Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Glaciers and glacial geomorphology of Mount Büyük Ağrı

Yıl 2025, Sayı: 87, 23 - 38, 30.06.2025

Coşkun Kaya , Atilla Karataş

https://doi.org/10.17211/tcd.1585308

Öz

There is no comprehensive glacier and glacial geomorphology literature yet, about Mount Büyük Ağrı (Greater Ararat), which hosts 60% of the glaciers in Turkey and is the only ice cap glacier. This situation is due to the mount’s, with an altitude of 5137 m, challenging topographic and meteorological conditions and conjunctural reasons such as security risks, transportation problems and areas where entry is subject to permission. Improved technical possibilities and reduced security risks have created favorable conditions for more effective and comprehensive scientific studies in the area. This study was conducted to confirm the existing information on the glacier and glacial geomorphology of the mount and to clarify the local and phenomenological issues that have not yet been explained. The information and findings in the literature were evaluated by correlating with field studies, satellite image analyses, paleo-ELA calculations and morphometric analyses. Accordingly, the equilibrium line altitude on Mount Büyük Ağrı is 3569 m, and the paleo-glacial area drawn according to glacio-geomorphological indicators, like old moraines reaching until 2700 m, is 70 km². Analyses based on satellite images show that the glacier area, which was 9.3 km² in 1977, has shrunk by 47% in the last 46 years, decreasing to 4.9 km² with a shrinkage rate of 0.095 km²/year, and that the glaciers in the area expected will disappear by the end of this century. However, four new debris-covered glaciers have been identified in the field studies. The current glacier area of the mount has been revised to 8.11 km², together with debris-covered glaciers, which have a higher ablation resistance than bare glaciers. Considering the glacier area of ~15 km² at the beginning of the 20th century, the shrinkage rate corresponds to 0.055 km² per year. Therefore, it is understood that 46% of the glaciers, has 0.055 km² shrinkage rate per year, have melted and 38% have evolved into debris-covered glaciers.

Anahtar Kelimeler

Mount Büyük Ağrı glacial geomorphology remote sensing glaciers

Kaynakça

  • Ainsworth, W.F., 1842. Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea and Armenia. J.W. Parker, London
  • Akçar, N., Yavuz, V., Yeşilyurt, S., Ivy-Ochs, S., Reber, R., Bayrakdar, C., ... & Schlüchter, C. (2017). Synchronous last glacial maximum across the Anatolian peninsula. Geological Society, London, Special Publications, 433(1), 251-269. https://doi.org/10.1144/SP433.7
  • Altınay O, Sarıkaya MA, Çiner A (2020) Late-glacial to Holocene glaciers in the Turkish Mountains. Mediterr Geosci Rev 2(1):119–133. https://doi.org/10.1007/s42990-020-00024-7
  • Azzoni, R. S., Zerboni, A., Pelfini, M., Garzonio, C. A., Cioni, R., Meraldi, E., ... & Diolaiuti, G. A. (2017). Geomorphology of Mount Ararat/Ağri Daği (Ağri Daği Milli Parki, Eastern Anatolia, Turkey). Journal of Maps, 13(2), 182-190. https://doi.org/10.1080/17445647.2017.1279084
  • Azzoni, R. S., Fugazza, D., Garzonio, C. A., Nicoll, K., Diolaiuti, G. A., Pelfini, M., & Zerboni, A. (2019). Geomorphological effects of the 1840 Ahora Gorge catastrophe on Mount Ararat (Eastern Turkey). Geomorphology, 332, 10-21. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2019.02.001
  • Azzoni, R.S., Sarıkaya, M. A., Pelfini, M., Pezzotta, A., vd. 2024. Glacial and periglacial landscape in Turkey: from the flood to anthropic geomorphology M. Bonasera, C. Caporizzo, C. Cerrone, C. Martinello, G. Innamorati, F.M. Petti Ed: içinde Climate change and the role of early-career geomorphologists - Società Geologica Italiana, - sayfa 15. https://air.unimi.it/handle/2434/1055368
  • Baldasso, V., Soncini, A., Azzoni, R. S., Diolaiuti, G., Smiraglia, C., & Bocchiola, D. (2019). Recent evolution of glaciers in Western Asia in response to global warming: the case study of Mount Ararat, Turkey. Theoretical and Applied Climatology, 137, 45-59. https://doi.org/10.1007/s00704-018-2581-7
  • Bayrakdar, C., Çılğın, Z., Döker, M. F., & Canpolat, E. (2015). Evidence of an active glacier in the Munzur Mountains, eastern Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 24(1), 56-71. https://doi.org/10.3906/yer-1403-7
  • Bayrakdar, C., Kıyak, N. G., Turoğlu, H., Öztürk, T., & Canel, T. (2017). Akdağ Kütlesi’nde (Batı Toroslar) Pleistosen buzullaşmalarının jeomorfolojik özellikleri ve optik uyarmalı lüminesans (OSL) ile yaşlandırılması. Türk Coğrafya Dergisi, (69), 27-37. https://doi.org/10.17211/tcd.318170
  • Bayrakdar, C., Çılgın, Z., & Sarış, F. (2017a) Karadağ’da Pleyistosen Buzullaşmaları. Türkiye Jeoloji Bülteni, 60(4), 451-469. https://doi.org/10.25288/tjb.360610
  • Bayrakdar, C., Çılğın, Z., Sarış, F., Yeşilyurt, S., Keserci, F., Büyükdeniz, Y., Halis, O., Vockenhuber, C., Ivy-Ochs, S. & Akçar, N. (2024). Late pleistocene glacial history of Mount Karadağ, SW Türkiye. Geomorphology, 467, 109467, ISSN 0169-555X, https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2024.109467.
  • Benn, D. I. & Evans, D. J. (2014). Glaciers and glaciation. Routledge.
  • Benn, D. I. & Lehmkuhl, F. (2000). Mass balance and equilibrium-line altitudes of glaciers in high-mountain environments. Quaternary International, 65/66, 15-29.
  • Berlitz, C. (1987). The lost ship of Noah: In search of the Ark at Ararat
  • Birman, J. H. (1968). Glacial reconnaissance in Turkey. Geological Society of America Bulletin, 79(8), 1009-1026. https://doi.org/10.1130/0016-7606(1968)79[1009:GRIT]2.0.CO;2
  • Blumenthal, M. (1959). Ağrı Volkanı ve sedimanter çevresinin dağları. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Mecmuası, XXIII/3-4.
  • Bryce, J. B. (1878). Transcaucasia and Ararat: being notes of a vacation tour in the autumn of 1876. Macmillan.
  • Clark, D. H., Clark, M. M. & Gillespie, A. R. (1994). Debris-covered glaciers in the Sierra Nevada, California, and their implications for snowline reconstructions. Quaternary Research, 41, 139-153.
  • Corbin, B. J. (1999). The Explorers of Ararat and the Search for Noah’s Ark. Great Commission Illustrated Books.
  • Çılğın, Z. (2015). Dedegöl Dağı kuvaterner buzullaşmaları. Türk Coğrafya Dergisi, (64), 19-38. https://doi.org/10.17211/tcd.55740
  • Çiner, A. (2003). Türkiye’nin Güncel Buzulları ve Geç Kuvaterner Buzul Çökelleri. Türkiye Jeoloji Bülteni, 46(1), 55-78.
  • Çiner, A., & Sarıkaya, M. A. (2023). The Anatolian Peninsula. In Periglacial landscapes of Europe (pp. 115-134). Cham: Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-031-14895-8_7
  • Demircan, M., (2022). Iğdır’ın İklimi ve İklim Değişikliği, T. Aydın (Ed.) içinde Doğal ve Beşeri Bilimler Açısından Iğdır-I (s.77-112). Astana Yayınları.
  • Ebeling, M., 1899. Der Ararat. Zeltschrıftz des Deutschen und Österreıchıschen Alpenvereınns içinde, sf. 144-163.
  • Eisbacher, G.H. & Clague, J.J. (1984). Destructive mass movements in high mountains: hazard and management. In: Mogan, W.C. (Ed.), Geological Survey
  • Erinç S (1952) Glacial evidences of the climatic variations in Turkey. Geogr Ann 34(1–2):89–98
  • Fick, SE ve RJ Hijmans, 2017. WorldClim 2: küresel kara alanları için yeni 1 km mekansal çözünürlüklü iklim yüzeyleri. Uluslararası İklim Bilimi Dergisi 37 (12): 4302-4315 .
  • Gürgen, G., Yeşilyurt, S., Çalışkan, O., Yılmaz, E. (2010). Döküntü Örtülü Buzullar ve Kaya Buzulları. Nature Sciences, 5(2), 98–116. https://doi.org/10.1144/SP433.14
  • Hughes, P. D., & Woodward, J. C. (2016). Quaternary glaciation in the Mediterranean mountains: a new synthesis. Geological Society, London, Special Publications, 433(1), 1-23.
  • Imhof, E., 1956, Der Ararat [Ararat]: Die Alpen, v. 32, no. 1, s. 1-14
  • IPCC, 2023: Sections. In: Climate Change 2023: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, H. Lee and J. Romero (eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland, pp. 35-115,
  • İzbırak R (1951) Cilo Dağı ve Hakkâri ile Van Gölü çevrelerinde coğrafya araştırmaları Ankara. Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları 67(4):149 s.
  • Karakhanian, A., Djrbashian, R., Trifonov, V.,Philip, H., Arakelian, S., & Avagian, A. (2002). Holocene-historical volcanism and active faults as natural risk factors for Armenia and adjacent countries. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 113(1-2), 319-344. .https://doi.org/10.1016/S03770273(01)00264-5
  • Karataş, A. (2022). Erken Demir Çağı’nda coğrafi bilginin mekânsal organizasyonda kullanımı: Orta Aras Havzası örneği, Amisos, 1 (Özel Sayı-The Special Issue (Orta Aras Havzası/The Middle Aras Basin)), 37-55. https://doi.org/10.48122/amisos.1051755
  • Kaya, C., Öztürk, Y., Karataş, A., Sayın, H., Balcıoğlu Y. E. (2025). Ağrı Dağı Volkanik Kütlesi’nde Lahar Oluşumları ve Lahar Duyarlılığının Cbs Tabanlı Analizi (Doğu Anadolu-Kuzeybatı İran). Geomatik, 10 (1),29-46. https://doi.org/10.29128/geomatik.1508315
  • Keserci, F., Güngör, G., Bozdoğan, M., Canpolat, E., Çılğın, Z., & Bayrakdar, C. (2023). Geyik Dağı güncel buzulları ve morfometrik özeliklleri. Türk Coğrafya Dergisi, (84),199-217. https://doi.org/10.17211/tcd.1395806
  • Kulkarni, A.V. (1992). Mass balance of Himalayan glaciers using AAR and ELA methods. Journal of Glaciology, 38, 101-104.
  • Kurter, A., & Sungur, K. (1980). Present glaciation in Turkey. In World Glacier Inventory Workshop: Proceedings of the Workshop at Riederalp, Switzerland September 1978. IAHS-AISH Publication (No. 126).
  • Lynch, H. F. B. (1901). Armenia, travels and studies (Vol. 1). Longmans, Green, and Company.
  • Mayr, E., Hagg, W. (2019). Debris-Covered Glaciers. In: Heckmann, T., Morche, D. (eds) Geomorphology of Proglacial Systems. Geography of the Physical Environment. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-94184-4_4
  • Meierding, T. C. (1982). Late Pleistocene glacial equilibrium-line in the Colorado Front Range: a comparison of methods. Quaternary Research, 18, 289-310.
  • MGM (2023). Iğdır, Aralık, Doğubayazıt Meteoroloji İstasyonları rasat verileri, Iğdır Meteoroloji Genel Müdürlüğü.
  • Monkhouse, F. J. (2017). A Dictionary of Geography, 2nd edition. Routledge, New York, USA.
  • Notsu, K., Fujitani, T., Ui, T., Matsuda, J., & Ercan, T. (1995). Geochemical features of collision-related volcanic rocks in central and eastern Anatolia, Turkey. Journal of volcanology and geothermal research, 64(3-4), 171-191. https://doi.org/10.1016/0377-0273(94)00077-T
  • Palgrave, W.G. (1872). Vestiges of the glacial period in northeastern Anatolia. Nature, 5(127), 444-445.
  • Oien, R., Rea, B., Spagnolo, M., Barr, I. & Bingham, R. (2022). Testing the area–altitude balance ratio (AABR) and accumulation–area ratio (AAR) methods of calculating glacier equilibrium-line altitudes. J. Glaciol. 68(268), 357-368. https://doi.org/10.1017/jog.2021.100
  • Öztürk, M. Z., & Taşoğlu, E. (2024). Alpine periglacial zones in Anatolia: spatial distribution and main characteristics. Mediterranean Geoscience Reviews, 1-19.https://doi.org/10.1007/s42990-024-00115-9
  • Öztürk, Y., & Zorer, H. (2025). Aras Dağları’nın Buzul Jeomorfolojisi: Yeni Bir Buzullaşma Alanı Zor Dağı’ndan Jeomorfik Bulgular (Doğu Anadolu, Iğdır-Ağrı). Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (14), 1-30. https://doi.org/10.46453/jader.1572885
  • Parrot, F. (1834). Reise zum Ararat (Vol. 1). Haude & Spener. Pellitero, R., Rea, B. R., Spagnolo, M., Bakke, J., Ivy-Ochs, S., Frew, C. R., ... & Renssen, H. (2015). GlaRe, a GIS tool to reconstruct the 3D surface of palaeoglaciers. Computers & Geosciences, 94, 77-85. https://doi.org/10.1016/j.cageo.2016.06.008
  • Rea, B. R. (2009). Defining modern day Area-Altitude Balance Ratios (AABRs) and their use in glacier-climate reconstructions. Quaternary Science Reviews, 28, 237–248. doi: 10.1016/j.quascirev.2008.10.011. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2008.10.011
  • Saraçoğlu, H. (1956). Türkiye Coğrafyası Üzerine Etüdler Doğu Anadolu, 1, Maarif Basımevi, İstanbul.
  • Sarıkaya, M.A. (2011). Türkiye’nin güncel buzulları. Türkiye Coğrafya Kurumu Yayınlar, 527-544.
  • Sarıkaya, M. A., Çiner, A., & Zreda, M. (2011). Quaternary glaciations of Turkey. In Developments in Quaternary Sciences (Vol. 15, pp. 393-403). Elsevier. https://doi.org/10.1016/B978-0-444-53447-7.00030-1
  • Sarıkaya, M. A. (2012). Recession of the ice cap on Mount Ağrı (Ararat), Turkey, from 1976 to 2011 and its climatic significance. Journal of Asian Earth Sciences, 46, 190-194. https://doi.org/10.1016/j.jseaes.2011.12.009
  • Sarıkaya, M. A., & Çiner, A. (2015). Late Pleistocene glaciations and paleoclimate of Turkey. Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 151(151), 107-127. https://doi.org/10.19111/bmre.35245
  • Seven, M. ve Tobul, S. (2024). Esence (Keşiş) Dağları’ndaki Buzul Göllerinin Morfolojik ve Morfometrik Özellikleri (Erzincan/Doğu Anadolu). Kesit Akademi Dergisi, 10 (41), 633-672. http://dx.doi.org/10.29228/kesit.79365
  • Sümengen, M. (2013). 1/100.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi; Doğubayazıt -İ52 Paftası, MTA Jeoloji Etütler Dairesi, Ankara, 36 s.
  • Taşoğlu, E., Öztürk, M. Z., & Yazıcı, Ö. (2024). High Resolution Köppen-Geiger Climate Zones of Türkiye. International Journal of Climatology, 44(14), 5248-5265. https://doi.org/10.1002/joc.8635
  • Torsnes, I., Rye, N. & Nesje, A. (1993). Modern and Little Ice Age equilibrium-line altitudes on outlet valley glaciers from Jostedalsbreen, western Norway: an evaluation of di!erent approaches to their calculation. Arctic and Alpine Research, 25, 106-116. https://doi.org/10.1080/00040851.1993.12002990
  • Turoğlu, H. (2011). Buzullar ve buzul jeomorfolojisi, Çantay Kitabevi, İstanbul.
  • Türkünal, S. (1980). Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun jeolojisi. Ankara: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Yayınları.
  • Wagner, M., 1848. Reise nach dem Ararat und dem Hochland Armenien. Reisen und Landesbeschreibungen. 35. Widermanna und Hauia, Stuttgart.
  • Yalçın, M. (2017). Ağrı Dağı Buzul Değişimlerinin Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Analizi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 17(4), 166-170.
  • Yalçın, M. (2020). A GIS-based multi-criteria decision analysis model for determining glacier vulnerability. ISPRS International Journal of Geo-Information, 9(3), 180. https://doi.org/10.3390/ijgi9030180
  • Yavaşlı, D. D., Tucker, C. J., & Melocik, K. A. (2015). Change in the glacier extent in Turkey during the Landsat Era. Remote Sensing of Environment, 163, 32-41. https://doi.org/10.1016/j.rse.2015.03.002
  • Yılmaz, Y., Güner, Y., & Şaroğlu, F. (1998). Geology of the Quaternary volcanic centres of the East Anatolia. Journal of volcanology and geothermal research, 85(1-4), 173-210. https://doi.org/10.1016/S0377-0273(98)00055-9
  • Yılmaz, E., & Çiçek, İ. (2016). Türkiye Thornthwaite iklim sınıflandırması. Journal of Human Sciences, 13(3), 3973-3994. doi:10.14687/jhs.v13i3.3994
  • Yılmaz, E., & Çiçek, İ. (2018). Türkiye’nin detaylandırılmış Köppen-Geiger iklim bölgeleri. Journal of Human Sciences, 15(1), 225-242. https://doi.org/10.14687/jhs.v15i1.5040

Büyük Ağrı Dağı buzulları ve buzul jeomorfolojisi

Yıl 2025, Sayı: 87, 23 - 38, 30.06.2025

Coşkun Kaya , Atilla Karataş

https://doi.org/10.17211/tcd.1585308

Öz

derinlikli bir buzul ve buzul jeomorfolojisi literatürü oluşmamıştır. Bu durum 5137 m yükseltiye sahip dağın zorlayıcı topografik ve meteorolojik koşulları ile güvenlik riski, ulaşım kısıtlılığı ve girişin izne tabi olduğu bölgeler içermesi gibi konjonktürel sebeplerden kaynaklanmıştır. İyileşen teknik imkânlar ve azalan güvenlik riskleri günümüzde sahada daha etkin ve kapsamlı bilimsel çalışmaların yapılabilmesine elverişli koşullar oluşturmuştur. Çalışma bu doğrultuda dağdaki buzul ve buzul jeomorfolojisine dair mevcut bilgilerin teyidi ve henüz açıklığa kavuşturulamamış lokal, olgusal meselelerin aydınlatılmasını hedeflemektedir. Literatürdeki bilgi ve bulgular saha çalışmaları, uydu görüntülerinin analizleri, paleo-ELA hesaplamaları ve morfometrik analizler ile ilintilendirilerek değerlendirilmiştir. Buna göre, Büyük Ağrı Dağı’nda paleo-kalıcı kar sınırı 3569 m, 2700 m seviyelerine kadar inen moren depoları gibi glasiyo-jeomorfolojik belirteçlere göre çizilen paleo-buzul alanı ise 70 km²’dir. Uydu görüntülerine dayalı analizlerde 1977’de 9,3 km² olan buzul alanının son 46 yılda 0,095 km²/yıl küçülme hızıyla %47 oranında daralarak 4,9 km²’ye düştüğü ve sahadaki buzulların 2070’te ortadan kalkacağı öngörülmektedir. Ancak yürütülen çalışmalarda sahada dört yeni döküntü örtülü buzul tespit edilmiştir. Çıplak buzullara oranla erime/çekilme direnci daha fazla olan döküntü örtülü buzullarla birlikte dağın güncel buzul alanı 8,11 km² olarak düzenlenmiştir. Dolayısıyla 20. yüzyıl başında ~15 km² olan buzul alanı dikkate alındığında küçülme hızı yıllık 0,055 km²’ye karşılık gelen buzulların %46’sının eridiği, %38’inin ise döküntü örtülü buzula evrildiği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Büyük Ağrı Dağı buzul jeomorfolojisi uzaktan algılama buzullar

Teşekkür

Yazarlar görüş ve önerileriyle çalışmanın daha iyi bir noktaya erişmesine katkı veren hakemlere ve arazi çalışmalarındaki destekleri için Yahya ÖZTÜRK’e teşekkür ederler.

Kaynakça

  • Ainsworth, W.F., 1842. Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea and Armenia. J.W. Parker, London
  • Akçar, N., Yavuz, V., Yeşilyurt, S., Ivy-Ochs, S., Reber, R., Bayrakdar, C., ... & Schlüchter, C. (2017). Synchronous last glacial maximum across the Anatolian peninsula. Geological Society, London, Special Publications, 433(1), 251-269. https://doi.org/10.1144/SP433.7
  • Altınay O, Sarıkaya MA, Çiner A (2020) Late-glacial to Holocene glaciers in the Turkish Mountains. Mediterr Geosci Rev 2(1):119–133. https://doi.org/10.1007/s42990-020-00024-7
  • Azzoni, R. S., Zerboni, A., Pelfini, M., Garzonio, C. A., Cioni, R., Meraldi, E., ... & Diolaiuti, G. A. (2017). Geomorphology of Mount Ararat/Ağri Daği (Ağri Daği Milli Parki, Eastern Anatolia, Turkey). Journal of Maps, 13(2), 182-190. https://doi.org/10.1080/17445647.2017.1279084
  • Azzoni, R. S., Fugazza, D., Garzonio, C. A., Nicoll, K., Diolaiuti, G. A., Pelfini, M., & Zerboni, A. (2019). Geomorphological effects of the 1840 Ahora Gorge catastrophe on Mount Ararat (Eastern Turkey). Geomorphology, 332, 10-21. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2019.02.001
  • Azzoni, R.S., Sarıkaya, M. A., Pelfini, M., Pezzotta, A., vd. 2024. Glacial and periglacial landscape in Turkey: from the flood to anthropic geomorphology M. Bonasera, C. Caporizzo, C. Cerrone, C. Martinello, G. Innamorati, F.M. Petti Ed: içinde Climate change and the role of early-career geomorphologists - Società Geologica Italiana, - sayfa 15. https://air.unimi.it/handle/2434/1055368
  • Baldasso, V., Soncini, A., Azzoni, R. S., Diolaiuti, G., Smiraglia, C., & Bocchiola, D. (2019). Recent evolution of glaciers in Western Asia in response to global warming: the case study of Mount Ararat, Turkey. Theoretical and Applied Climatology, 137, 45-59. https://doi.org/10.1007/s00704-018-2581-7
  • Bayrakdar, C., Çılğın, Z., Döker, M. F., & Canpolat, E. (2015). Evidence of an active glacier in the Munzur Mountains, eastern Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 24(1), 56-71. https://doi.org/10.3906/yer-1403-7
  • Bayrakdar, C., Kıyak, N. G., Turoğlu, H., Öztürk, T., & Canel, T. (2017). Akdağ Kütlesi’nde (Batı Toroslar) Pleistosen buzullaşmalarının jeomorfolojik özellikleri ve optik uyarmalı lüminesans (OSL) ile yaşlandırılması. Türk Coğrafya Dergisi, (69), 27-37. https://doi.org/10.17211/tcd.318170
  • Bayrakdar, C., Çılgın, Z., & Sarış, F. (2017a) Karadağ’da Pleyistosen Buzullaşmaları. Türkiye Jeoloji Bülteni, 60(4), 451-469. https://doi.org/10.25288/tjb.360610
  • Bayrakdar, C., Çılğın, Z., Sarış, F., Yeşilyurt, S., Keserci, F., Büyükdeniz, Y., Halis, O., Vockenhuber, C., Ivy-Ochs, S. & Akçar, N. (2024). Late pleistocene glacial history of Mount Karadağ, SW Türkiye. Geomorphology, 467, 109467, ISSN 0169-555X, https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2024.109467.
  • Benn, D. I. & Evans, D. J. (2014). Glaciers and glaciation. Routledge.
  • Benn, D. I. & Lehmkuhl, F. (2000). Mass balance and equilibrium-line altitudes of glaciers in high-mountain environments. Quaternary International, 65/66, 15-29.
  • Berlitz, C. (1987). The lost ship of Noah: In search of the Ark at Ararat
  • Birman, J. H. (1968). Glacial reconnaissance in Turkey. Geological Society of America Bulletin, 79(8), 1009-1026. https://doi.org/10.1130/0016-7606(1968)79[1009:GRIT]2.0.CO;2
  • Blumenthal, M. (1959). Ağrı Volkanı ve sedimanter çevresinin dağları. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Mecmuası, XXIII/3-4.
  • Bryce, J. B. (1878). Transcaucasia and Ararat: being notes of a vacation tour in the autumn of 1876. Macmillan.
  • Clark, D. H., Clark, M. M. & Gillespie, A. R. (1994). Debris-covered glaciers in the Sierra Nevada, California, and their implications for snowline reconstructions. Quaternary Research, 41, 139-153.
  • Corbin, B. J. (1999). The Explorers of Ararat and the Search for Noah’s Ark. Great Commission Illustrated Books.
  • Çılğın, Z. (2015). Dedegöl Dağı kuvaterner buzullaşmaları. Türk Coğrafya Dergisi, (64), 19-38. https://doi.org/10.17211/tcd.55740
  • Çiner, A. (2003). Türkiye’nin Güncel Buzulları ve Geç Kuvaterner Buzul Çökelleri. Türkiye Jeoloji Bülteni, 46(1), 55-78.
  • Çiner, A., & Sarıkaya, M. A. (2023). The Anatolian Peninsula. In Periglacial landscapes of Europe (pp. 115-134). Cham: Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-031-14895-8_7
  • Demircan, M., (2022). Iğdır’ın İklimi ve İklim Değişikliği, T. Aydın (Ed.) içinde Doğal ve Beşeri Bilimler Açısından Iğdır-I (s.77-112). Astana Yayınları.
  • Ebeling, M., 1899. Der Ararat. Zeltschrıftz des Deutschen und Österreıchıschen Alpenvereınns içinde, sf. 144-163.
  • Eisbacher, G.H. & Clague, J.J. (1984). Destructive mass movements in high mountains: hazard and management. In: Mogan, W.C. (Ed.), Geological Survey
  • Erinç S (1952) Glacial evidences of the climatic variations in Turkey. Geogr Ann 34(1–2):89–98
  • Fick, SE ve RJ Hijmans, 2017. WorldClim 2: küresel kara alanları için yeni 1 km mekansal çözünürlüklü iklim yüzeyleri. Uluslararası İklim Bilimi Dergisi 37 (12): 4302-4315 .
  • Gürgen, G., Yeşilyurt, S., Çalışkan, O., Yılmaz, E. (2010). Döküntü Örtülü Buzullar ve Kaya Buzulları. Nature Sciences, 5(2), 98–116. https://doi.org/10.1144/SP433.14
  • Hughes, P. D., & Woodward, J. C. (2016). Quaternary glaciation in the Mediterranean mountains: a new synthesis. Geological Society, London, Special Publications, 433(1), 1-23.
  • Imhof, E., 1956, Der Ararat [Ararat]: Die Alpen, v. 32, no. 1, s. 1-14
  • IPCC, 2023: Sections. In: Climate Change 2023: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, H. Lee and J. Romero (eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland, pp. 35-115,
  • İzbırak R (1951) Cilo Dağı ve Hakkâri ile Van Gölü çevrelerinde coğrafya araştırmaları Ankara. Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları 67(4):149 s.
  • Karakhanian, A., Djrbashian, R., Trifonov, V.,Philip, H., Arakelian, S., & Avagian, A. (2002). Holocene-historical volcanism and active faults as natural risk factors for Armenia and adjacent countries. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 113(1-2), 319-344. .https://doi.org/10.1016/S03770273(01)00264-5
  • Karataş, A. (2022). Erken Demir Çağı’nda coğrafi bilginin mekânsal organizasyonda kullanımı: Orta Aras Havzası örneği, Amisos, 1 (Özel Sayı-The Special Issue (Orta Aras Havzası/The Middle Aras Basin)), 37-55. https://doi.org/10.48122/amisos.1051755
  • Kaya, C., Öztürk, Y., Karataş, A., Sayın, H., Balcıoğlu Y. E. (2025). Ağrı Dağı Volkanik Kütlesi’nde Lahar Oluşumları ve Lahar Duyarlılığının Cbs Tabanlı Analizi (Doğu Anadolu-Kuzeybatı İran). Geomatik, 10 (1),29-46. https://doi.org/10.29128/geomatik.1508315
  • Keserci, F., Güngör, G., Bozdoğan, M., Canpolat, E., Çılğın, Z., & Bayrakdar, C. (2023). Geyik Dağı güncel buzulları ve morfometrik özeliklleri. Türk Coğrafya Dergisi, (84),199-217. https://doi.org/10.17211/tcd.1395806
  • Kulkarni, A.V. (1992). Mass balance of Himalayan glaciers using AAR and ELA methods. Journal of Glaciology, 38, 101-104.
  • Kurter, A., & Sungur, K. (1980). Present glaciation in Turkey. In World Glacier Inventory Workshop: Proceedings of the Workshop at Riederalp, Switzerland September 1978. IAHS-AISH Publication (No. 126).
  • Lynch, H. F. B. (1901). Armenia, travels and studies (Vol. 1). Longmans, Green, and Company.
  • Mayr, E., Hagg, W. (2019). Debris-Covered Glaciers. In: Heckmann, T., Morche, D. (eds) Geomorphology of Proglacial Systems. Geography of the Physical Environment. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-94184-4_4
  • Meierding, T. C. (1982). Late Pleistocene glacial equilibrium-line in the Colorado Front Range: a comparison of methods. Quaternary Research, 18, 289-310.
  • MGM (2023). Iğdır, Aralık, Doğubayazıt Meteoroloji İstasyonları rasat verileri, Iğdır Meteoroloji Genel Müdürlüğü.
  • Monkhouse, F. J. (2017). A Dictionary of Geography, 2nd edition. Routledge, New York, USA.
  • Notsu, K., Fujitani, T., Ui, T., Matsuda, J., & Ercan, T. (1995). Geochemical features of collision-related volcanic rocks in central and eastern Anatolia, Turkey. Journal of volcanology and geothermal research, 64(3-4), 171-191. https://doi.org/10.1016/0377-0273(94)00077-T
  • Palgrave, W.G. (1872). Vestiges of the glacial period in northeastern Anatolia. Nature, 5(127), 444-445.
  • Oien, R., Rea, B., Spagnolo, M., Barr, I. & Bingham, R. (2022). Testing the area–altitude balance ratio (AABR) and accumulation–area ratio (AAR) methods of calculating glacier equilibrium-line altitudes. J. Glaciol. 68(268), 357-368. https://doi.org/10.1017/jog.2021.100
  • Öztürk, M. Z., & Taşoğlu, E. (2024). Alpine periglacial zones in Anatolia: spatial distribution and main characteristics. Mediterranean Geoscience Reviews, 1-19.https://doi.org/10.1007/s42990-024-00115-9
  • Öztürk, Y., & Zorer, H. (2025). Aras Dağları’nın Buzul Jeomorfolojisi: Yeni Bir Buzullaşma Alanı Zor Dağı’ndan Jeomorfik Bulgular (Doğu Anadolu, Iğdır-Ağrı). Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (14), 1-30. https://doi.org/10.46453/jader.1572885
  • Parrot, F. (1834). Reise zum Ararat (Vol. 1). Haude & Spener. Pellitero, R., Rea, B. R., Spagnolo, M., Bakke, J., Ivy-Ochs, S., Frew, C. R., ... & Renssen, H. (2015). GlaRe, a GIS tool to reconstruct the 3D surface of palaeoglaciers. Computers & Geosciences, 94, 77-85. https://doi.org/10.1016/j.cageo.2016.06.008
  • Rea, B. R. (2009). Defining modern day Area-Altitude Balance Ratios (AABRs) and their use in glacier-climate reconstructions. Quaternary Science Reviews, 28, 237–248. doi: 10.1016/j.quascirev.2008.10.011. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2008.10.011
  • Saraçoğlu, H. (1956). Türkiye Coğrafyası Üzerine Etüdler Doğu Anadolu, 1, Maarif Basımevi, İstanbul.
  • Sarıkaya, M.A. (2011). Türkiye’nin güncel buzulları. Türkiye Coğrafya Kurumu Yayınlar, 527-544.
  • Sarıkaya, M. A., Çiner, A., & Zreda, M. (2011). Quaternary glaciations of Turkey. In Developments in Quaternary Sciences (Vol. 15, pp. 393-403). Elsevier. https://doi.org/10.1016/B978-0-444-53447-7.00030-1
  • Sarıkaya, M. A. (2012). Recession of the ice cap on Mount Ağrı (Ararat), Turkey, from 1976 to 2011 and its climatic significance. Journal of Asian Earth Sciences, 46, 190-194. https://doi.org/10.1016/j.jseaes.2011.12.009
  • Sarıkaya, M. A., & Çiner, A. (2015). Late Pleistocene glaciations and paleoclimate of Turkey. Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 151(151), 107-127. https://doi.org/10.19111/bmre.35245
  • Seven, M. ve Tobul, S. (2024). Esence (Keşiş) Dağları’ndaki Buzul Göllerinin Morfolojik ve Morfometrik Özellikleri (Erzincan/Doğu Anadolu). Kesit Akademi Dergisi, 10 (41), 633-672. http://dx.doi.org/10.29228/kesit.79365
  • Sümengen, M. (2013). 1/100.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi; Doğubayazıt -İ52 Paftası, MTA Jeoloji Etütler Dairesi, Ankara, 36 s.
  • Taşoğlu, E., Öztürk, M. Z., & Yazıcı, Ö. (2024). High Resolution Köppen-Geiger Climate Zones of Türkiye. International Journal of Climatology, 44(14), 5248-5265. https://doi.org/10.1002/joc.8635
  • Torsnes, I., Rye, N. & Nesje, A. (1993). Modern and Little Ice Age equilibrium-line altitudes on outlet valley glaciers from Jostedalsbreen, western Norway: an evaluation of di!erent approaches to their calculation. Arctic and Alpine Research, 25, 106-116. https://doi.org/10.1080/00040851.1993.12002990
  • Turoğlu, H. (2011). Buzullar ve buzul jeomorfolojisi, Çantay Kitabevi, İstanbul.
  • Türkünal, S. (1980). Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun jeolojisi. Ankara: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Yayınları.
  • Wagner, M., 1848. Reise nach dem Ararat und dem Hochland Armenien. Reisen und Landesbeschreibungen. 35. Widermanna und Hauia, Stuttgart.
  • Yalçın, M. (2017). Ağrı Dağı Buzul Değişimlerinin Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Analizi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 17(4), 166-170.
  • Yalçın, M. (2020). A GIS-based multi-criteria decision analysis model for determining glacier vulnerability. ISPRS International Journal of Geo-Information, 9(3), 180. https://doi.org/10.3390/ijgi9030180
  • Yavaşlı, D. D., Tucker, C. J., & Melocik, K. A. (2015). Change in the glacier extent in Turkey during the Landsat Era. Remote Sensing of Environment, 163, 32-41. https://doi.org/10.1016/j.rse.2015.03.002
  • Yılmaz, Y., Güner, Y., & Şaroğlu, F. (1998). Geology of the Quaternary volcanic centres of the East Anatolia. Journal of volcanology and geothermal research, 85(1-4), 173-210. https://doi.org/10.1016/S0377-0273(98)00055-9
  • Yılmaz, E., & Çiçek, İ. (2016). Türkiye Thornthwaite iklim sınıflandırması. Journal of Human Sciences, 13(3), 3973-3994. doi:10.14687/jhs.v13i3.3994
  • Yılmaz, E., & Çiçek, İ. (2018). Türkiye’nin detaylandırılmış Köppen-Geiger iklim bölgeleri. Journal of Human Sciences, 15(1), 225-242. https://doi.org/10.14687/jhs.v15i1.5040
Toplam 68 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Buzulbilim, Paleocoğrafya
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Coşkun Kaya 0000-0003-2399-6181

Atilla Karataş 0000-0001-9159-6804

Yayımlanma Tarihi 30 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 14 Kasım 2024
Kabul Tarihi 24 Ocak 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Sayı: 87

Kaynak Göster

APA Kaya, C., & Karataş, A. (2025). Büyük Ağrı Dağı buzulları ve buzul jeomorfolojisi. Türk Coğrafya Dergisi(87), 23-38. https://doi.org/10.17211/tcd.1585308
 Kapak Resmi İndir

Yayıncı: Türk Coğrafya Kurumu