555-563. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
  • Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
  • Demir, Ziya. XIII. XVI y.y. Arası Osmanlı Müfessirleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
  • Denizer, Nurullah. Kur’ân’ın Sûfî Yorumu Bursevî Örneği. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
  • Durur, Mehmet Ali. “Kur’an Tefsirinde Ebû Hanife Ekolünün Rolü”. SOBİDER: Sosyal Bilimler Dergisi 6/43 (2019), 476-490. http://dx.doi.org/10.29228/SOBIDER.39693
  • Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri el-Âlim ve’l-Müteallim, el-Fıkhu’l-Evsat, el-Fıkhu’l-Ekber, Risâletü Ebî Hanîfe, el-Vasiyye. haz. Mustafa Öz. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017.
  • Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endelûsî. Tefsîru’l-bahri’l-muhît. thk. Sıdkî Mu-hammed Cemîl el-ʿAttâr vd. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2000.
  • Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. Tefsîru Ebi’s-Suʿûd-İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm ilâ mezâye’l-kitâbi’l-kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, ts.
  • Erdem, Sargon. “Âmin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/62-63. TDV Yayınları, 1991.
  • Ezial, Ilyas. “Al-Dawr Al-Lughawi fi Al-Tafsir (Dirasah Manhajiyah fi Tafsir Ruh Al-Bayan)”. Diwan: Jurnal Bahasa dan Sastra Arab 14/2 (2022), 101-115.
  • Göregen, Mustafa. “Ebu Hanifenin Sünnî İslam Kelâmının Oluşumuna Etkisi”. IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu-Hanefîlik-Mâturîdîlik-. ed. Cengiz Çuhadar. 1/27-32. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, 2017.
  • İskeceli, Sıla. Bursevi’nin Rûhu’l-Beyân Tefsirinin Kur’an İlimleri Bağlamında Değer-lendirilmesi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Doktora Tezi, 2023.
  • Kanter, Özden. “Ebussuûd Efendi’nin Kelâmî Görüşleri”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 15/1 (2017), 191-218. https://doi.org/10.18317/kader.03058
  • Karadağ, Eyyup. “Ebû Hanîfe’nin (ö.150/767) Hayatı ve Zühd Anlayışı”. Amasya Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (Aralık 2018), 169-200. https://doi.org/10.18498/amauifd.503940
  • Karadaş, Cağfer. “İsmail Hakkı Bursevi’nin İtikadı Görüşleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (01 Ocak 1999), 266-276. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uluifd/issue/13500/163193
  • Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, ts.
  • Kaya, Mehmet. İ’râb Değerlendirmelerinin Kur’an’ın Anlaşılmasındaki Rolü-Zemahşerî Örneği. Çorum: Bir Medya, 2014.
  • Keskin, Hasan. “Ebû Hanîfe’nin Beş Risâlesinde Bazı Tefsir Problemlerine Yaklaşımı”. İs-lâmî Araştırmalar(Ebû Hanîfe Özel Sayısı), 15/1-2, (2002), 221-239.
  • Korkmaz, Salih. “İslam Hukukunda Hîle-i Şer’iyye Meselesi ve Buna Dair Bir Osmanlı Hukuku Tatbikatı”. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 14/1 (Haziran 2024), 513-570. https://doi.org/10.52273/sduhfd..1462764
  • Köse, Saffet. “Hiyel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/170-178. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
  • Kuşeyrî, Abdülkerîm Hevâzin b. Abdilmelik. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Meârif, 2010.
  • Namlı, Ali. “İsmâil Hakkı Bursevî’nin Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân Adlı Tefsiri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 18 (01 Eylül 2011), 365-385. https://dergipark.org.tr/tr/pub/talid/issue/43416/529236
  • Okur, Kaşif Hamdi. “Ebû Hanîfe’nin Kur’ân ve Ana Dilde İbâdet Anlayışı”. Devirleri Ay-dınlatan Meş’ale İmâm-ı Azam Sempozyumu. 139-147. Eskişehir, 2015.
  • Öğüt, Salim. “İhram”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/539-542. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Peters, Rudolph. “Resmi Bir Mezhep Olmak Ne Anlama Gelir? Hanefilik ve Osmanlı Devleti”. çev. Tuğrul Kütükcü. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 38 (30 Ekim 2021), 395-410. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ihad/issue/71522/1150892
  • Saymerî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Ali. Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1985.
  • Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. Kitâbü’l-Âsâr. thk. Hâlid Avvâd. 2 Cilt. Kuveyt: Dârü’n-Nevâdir, 2008.
  • Şimşek, Halil. “Fluidity of Reading the Qur’ān into Late Middle Ages between the Readers and the Exegetes: The Case of Abū al-Su‛ūd (Ebussuud, d. 982/1574).” Tefsir Araştırmaları Dergisi 7/Özel Sayı (2023), 72-102. https://doi.org/10.31121/tader.1313942
  • Şimşek, Murat. “Ehl-i Re’y Fıkıh Ekolünün Temsilcisi Ebû Hanîfe (v. 150/767)”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 19 (2012), 45-67.
  • Taberânî, Ebül-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Muʿcemu’l-evsat. thk. Ebû Muʿâz Tarık b. ʿAvdillah b. Muhamme. 9 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, 1995.
  • Tekin, Abdülkadir. “Zemahşerî’nin Ahkâm Âyetlerini Yorumlama Metodu Bağlamında Fıkıhçı Kişiliği -el-Keşşâf Örneği-”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (2018), 213-230. https://dergipark.org.tr/tr/pub/amauifd/issue/37323/405306
  • Tok, Fatih. “Ebû Hanîfe’nin Kur’ân Kıraâtlerine Yaklaşımı”. Eskişehir Osmangazi Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/6 (2017), 123-144.
  • Tok, Fatih. İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe’nin Kur’an Anlayışı. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2017.
  • Turan, Muhammed Fatih. “Türklerin Hanefi Mezhebini Benimsemesini Kolaylaştıran Faktörler”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 36 (30 Ekim 2020), 311-334. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ihad/issue/71622/1151989
  • Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/131-138. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Halku’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/371-375. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
  • Yerinde, Âdem. “Dil ve Belâgat Yönüyle Ebüssuûd Efendi’nin Tefsiri İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l- Kitâbi’l-Kerîm -Müşâkele Sanatı Örneğinde-”. Usul İslam Araştırmaları 26/26 (01 Temmuz 2016), 241-276. https://doi.org/10.56361/usul.310501
  • Yerinde, Âdem. “Ebussuûd Efendi’nin İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm’i”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 9/18 (2011), 337-363.
  • Zehebî, Şemseddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Menâkibu Ebî Hanîfe ve Sâhibeyh. thk. Muahmmed Zahid Kevserî - Ebu’l-Vefâ Afğânî. Haydarabad: Lecnetü İhyâi’l-Maʿârifi’n-Nuʿmâniyye, 1408.
  • Zemahşeri, Ebü’l-Kasım Carullah Mahmud b Ömer b Muhammed. Dîvânü Cârillâh ez-Zemahşerî. Beyrut: Dârü Sâdır, 2008.
  • Zemahşeri, Ebü’l-Kasım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ‘an hakâikı ğavâmidı’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Mustafa Hüseyn Ahmed. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿArabî, 1987.

Ebû Hanîfe’nin Osmanlı Tefsir Anlayışına Etkisi: İrşâdü’l-akli’s-selîm ve Rûhu’l-beyân Tefsirleri Özelinde

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 293 - 320, 30.04.2025

Mehmet Kaya

https://doi.org/10.31121/tader.1603968

Öz

Ebû Hanîfe (öl. 150/767) fıkıh alanında otorite olması sebebiyle Hanefîlik mezhebinin kurucusu ola-rak öne çıkmakla birlikte kelam, hadis ve edebiyat alanlarında da söz sahibi bir âlimdir. Sahip olduğu bu ilimler sonucunda ulaştığı hukuki düşünce ve ictihad yetisi onun görüşlerinin çoğunun günümü-ze kadar geçerliliğini korumasında rol oynamıştır. Bu çok yönlü birikimi ve ileri görüşlülüğü sebe-biyle Ebû Hanîfe’nin görüşlerine farklı bilim dallarında da başvurulmuştur. Onun görüşlerine yer verilen bilim dallarından biri de Tefsirdir. Bu ilimde de hukukçu kimliği diğer alanlardaki birikiminin önüne geçmekle birlikte tefsir eserlerinde yer yer farklı alanlarda onun yorum ve görüşlerine değinil-diği görülmektedir. Ülkemizin yetiştirdiği Osmanlı dönemi önemli müfessirlerinden Ebüssuûd Efen-di (öl. 982/1574) ve İsmâil Hakkı Bursevî (öl. 1137/1725) de tefsirlerinde Ebû Hanîfe’nin fıkıh başta olmak üzere kelam, kıraat, tasavvuf ve dilbilim alanındaki görüşlerinden yararlanmaktadır. Bu iki müfessirin eserlerinde yer yer Ebû Hanîfe’nin fezaili ve menakıbı hakkında bilgi vermesi ile bazı görüşlerini savunması onun Osmanlı dönemi tefsirinde ne kadar etkin olduğunu göstermektedir. “Sultânü’l-müfessirîn, hatîbü’l-müfessirîn, hâtimetü’l-müfessirîn” unvanları ile anılan Ebüssuûd Efendi’nin Hanefi fıkıh eserleri üzerine çok sayıda şerh ve ta‘lik yazmış olması onun “Ebû Hanîfe-i Sânî” olarak anılmasına neden olmuştur. Ebüssuûd’un, tefsirinde Ebû Hanîfe’nin fezailine sıkça yer vermesi ve bazı görüşlerini savunması ona olan bağlılığının boyutunu göstermesi bakımından önem-lidir. Osmanlı döneminin önde gelen müfessirlerinden Bursevî, Hanefîlik ile ilgili müstakil bir eser yazmamasına rağmen onun tefsirinin daha kapsamlı olması, temelde halka yönelik vaazlardan oluş-ması ve müfessirin çok boyutlu bir âlim olması sebebiyle tefsirinde Ebû Hanîfe’nin görüşlerine Ebüssuûd Efendi’den fazla yer vermektedir. Ebüssuûd, tefsirinde yaklaşık kırk yerde doğrudan Ebû Hanîfe’nin görüş ve rivayetlerine atıfta bulunurken Bursevî ise iki yüzden fazla yerde Ebû Hanife’ye atıfta bulunur. Bu durum Osmanlı tefsir anlayışında zaman geçtikçe Ebû Hanîfe ve görüşlerine olan ilginin arttığını göstermektedir. Bu iki tefsir incelendiğinde fıkıh âlimi ve mezhep imamı olması sebebiyle bu eserlerde çoğunlukla Ebû Hanîfe’nin fıkhî yorumlarına yer yerildiği görülmektedir. Bunların yanı bu iki tefsirde Ebû Hanîfe’nin fıkhî, dilbilimsel ve kelami yorumlarının yanı sıra kıraat ve tasavvuf alanındaki görüşlerine yer verilmektedir. Ebû Hanîfe’ye yönelik bu bağlılık yer yer bu iki tefsirde ona ve görüşlerine yönelik ideolojik yaklaşıma da neden olmaktadır. Nitel araştırma yönte-minin doküman analizine dayalı olarak hazırlanan bu çalışmada Ebüssuûd Efendi’nin İrşâdü’l-akli’s-selîm ve Bursevî’nin Rûhu’l-beyân tefsirleri örnekleminde Ebû Hanîfe’nin Osmanlı tefsir anlayışına etkisi incelenerek literatüre katkı sunulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir Osmanlı Ebû Hanîfe Hanefîlik Ebüssuûd Bursevî Etki

Teşekkür

Makalenin İngilizce özetini gözden geçiren Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir Anabilim Dalı Arş. Gör. Dr. Abdullah Karaca'ya ve Arapça özetini gözden geçiren Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir Anabilim Dalı Dr. Öğr. Üyesi Hasan Sevim'e teşekkür ederim.

Kaynakça

  • Ahmet Gökhan, Öztürk. İsmâil Hakkı Bursevî’nin Rûhu’l-beyân Adlı Tefsirinde Ahkâmu’l-Kur’ân. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Doktora Tezi, 2023.
  • Akgündüz, Ahmet. “Ebüssuûd Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/365-368. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
  • Askalânî, Ahmed b. Ali İbn Hacer el-. Fethu’l-Bârî bişerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muahmmed Fuat Abdülbâkî. 13 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1390.
  • Ateş, Süleyman. “İrşâdü’l-Akli’s-Selîm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/456-458. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Başkan, Ömer. “Halkı İrşâd Çabasının Tefsire Yansımış Biçimi: Bursevî’nin Rûhu’l-Beyân’ı ve Tefsir Yöntemine Dair Bir Değerlendirme”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/2 (Nisan 2008), 127-144.
  • Baytimur, Suha Oğuz. “Osmanlı Devleti’nde Hırsızlık Suçları ve Uygulanan Cezalar (1789-1839)”. Osmanlı Hakimiyet Sahası Çalışmaları) 8/15 (Ağustos 2018), 91-108.
  • Beşer, Faruk. “Ebu Hanîfe’nin Kur’ân Anlayışı”. Usûl 1/1 (2004), 7-34.
  • Beyhakî, Ebûbekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. es-Sünenü’l-kebîr. thk. Abdullah b. Abdülmu-hsin et-Türkî. 23 Cilt. b.y: Merkezü Hecr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, ts.
  • Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi Tabakatü’l-Müfessirin. 2 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 2008.
  • Bozkurt, Nebi - Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Mekke”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope-disi. 28/555-563. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
  • Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
  • Demir, Ziya. XIII. XVI y.y. Arası Osmanlı Müfessirleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
  • Denizer, Nurullah. Kur’ân’ın Sûfî Yorumu Bursevî Örneği. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
  • Durur, Mehmet Ali. “Kur’an Tefsirinde Ebû Hanife Ekolünün Rolü”. SOBİDER: Sosyal Bilimler Dergisi 6/43 (2019), 476-490. http://dx.doi.org/10.29228/SOBIDER.39693
  • Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri el-Âlim ve’l-Müteallim, el-Fıkhu’l-Evsat, el-Fıkhu’l-Ekber, Risâletü Ebî Hanîfe, el-Vasiyye. haz. Mustafa Öz. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017.
  • Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endelûsî. Tefsîru’l-bahri’l-muhît. thk. Sıdkî Mu-hammed Cemîl el-ʿAttâr vd. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2000.
  • Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. Tefsîru Ebi’s-Suʿûd-İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm ilâ mezâye’l-kitâbi’l-kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, ts.
  • Erdem, Sargon. “Âmin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/62-63. TDV Yayınları, 1991.
  • Ezial, Ilyas. “Al-Dawr Al-Lughawi fi Al-Tafsir (Dirasah Manhajiyah fi Tafsir Ruh Al-Bayan)”. Diwan: Jurnal Bahasa dan Sastra Arab 14/2 (2022), 101-115.
  • Göregen, Mustafa. “Ebu Hanifenin Sünnî İslam Kelâmının Oluşumuna Etkisi”. IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu-Hanefîlik-Mâturîdîlik-. ed. Cengiz Çuhadar. 1/27-32. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, 2017.
  • İskeceli, Sıla. Bursevi’nin Rûhu’l-Beyân Tefsirinin Kur’an İlimleri Bağlamında Değer-lendirilmesi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Doktora Tezi, 2023.
  • Kanter, Özden. “Ebussuûd Efendi’nin Kelâmî Görüşleri”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 15/1 (2017), 191-218. https://doi.org/10.18317/kader.03058
  • Karadağ, Eyyup. “Ebû Hanîfe’nin (ö.150/767) Hayatı ve Zühd Anlayışı”. Amasya Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (Aralık 2018), 169-200. https://doi.org/10.18498/amauifd.503940
  • Karadaş, Cağfer. “İsmail Hakkı Bursevi’nin İtikadı Görüşleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (01 Ocak 1999), 266-276. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uluifd/issue/13500/163193
  • Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, ts.
  • Kaya, Mehmet. İ’râb Değerlendirmelerinin Kur’an’ın Anlaşılmasındaki Rolü-Zemahşerî Örneği. Çorum: Bir Medya, 2014.
  • Keskin, Hasan. “Ebû Hanîfe’nin Beş Risâlesinde Bazı Tefsir Problemlerine Yaklaşımı”. İs-lâmî Araştırmalar(Ebû Hanîfe Özel Sayısı), 15/1-2, (2002), 221-239.
  • Korkmaz, Salih. “İslam Hukukunda Hîle-i Şer’iyye Meselesi ve Buna Dair Bir Osmanlı Hukuku Tatbikatı”. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 14/1 (Haziran 2024), 513-570. https://doi.org/10.52273/sduhfd..1462764
  • Köse, Saffet. “Hiyel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/170-178. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
  • Kuşeyrî, Abdülkerîm Hevâzin b. Abdilmelik. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Meârif, 2010.
  • Namlı, Ali. “İsmâil Hakkı Bursevî’nin Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân Adlı Tefsiri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 18 (01 Eylül 2011), 365-385. https://dergipark.org.tr/tr/pub/talid/issue/43416/529236
  • Okur, Kaşif Hamdi. “Ebû Hanîfe’nin Kur’ân ve Ana Dilde İbâdet Anlayışı”. Devirleri Ay-dınlatan Meş’ale İmâm-ı Azam Sempozyumu. 139-147. Eskişehir, 2015.
  • Öğüt, Salim. “İhram”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/539-542. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Peters, Rudolph. “Resmi Bir Mezhep Olmak Ne Anlama Gelir? Hanefilik ve Osmanlı Devleti”. çev. Tuğrul Kütükcü. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 38 (30 Ekim 2021), 395-410. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ihad/issue/71522/1150892
  • Saymerî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Ali. Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1985.
  • Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. Kitâbü’l-Âsâr. thk. Hâlid Avvâd. 2 Cilt. Kuveyt: Dârü’n-Nevâdir, 2008.
  • Şimşek, Halil. “Fluidity of Reading the Qur’ān into Late Middle Ages between the Readers and the Exegetes: The Case of Abū al-Su‛ūd (Ebussuud, d. 982/1574).” Tefsir Araştırmaları Dergisi 7/Özel Sayı (2023), 72-102. https://doi.org/10.31121/tader.1313942
  • Şimşek, Murat. “Ehl-i Re’y Fıkıh Ekolünün Temsilcisi Ebû Hanîfe (v. 150/767)”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 19 (2012), 45-67.
  • Taberânî, Ebül-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Muʿcemu’l-evsat. thk. Ebû Muʿâz Tarık b. ʿAvdillah b. Muhamme. 9 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, 1995.
  • Tekin, Abdülkadir. “Zemahşerî’nin Ahkâm Âyetlerini Yorumlama Metodu Bağlamında Fıkıhçı Kişiliği -el-Keşşâf Örneği-”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (2018), 213-230. https://dergipark.org.tr/tr/pub/amauifd/issue/37323/405306
  • Tok, Fatih. “Ebû Hanîfe’nin Kur’ân Kıraâtlerine Yaklaşımı”. Eskişehir Osmangazi Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/6 (2017), 123-144.
  • Tok, Fatih. İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe’nin Kur’an Anlayışı. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2017.
  • Turan, Muhammed Fatih. “Türklerin Hanefi Mezhebini Benimsemesini Kolaylaştıran Faktörler”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 36 (30 Ekim 2020), 311-334. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ihad/issue/71622/1151989
  • Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/131-138. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Halku’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/371-375. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
  • Yerinde, Âdem. “Dil ve Belâgat Yönüyle Ebüssuûd Efendi’nin Tefsiri İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l- Kitâbi’l-Kerîm -Müşâkele Sanatı Örneğinde-”. Usul İslam Araştırmaları 26/26 (01 Temmuz 2016), 241-276. https://doi.org/10.56361/usul.310501
  • Yerinde, Âdem. “Ebussuûd Efendi’nin İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm’i”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 9/18 (2011), 337-363.
  • Zehebî, Şemseddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Menâkibu Ebî Hanîfe ve Sâhibeyh. thk. Muahmmed Zahid Kevserî - Ebu’l-Vefâ Afğânî. Haydarabad: Lecnetü İhyâi’l-Maʿârifi’n-Nuʿmâniyye, 1408.
  • Zemahşeri, Ebü’l-Kasım Carullah Mahmud b Ömer b Muhammed. Dîvânü Cârillâh ez-Zemahşerî. Beyrut: Dârü Sâdır, 2008.
  • Zemahşeri, Ebü’l-Kasım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ‘an hakâikı ğavâmidı’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Mustafa Hüseyn Ahmed. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿArabî, 1987.

تأثير أبي حنيفة على منهج التفسير في العهد العثماني: دراسة في تفسيرَيْ إرشاد العقل السليم وروح البيان

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 293 - 320, 30.04.2025

Mehmet Kaya

https://doi.org/10.31121/tader.1603968

Öz

يبرز أبو حنيفة (ت. 150/767) مؤسس المذهب الحنفي، فهو مرجع في الفقه، كما أنه عالم مؤثر في أصول الدين والحديث والأدب. وقد لعبت أفكاره الشرعي والقدرة الاجتهادية التي اكتسبها نتيجة لهذه العلوم دوراً في الحفاظ على صلاحية معظم آرائه حتى اليوم. ونظرًا لتنوع معرفته وبصيرته، فقد تم استخدام آراء أبي حنيفة في مختلف فروع العلوم ومنها التفسير. ورغم أن هويته فقيه في هذا العلم تطغى على معرفته في مجالات أخرى، إلا أنه يُلاحظ أن تعليقاته وآرائه في مجالات مختلفة تُذكر أحيانًا في أعماله التفسيرية. أبو السعود أفندي (ت. 982/ 1574) وإسماعيل حقي بورسوي (ت. 1137/ 1725)، وهما من كبار مفسري العصر العثماني اللذين أنتجهما بلدنا، هما يستفيدان من آراء أبي حنيفة في مجالات الفقه وأصول الدين والتلاوة والتصوف وعلم اللغة في تفسيرهما. وحقيقة أن هذين المفسرين يقدمان معلومات عن فضائل أبي حنيفة وأساطيره ويدافعان عن بعض آرائه في مؤلفاتهما ويُظهر مدى تأثيره في تفسير الفترة العثمانية. كتب أبوسعود أفندي، المعروف بألقاب "سلطان المفسرين، خطيب المفسرين، خاتمة المفسرين"، العديد من التعليقات والشروحات على المصنفات الفقهية الحنفية، مما أدى إلى تسميته بـ"أبو حنيفة الثاني".وحقيقة أن ذكر أبو السعود أفندي فضائل أبي حنيفة ومدافعته عن بعض آرائه في تفسيره أمر مهم من حيث إظهار مدى إخلاصه له. على الرغم من أن البروسوي، أحد المفسرين البارزين في الفترة العثمانية، لم يكتب عملا منفصلا عن الحنفية، إلا أنه أعطى مساحة أكبر لآراء أبي حنيفة من أبو السعود أفندي في تفسيره، حيث أن تفسيره أكثر شمولاً، ويتكون أساسًا من خطب للجمهور، والمفسر هو عالم متعدد الأبعاد.في حين أن أبا سعود يشير مباشرة إلى آراء وروايات أبو حنيفة في ما يقرب من أربعين موضعًا في تفسيره، فإن البروسوي يشير إلى أبو حنيفة في أكثر من مائتي موضع. وهذا يُظهر أن الاهتمام بأبي حنيفة وآرائه زاد مع مرور الوقت في الفهم العثماني للتفسيرعند دراسة هذين التفسيرين، يُلاحظ أن هذه الأعمال تشمل بشكل رئيسي تفسيرات أبي حنيفة الفقهية، نظرًا لكونه عالم فقه وإمام مذهب. بالإضافة إلى ذلك، يشمل هذان التفسيران تفسيرات أبي حنيفة الفقهية واللغوية والعقائدية، وكذلك آرائه في التلاوة والتصوف. يؤدي هذا الولاء لأبي حنيفة أحيانًا إلى النهج الأيديولوجي تجاهه وتجاه آرائه في هذين التفسيرين. تهدف هذه الدراسة، التي أُعدت بناءً على تحليل الوثائق باستخدام طريقة البحث النوعي، إلى الإسهام في الأدبيات من خلال دراسة تأثير أبي حنيفة على فهم التفسير العثماني في عينة تفسير "إرشاد العقل السليم" لأبي سعود أفندي و"روح البيان للبروسوي.

Anahtar Kelimeler

التأثير البروسوي أبوالسعود الحنفية أبو حنيفة ، العثماني التفسير

Kaynakça

  • Ahmet Gökhan, Öztürk. İsmâil Hakkı Bursevî’nin Rûhu’l-beyân Adlı Tefsirinde Ahkâmu’l-Kur’ân. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Doktora Tezi, 2023.
  • Akgündüz, Ahmet. “Ebüssuûd Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/365-368. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
  • Askalânî, Ahmed b. Ali İbn Hacer el-. Fethu’l-Bârî bişerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muahmmed Fuat Abdülbâkî. 13 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1390.
  • Ateş, Süleyman. “İrşâdü’l-Akli’s-Selîm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/456-458. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Başkan, Ömer. “Halkı İrşâd Çabasının Tefsire Yansımış Biçimi: Bursevî’nin Rûhu’l-Beyân’ı ve Tefsir Yöntemine Dair Bir Değerlendirme”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/2 (Nisan 2008), 127-144.
  • Baytimur, Suha Oğuz. “Osmanlı Devleti’nde Hırsızlık Suçları ve Uygulanan Cezalar (1789-1839)”. Osmanlı Hakimiyet Sahası Çalışmaları) 8/15 (Ağustos 2018), 91-108.
  • Beşer, Faruk. “Ebu Hanîfe’nin Kur’ân Anlayışı”. Usûl 1/1 (2004), 7-34.
  • Beyhakî, Ebûbekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. es-Sünenü’l-kebîr. thk. Abdullah b. Abdülmu-hsin et-Türkî. 23 Cilt. b.y: Merkezü Hecr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, ts.
  • Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi Tabakatü’l-Müfessirin. 2 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 2008.
  • Bozkurt, Nebi - Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Mekke”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope-disi. 28/555-563. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
  • Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
  • Demir, Ziya. XIII. XVI y.y. Arası Osmanlı Müfessirleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
  • Denizer, Nurullah. Kur’ân’ın Sûfî Yorumu Bursevî Örneği. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
  • Durur, Mehmet Ali. “Kur’an Tefsirinde Ebû Hanife Ekolünün Rolü”. SOBİDER: Sosyal Bilimler Dergisi 6/43 (2019), 476-490. http://dx.doi.org/10.29228/SOBIDER.39693
  • Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri el-Âlim ve’l-Müteallim, el-Fıkhu’l-Evsat, el-Fıkhu’l-Ekber, Risâletü Ebî Hanîfe, el-Vasiyye. haz. Mustafa Öz. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017.
  • Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endelûsî. Tefsîru’l-bahri’l-muhît. thk. Sıdkî Mu-hammed Cemîl el-ʿAttâr vd. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2000.
  • Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. Tefsîru Ebi’s-Suʿûd-İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm ilâ mezâye’l-kitâbi’l-kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, ts.
  • Erdem, Sargon. “Âmin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/62-63. TDV Yayınları, 1991.
  • Ezial, Ilyas. “Al-Dawr Al-Lughawi fi Al-Tafsir (Dirasah Manhajiyah fi Tafsir Ruh Al-Bayan)”. Diwan: Jurnal Bahasa dan Sastra Arab 14/2 (2022), 101-115.
  • Göregen, Mustafa. “Ebu Hanifenin Sünnî İslam Kelâmının Oluşumuna Etkisi”. IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu-Hanefîlik-Mâturîdîlik-. ed. Cengiz Çuhadar. 1/27-32. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, 2017.
  • İskeceli, Sıla. Bursevi’nin Rûhu’l-Beyân Tefsirinin Kur’an İlimleri Bağlamında Değer-lendirilmesi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Doktora Tezi, 2023.
  • Kanter, Özden. “Ebussuûd Efendi’nin Kelâmî Görüşleri”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 15/1 (2017), 191-218. https://doi.org/10.18317/kader.03058
  • Karadağ, Eyyup. “Ebû Hanîfe’nin (ö.150/767) Hayatı ve Zühd Anlayışı”. Amasya Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (Aralık 2018), 169-200. https://doi.org/10.18498/amauifd.503940
  • Karadaş, Cağfer. “İsmail Hakkı Bursevi’nin İtikadı Görüşleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (01 Ocak 1999), 266-276. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uluifd/issue/13500/163193
  • Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, ts.
  • Kaya, Mehmet. İ’râb Değerlendirmelerinin Kur’an’ın Anlaşılmasındaki Rolü-Zemahşerî Örneği. Çorum: Bir Medya, 2014.
  • Keskin, Hasan. “Ebû Hanîfe’nin Beş Risâlesinde Bazı Tefsir Problemlerine Yaklaşımı”. İs-lâmî Araştırmalar(Ebû Hanîfe Özel Sayısı), 15/1-2, (2002), 221-239.
  • Korkmaz, Salih. “İslam Hukukunda Hîle-i Şer’iyye Meselesi ve Buna Dair Bir Osmanlı Hukuku Tatbikatı”. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 14/1 (Haziran 2024), 513-570. https://doi.org/10.52273/sduhfd..1462764
  • Köse, Saffet. “Hiyel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/170-178. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
  • Kuşeyrî, Abdülkerîm Hevâzin b. Abdilmelik. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Meârif, 2010.
  • Namlı, Ali. “İsmâil Hakkı Bursevî’nin Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân Adlı Tefsiri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 18 (01 Eylül 2011), 365-385. https://dergipark.org.tr/tr/pub/talid/issue/43416/529236
  • Okur, Kaşif Hamdi. “Ebû Hanîfe’nin Kur’ân ve Ana Dilde İbâdet Anlayışı”. Devirleri Ay-dınlatan Meş’ale İmâm-ı Azam Sempozyumu. 139-147. Eskişehir, 2015.
  • Öğüt, Salim. “İhram”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/539-542. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Peters, Rudolph. “Resmi Bir Mezhep Olmak Ne Anlama Gelir? Hanefilik ve Osmanlı Devleti”. çev. Tuğrul Kütükcü. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 38 (30 Ekim 2021), 395-410. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ihad/issue/71522/1150892
  • Saymerî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Ali. Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1985.
  • Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. Kitâbü’l-Âsâr. thk. Hâlid Avvâd. 2 Cilt. Kuveyt: Dârü’n-Nevâdir, 2008.
  • Şimşek, Halil. “Fluidity of Reading the Qur’ān into Late Middle Ages between the Readers and the Exegetes: The Case of Abū al-Su‛ūd (Ebussuud, d. 982/1574).” Tefsir Araştırmaları Dergisi 7/Özel Sayı (2023), 72-102. https://doi.org/10.31121/tader.1313942
  • Şimşek, Murat. “Ehl-i Re’y Fıkıh Ekolünün Temsilcisi Ebû Hanîfe (v. 150/767)”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 19 (2012), 45-67.
  • Taberânî, Ebül-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Muʿcemu’l-evsat. thk. Ebû Muʿâz Tarık b. ʿAvdillah b. Muhamme. 9 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, 1995.
  • Tekin, Abdülkadir. “Zemahşerî’nin Ahkâm Âyetlerini Yorumlama Metodu Bağlamında Fıkıhçı Kişiliği -el-Keşşâf Örneği-”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (2018), 213-230. https://dergipark.org.tr/tr/pub/amauifd/issue/37323/405306
  • Tok, Fatih. “Ebû Hanîfe’nin Kur’ân Kıraâtlerine Yaklaşımı”. Eskişehir Osmangazi Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/6 (2017), 123-144.
  • Tok, Fatih. İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe’nin Kur’an Anlayışı. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2017.
  • Turan, Muhammed Fatih. “Türklerin Hanefi Mezhebini Benimsemesini Kolaylaştıran Faktörler”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 36 (30 Ekim 2020), 311-334. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ihad/issue/71622/1151989
  • Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/131-138. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Halku’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/371-375. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
  • Yerinde, Âdem. “Dil ve Belâgat Yönüyle Ebüssuûd Efendi’nin Tefsiri İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l- Kitâbi’l-Kerîm -Müşâkele Sanatı Örneğinde-”. Usul İslam Araştırmaları 26/26 (01 Temmuz 2016), 241-276. https://doi.org/10.56361/usul.310501
  • Yerinde, Âdem. “Ebussuûd Efendi’nin İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm’i”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 9/18 (2011), 337-363.
  • Zehebî, Şemseddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Menâkibu Ebî Hanîfe ve Sâhibeyh. thk. Muahmmed Zahid Kevserî - Ebu’l-Vefâ Afğânî. Haydarabad: Lecnetü İhyâi’l-Maʿârifi’n-Nuʿmâniyye, 1408.
  • Zemahşeri, Ebü’l-Kasım Carullah Mahmud b Ömer b Muhammed. Dîvânü Cârillâh ez-Zemahşerî. Beyrut: Dârü Sâdır, 2008.
  • Zemahşeri, Ebü’l-Kasım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ‘an hakâikı ğavâmidı’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Mustafa Hüseyn Ahmed. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿArabî, 1987.
Toplam 50 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Tefsir
Bölüm ARAŞTIRMA MAKALESİ
Yazarlar

Mehmet Kaya 0000-0003-0066-5232

Erken Görünüm Tarihi 27 Nisan 2025
Yayımlanma Tarihi 30 Nisan 2025
Gönderilme Tarihi 19 Aralık 2024
Kabul Tarihi 17 Nisan 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 9 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Kaya, M. (2025). Ebû Hanîfe’nin Osmanlı Tefsir Anlayışına Etkisi: İrşâdü’l-akli’s-selîm ve Rûhu’l-beyân Tefsirleri Özelinde. Tefsir Araştırmaları Dergisi, 9(1), 293-320. https://doi.org/10.31121/tader.1603968
AMA Kaya M. Ebû Hanîfe’nin Osmanlı Tefsir Anlayışına Etkisi: İrşâdü’l-akli’s-selîm ve Rûhu’l-beyân Tefsirleri Özelinde. TADER. Nisan 2025;9(1):293-320. doi:10.31121/tader.1603968
Chicago Kaya, Mehmet. “Ebû Hanîfe’nin Osmanlı Tefsir Anlayışına Etkisi: İrşâdü’l-akli’s-selîm Ve Rûhu’l-beyân Tefsirleri Özelinde”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 9, sy. 1 (Nisan 2025): 293-320. https://doi.org/10.31121/tader.1603968.
EndNote Kaya M (01 Nisan 2025) Ebû Hanîfe’nin Osmanlı Tefsir Anlayışına Etkisi: İrşâdü’l-akli’s-selîm ve Rûhu’l-beyân Tefsirleri Özelinde. Tefsir Araştırmaları Dergisi 9 1 293–320.
IEEE M. Kaya, “Ebû Hanîfe’nin Osmanlı Tefsir Anlayışına Etkisi: İrşâdü’l-akli’s-selîm ve Rûhu’l-beyân Tefsirleri Özelinde”, TADER, c. 9, sy. 1, ss. 293–320, 2025, doi: 10.31121/tader.1603968.
ISNAD Kaya, Mehmet. “Ebû Hanîfe’nin Osmanlı Tefsir Anlayışına Etkisi: İrşâdü’l-akli’s-selîm Ve Rûhu’l-beyân Tefsirleri Özelinde”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 9/1 (Nisan 2025), 293-320. https://doi.org/10.31121/tader.1603968.
JAMA Kaya M. Ebû Hanîfe’nin Osmanlı Tefsir Anlayışına Etkisi: İrşâdü’l-akli’s-selîm ve Rûhu’l-beyân Tefsirleri Özelinde. TADER. 2025;9:293–320.
MLA Kaya, Mehmet. “Ebû Hanîfe’nin Osmanlı Tefsir Anlayışına Etkisi: İrşâdü’l-akli’s-selîm Ve Rûhu’l-beyân Tefsirleri Özelinde”. Tefsir Araştırmaları Dergisi, c. 9, sy. 1, 2025, ss. 293-20, doi:10.31121/tader.1603968.
Vancouver Kaya M. Ebû Hanîfe’nin Osmanlı Tefsir Anlayışına Etkisi: İrşâdü’l-akli’s-selîm ve Rûhu’l-beyân Tefsirleri Özelinde. TADER. 2025;9(1):293-320.
 Kapak Resmi İndir
Tefsir Araştırmaları Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.