Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Türkiye’de toprak sağlığı kavramının ülkesel politika ve stratejilere bütünleştirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 1, 81 - 95, 15.06.2025

Günay Erpul , Reşat Akgöz

https://doi.org/10.33409/tbbbd.1703412

Öz

Toprak, yalnızca tarımsal üretimin değil; aynı zamanda iklim değişikliğiyle mücadele, biyolojik çeşitliliğin korunması, ekosistem hizmetlerinin sürdürülmesi ve kırsal yaşamın devamlılığı açısından da stratejik bir doğal kaynaktır. Bu çalışma, Türkiye’de toprak sağlığı kavramının mevcut yasal ve kurumsal çerçevede yeterince tanımlanmadığını ve politika belgelerine bütüncül bir şekilde entegre edilemediğini ortaya koymaktadır. Mevcut mevzuatın üretim odaklı yaklaşımı, toprak ekosisteminin biyofiziksel işlevlerini ve sağlık göstergelerini göz ardı etmektedir. Ulusal Toprak Bilgi Sistemi (UTBS) ve Arazi Tahribatının Dengelenmesi Karar Destek Sistemi (ATD-KDS) gibi veri altyapıları mevcut olsa da bu sistemlerin etkin kullanımı sınırlı kalmakta ve izleme-temelli yönetişim yapılandırılamamaktadır. Çalışmada, AB Toprak Sağlığı Yasası, FAO Gönüllü Kılavuzları ve ABD Toprak Sağlığı Girişimi gibi uluslararası yaklaşımlar ışığında Türkiye için önerilen stratejik reform adımları sunulmaktadır. Bu bağlamda; toprak sağlığının yasal olarak tanımlanması, gösterge temelli izleme sistemlerinin kurulması, finansal teşviklerin yapılandırılması ve yerel bilgi sistemlerinin sürece entegre edilmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Türkiye’nin, toprak sağlığı odaklı bir ulusal strateji geliştirerek hem çevresel hem de sosyoekonomik sürdürülebilirlik hedeflerine katkı sağlaması mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Toprak sağlığı sürdürülebilir toprak yönetimi toprak ekosistem hizmetleri ulusal toprak stratejisi toprak sağlığı mevzuatı

Kaynakça

  • Akça E, Öztaş T, Erpul G, Mor B, 2023. Sürdürülebilir Toprak ve Arazi Yönetimi. Bölüm 9 (343–376), Çevre Diplomasisi ve Türkiye (Editörler, Adem Bilgin, Betül Gökkır, Günay Erpul). İMGE Kitapevi Yayınları. imge. com.tr, ISBN: 978-625-845-501-6.
  • Anthony MA, Bender SF, & van der Heijden MG, 2023. Enumerating soil biodiversity. Proceedings of the National Academy of Sciences, 120(33), e2304663120. https://doi.org/10.1073/pnas.2304663120
  • Bispo A, Cluzeau D, Creamer R, Dombos M, Graefe U, Krogh, PH, Sousa JP, Peres G, Rutgers M, Winding A, 2009. Indicators for monitoring soil biodiversity. Integrated Environmental Assessment and Management, 5(4), 717–719. https://doi.org/10.1897/IEAM_2009-019.1
  • Cardoso EJBN, Vasconcellos RLF, Bini D, Miyauchi MYH, Santos CA dos, Alves PRL, Paula AM. de, Nakatani AS, Pereira J de M, Nogueira MA, 2013. Soil health: looking for suitable indicators. Scientia Agricola, 70(4): 274–289. https://doi.org/10.1590/S0103-90162013000400009
  • Chen Y, Chen Z, Zhang W, Tang Z, Zhang Y, 2025. How forest types shape soil quality: The evidence from eastern China's north sub-tropical ecosystems. Ecological Indicators.
  • Cluzeau D, Guernion M, Chaussod R, Martin-Laurent F, Villenave C, Cortet J, Ruiz-Camacho N, Pernin C, Mateille T, Philippot L, 2012. Integration of biodiversity in soil quality monitoring: Baselines for microbial and soil fauna parameters for different land-use types. European Journal of Soil Biology, 49, 63–72. https://doi.org/10.1016/j.ejsobi.2011.11.003
  • Das S, Kumar A, Giri N. C, Pal S, Banerjee H, 2025. Impact of coated fertilizers and organic manure on soil health and productivity indicators in rice-based cropping systems of the Eastern Indo-Gangetic Plains of India. Field Crops Research.
  • Doran JW, Zeiss MR, 2000. Soil health and sustainability: managing the biotic component of soil quality. Applied Soil Ecology, 15(1), 3–11. https://doi.org/10.1016/S0929-1393(00)00067-6
  • Erpul G, Şahin S, İnce K, Küçümen A, Akdağ MA, Demirtaş İ, Çetin E, 2018. Türkiye Su Erozyonu Atlası (Water Erosion Atlas of Turkey), Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Yayınları, ISBN: 978-605-9550-23-9. Ankara.
  • Erpul G, Akça E, Kurşun G, Keskin S, & Madenoğlu S, 2019. Küresel Toprak Paydaşlığı ve Türkiye Toprak Bilgi Sistemi. Tarım Reformu Genel Müdürlüğü & FAO. ISBN: 978-605-7599-04-9.
  • Erpul G, Şahin S, İnce K, Küçümen A, Akdağ MA, Demirtaş İ, Sarıhan B, Çetin E, Şahin S, 2020. Su Erozyonu İl İstatistikleri. Toprak Erozyonu Kontrol Stratejileri (Sürdürülebilir Arazi/Toprak Yönetimi Uygulama ve Yaklaşımları). Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Yayınları. Ankara.
  • Erpul G, Öztaş T, 2022. Toprak Erozyonu ve Toprak Bozulması, 13. Bölüm (391 – 422), Toprak Bilimi (Ed., Ahmet Ruhi Mermut). Nobel Akademik Yayıncılık: Yayın No: 3969. ISBN: 978-625-417-524-4. E-ISBN: 978-625-417-525-1.
  • Erpul G, Mor B, Öztaş T, Akca E, 2023a. Sürdürülebilir Tarım ve Gıda Güvenliği, Bolum 11 (413 – 452), Çevre Diplomasisi ve Türkiye (Editörler, Adem Bilgin, Betül Gökkır, Günay Erpul). İMGE Kitapevi Yayınları. imge. com.tr, ISBN: 978-625-845-501-6.
  • Erpul, G., Akça, E., Tekin, S.N., Karaman, N.A., Canlı, P., Morkoç, S., Kavaklı Karataş, Z., Dursunoğlu, F.Ü., 2023b. Arazi Tahribatının Dengelenmesi Karar Destek Sistemi İl İstatistikleri ve Sürdürülebilir Arazi Yönetimi Yaklaşımları ve Uygulamaları – Land Degradation Neutrality Decision Support System District Statistics and Sustainable Land Management Approaches and Practices - Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Yayınları. Ankara.
  • FAO, 2017. Voluntary Guidelines for Sustainable Soil Management. Rome.
  • FAO Türkiye, 2019. Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Ulusal Eylem Planı. Ankara.
  • FAO, 2020a. Towards a definition of soil health. ITPS Soil Letters #1. Rome, Italy.
  • FAO, 2020b. The State of Food and Agriculture 2020. Overcoming water challenges in agriculture. Rome. https://doi.org/10.4060/ cb1447en
  • Franzluebbers AJ, 2016. Should Soil Testing Services Measure Soil Biological Activity? Agricultural & Environmental Letters, 1(1): 150009.
  • Fine AK, Es HM van, Schindelbeck RR, 2017. Statistics, Scoring Functions, and Regional Analysis of a Comprehensive Soil Health Database. Soil Science Society of America Journal, 81(3): 589–601. https://doi.org/10.2136/sssaj2016.09.0286
  • He D, Dong Z, Zhu B, 2025. Biochar carbon-based amendment rather than straw contributes to the mitigation of greenhouse gas emissions while increasing crop yield: Insights from a residue management perspective. Environmental Technology & Innovation.
  • Kibblewhite MG, Ritz K & Swift MJ, 2008. Soil health in agricultural systems. Philosophical Transactions of the Royal Society B, 363(1492): 685–701. https://doi.org/10.1098/rstb.2007.2178
  • Lal R, 2016. Soil health and carbon management. Food and Energy Security, 5(4): 212– 222. https://doi.org/10.1002/fes3.96
  • Lehmann J, Bossio DA, Kogel-Knabner I, Rillig MC, 2020. The concept and future prospects of soil health. Nature Reviews Earth & Environment. https://doi.org/10.1038/s43017-020-0080-8
  • Lehman R M, 2015. Understanding and enhancing soil biological health: The solution for reversing soil degradation. Sustainability, 7(1), 988–1027. https://doi.org/10.3390/su7010988
  • Namlı A, Akça E, Akça MO, Aydın G, Erdem DB, Çullu MA, Saygın SD, Erpul G, Kızılkaya R, Ortaş İ, Öztürk HS, Torun MB, Turgay OC, 2025. Sürdürülebilir Toprak Yönetiminin Göstergeleri, Sayfa: 100-125. Türkiye Ziraat Mühendisliği X. Teknik Kongresi. (13-17 Ocak 2025, Ankara).
  • Seaton FM, Barrett G, Burden A, Creer S, Fitos E, Garbutt A, Griffiths RI, Henry P, Jones DL, Keenan P, Keith A, Lebron I, Maskell L, Pereira MG, Reinsch S, Smart SM, Williams B, Emmett BA, 2021. Soil health cluster analysis based on national monitoring of soil indicators. European Journal of Soil Science. https://doi.org/10.1111/ejss.12958
  • UNEP, 2018. Global Soil Biodiversity Atlas.
  • USDA NRCS, 2022. Soil Health Principles. Retrieved from: https://www.nrcs.usda.gov/resources/guides-and-instructions/soil-health Erişim tarihi: 11.05.2025
  • USDA Climate Hubs, 2023. Climate-Smart Agriculture and Forestry Strategy. Retrieved from: https://www.climatehubs.usda.gov/ Erişim tarihi: 11.05.2025

Integration of soil health concept into national policies and strategies in Türkiye

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 1, 81 - 95, 15.06.2025

Günay Erpul , Reşat Akgöz

https://doi.org/10.33409/tbbbd.1703412

Öz

Soil is a strategic natural resource not only for agricultural production but also for combating climate change, preserving biodiversity, sustaining ecosystem services, and maintaining rural livelihoods. This study reveals that the concept of soil health in Türkiye has not been adequately defined within the current legal and institutional framework, nor has it been fully integrated into national policy documents. The prevailing legislation adopts a productivity-oriented perspective, neglecting the biophysical functions and health indicators of soil ecosystems. Although data infrastructures such as the National Soil Information System (UTBS) and the Land Degradation Neutrality Decision Support System (ATD-KDS) exist, their effective utilization remains limited, and indicator-based governance has not been established. Drawing on international approaches including the EU Soil Health Law, FAO Voluntary Guidelines, and the U.S. Soil Health Initiative the study proposes strategic reform steps for Türkiye. These include the legal recognition of soil health, the establishment of indicator-based monitoring systems, the development of financial incentive mechanisms, and the integration of local knowledge systems into policy processes. It is argued that by developing a national strategy focused on soil health, Türkiye can significantly contribute to both environmental and socio-economic sustainability goals.

Anahtar Kelimeler

Soil health sustainable soil management soil ecosystem services national soil strategy soil health legislation

Kaynakça

  • Akça E, Öztaş T, Erpul G, Mor B, 2023. Sürdürülebilir Toprak ve Arazi Yönetimi. Bölüm 9 (343–376), Çevre Diplomasisi ve Türkiye (Editörler, Adem Bilgin, Betül Gökkır, Günay Erpul). İMGE Kitapevi Yayınları. imge. com.tr, ISBN: 978-625-845-501-6.
  • Anthony MA, Bender SF, & van der Heijden MG, 2023. Enumerating soil biodiversity. Proceedings of the National Academy of Sciences, 120(33), e2304663120. https://doi.org/10.1073/pnas.2304663120
  • Bispo A, Cluzeau D, Creamer R, Dombos M, Graefe U, Krogh, PH, Sousa JP, Peres G, Rutgers M, Winding A, 2009. Indicators for monitoring soil biodiversity. Integrated Environmental Assessment and Management, 5(4), 717–719. https://doi.org/10.1897/IEAM_2009-019.1
  • Cardoso EJBN, Vasconcellos RLF, Bini D, Miyauchi MYH, Santos CA dos, Alves PRL, Paula AM. de, Nakatani AS, Pereira J de M, Nogueira MA, 2013. Soil health: looking for suitable indicators. Scientia Agricola, 70(4): 274–289. https://doi.org/10.1590/S0103-90162013000400009
  • Chen Y, Chen Z, Zhang W, Tang Z, Zhang Y, 2025. How forest types shape soil quality: The evidence from eastern China's north sub-tropical ecosystems. Ecological Indicators.
  • Cluzeau D, Guernion M, Chaussod R, Martin-Laurent F, Villenave C, Cortet J, Ruiz-Camacho N, Pernin C, Mateille T, Philippot L, 2012. Integration of biodiversity in soil quality monitoring: Baselines for microbial and soil fauna parameters for different land-use types. European Journal of Soil Biology, 49, 63–72. https://doi.org/10.1016/j.ejsobi.2011.11.003
  • Das S, Kumar A, Giri N. C, Pal S, Banerjee H, 2025. Impact of coated fertilizers and organic manure on soil health and productivity indicators in rice-based cropping systems of the Eastern Indo-Gangetic Plains of India. Field Crops Research.
  • Doran JW, Zeiss MR, 2000. Soil health and sustainability: managing the biotic component of soil quality. Applied Soil Ecology, 15(1), 3–11. https://doi.org/10.1016/S0929-1393(00)00067-6
  • Erpul G, Şahin S, İnce K, Küçümen A, Akdağ MA, Demirtaş İ, Çetin E, 2018. Türkiye Su Erozyonu Atlası (Water Erosion Atlas of Turkey), Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Yayınları, ISBN: 978-605-9550-23-9. Ankara.
  • Erpul G, Akça E, Kurşun G, Keskin S, & Madenoğlu S, 2019. Küresel Toprak Paydaşlığı ve Türkiye Toprak Bilgi Sistemi. Tarım Reformu Genel Müdürlüğü & FAO. ISBN: 978-605-7599-04-9.
  • Erpul G, Şahin S, İnce K, Küçümen A, Akdağ MA, Demirtaş İ, Sarıhan B, Çetin E, Şahin S, 2020. Su Erozyonu İl İstatistikleri. Toprak Erozyonu Kontrol Stratejileri (Sürdürülebilir Arazi/Toprak Yönetimi Uygulama ve Yaklaşımları). Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Yayınları. Ankara.
  • Erpul G, Öztaş T, 2022. Toprak Erozyonu ve Toprak Bozulması, 13. Bölüm (391 – 422), Toprak Bilimi (Ed., Ahmet Ruhi Mermut). Nobel Akademik Yayıncılık: Yayın No: 3969. ISBN: 978-625-417-524-4. E-ISBN: 978-625-417-525-1.
  • Erpul G, Mor B, Öztaş T, Akca E, 2023a. Sürdürülebilir Tarım ve Gıda Güvenliği, Bolum 11 (413 – 452), Çevre Diplomasisi ve Türkiye (Editörler, Adem Bilgin, Betül Gökkır, Günay Erpul). İMGE Kitapevi Yayınları. imge. com.tr, ISBN: 978-625-845-501-6.
  • Erpul, G., Akça, E., Tekin, S.N., Karaman, N.A., Canlı, P., Morkoç, S., Kavaklı Karataş, Z., Dursunoğlu, F.Ü., 2023b. Arazi Tahribatının Dengelenmesi Karar Destek Sistemi İl İstatistikleri ve Sürdürülebilir Arazi Yönetimi Yaklaşımları ve Uygulamaları – Land Degradation Neutrality Decision Support System District Statistics and Sustainable Land Management Approaches and Practices - Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Yayınları. Ankara.
  • FAO, 2017. Voluntary Guidelines for Sustainable Soil Management. Rome.
  • FAO Türkiye, 2019. Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Ulusal Eylem Planı. Ankara.
  • FAO, 2020a. Towards a definition of soil health. ITPS Soil Letters #1. Rome, Italy.
  • FAO, 2020b. The State of Food and Agriculture 2020. Overcoming water challenges in agriculture. Rome. https://doi.org/10.4060/ cb1447en
  • Franzluebbers AJ, 2016. Should Soil Testing Services Measure Soil Biological Activity? Agricultural & Environmental Letters, 1(1): 150009.
  • Fine AK, Es HM van, Schindelbeck RR, 2017. Statistics, Scoring Functions, and Regional Analysis of a Comprehensive Soil Health Database. Soil Science Society of America Journal, 81(3): 589–601. https://doi.org/10.2136/sssaj2016.09.0286
  • He D, Dong Z, Zhu B, 2025. Biochar carbon-based amendment rather than straw contributes to the mitigation of greenhouse gas emissions while increasing crop yield: Insights from a residue management perspective. Environmental Technology & Innovation.
  • Kibblewhite MG, Ritz K & Swift MJ, 2008. Soil health in agricultural systems. Philosophical Transactions of the Royal Society B, 363(1492): 685–701. https://doi.org/10.1098/rstb.2007.2178
  • Lal R, 2016. Soil health and carbon management. Food and Energy Security, 5(4): 212– 222. https://doi.org/10.1002/fes3.96
  • Lehmann J, Bossio DA, Kogel-Knabner I, Rillig MC, 2020. The concept and future prospects of soil health. Nature Reviews Earth & Environment. https://doi.org/10.1038/s43017-020-0080-8
  • Lehman R M, 2015. Understanding and enhancing soil biological health: The solution for reversing soil degradation. Sustainability, 7(1), 988–1027. https://doi.org/10.3390/su7010988
  • Namlı A, Akça E, Akça MO, Aydın G, Erdem DB, Çullu MA, Saygın SD, Erpul G, Kızılkaya R, Ortaş İ, Öztürk HS, Torun MB, Turgay OC, 2025. Sürdürülebilir Toprak Yönetiminin Göstergeleri, Sayfa: 100-125. Türkiye Ziraat Mühendisliği X. Teknik Kongresi. (13-17 Ocak 2025, Ankara).
  • Seaton FM, Barrett G, Burden A, Creer S, Fitos E, Garbutt A, Griffiths RI, Henry P, Jones DL, Keenan P, Keith A, Lebron I, Maskell L, Pereira MG, Reinsch S, Smart SM, Williams B, Emmett BA, 2021. Soil health cluster analysis based on national monitoring of soil indicators. European Journal of Soil Science. https://doi.org/10.1111/ejss.12958
  • UNEP, 2018. Global Soil Biodiversity Atlas.
  • USDA NRCS, 2022. Soil Health Principles. Retrieved from: https://www.nrcs.usda.gov/resources/guides-and-instructions/soil-health Erişim tarihi: 11.05.2025
  • USDA Climate Hubs, 2023. Climate-Smart Agriculture and Forestry Strategy. Retrieved from: https://www.climatehubs.usda.gov/ Erişim tarihi: 11.05.2025
Toplam 30 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Arazi Üretim Kapasitesi ve Toprak Verimliliği, Toprak Bilimi ve Ekolojisi
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Günay Erpul 0000-0002-3797-6969

Reşat Akgöz 0000-0002-4618-4103

Yayımlanma Tarihi 15 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 21 Mayıs 2025
Kabul Tarihi 6 Haziran 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 13 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Erpul, G., & Akgöz, R. (2025). Türkiye’de toprak sağlığı kavramının ülkesel politika ve stratejilere bütünleştirilmesi. Toprak Bilimi Ve Bitki Besleme Dergisi, 13(1), 81-95. https://doi.org/10.33409/tbbbd.1703412
AMA Erpul G, Akgöz R. Türkiye’de toprak sağlığı kavramının ülkesel politika ve stratejilere bütünleştirilmesi. tbbbd. Haziran 2025;13(1):81-95. doi:10.33409/tbbbd.1703412
Chicago Erpul, Günay, ve Reşat Akgöz. “Türkiye’de Toprak sağlığı kavramının ülkesel Politika Ve Stratejilere bütünleştirilmesi”. Toprak Bilimi Ve Bitki Besleme Dergisi 13, sy. 1 (Haziran 2025): 81-95. https://doi.org/10.33409/tbbbd.1703412.
EndNote Erpul G, Akgöz R (01 Haziran 2025) Türkiye’de toprak sağlığı kavramının ülkesel politika ve stratejilere bütünleştirilmesi. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Dergisi 13 1 81–95.
IEEE G. Erpul ve R. Akgöz, “Türkiye’de toprak sağlığı kavramının ülkesel politika ve stratejilere bütünleştirilmesi”, tbbbd, c. 13, sy. 1, ss. 81–95, 2025, doi: 10.33409/tbbbd.1703412.
ISNAD Erpul, Günay - Akgöz, Reşat. “Türkiye’de Toprak sağlığı kavramının ülkesel Politika Ve Stratejilere bütünleştirilmesi”. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Dergisi 13/1 (Haziran 2025), 81-95. https://doi.org/10.33409/tbbbd.1703412.
JAMA Erpul G, Akgöz R. Türkiye’de toprak sağlığı kavramının ülkesel politika ve stratejilere bütünleştirilmesi. tbbbd. 2025;13:81–95.
MLA Erpul, Günay ve Reşat Akgöz. “Türkiye’de Toprak sağlığı kavramının ülkesel Politika Ve Stratejilere bütünleştirilmesi”. Toprak Bilimi Ve Bitki Besleme Dergisi, c. 13, sy. 1, 2025, ss. 81-95, doi:10.33409/tbbbd.1703412.
Vancouver Erpul G, Akgöz R. Türkiye’de toprak sağlığı kavramının ülkesel politika ve stratejilere bütünleştirilmesi. tbbbd. 2025;13(1):81-95.
 Kapak Resmi İndir