Öz
Dede Korkut metinlerinin farklı hacimlerde olması, bunların sözlü gelenekte farklı şekillerde icra edilmiş ve değişmiş olduğunu gösteren önemli bir ipucudur. Özellikle çok küçük metinler hâlinde olan Oğuznameler, konunun en çarpıcı örnekleridir. Bu metinlerin farklı yazmalarda farklı hacim, içerik ve formatta yer alması, sözlü gelenekte yaygın şekilde
benimsenmiş ve yaygınlaşmış olduğunu da göstermektedir. Dede Korkut metinlerinde genel anlamda boy şeklinde adlandırılan destanlaşmış hikâyeler ile soy diye adlandırılan şiirsel övgü metinleri yer alır. Ayrıca bu metinlerde bazen boyların da şiirsel özellik taşıyan soy şeklinde düzenlenmiş örneklerinin geçtiğine tanık oluruz. Sözünü ettiğimiz konuya örnek olarak Dresden, Günbed ve Topkapı Sarayı Oğuznamesi yazmalarında geçen Aras ile Kars Kalesi’nin fethinin anlatıldığı bölüm verilebilir. Söz konusu metin, üç yazma eserde de farklı şekillerde işlenmiştir. Sözlü geleneğe dayanan yazma eserlerde aynı anlatının farklı şekillerde işlenmiş olması, her zaman mümkün olan, hatta kaçınılmaz olan bir durumdur. Bu durumun, anlatıcı ozanların yüzyıllar ötesinden sürüp gelen Dede Korkut metinlerini yeniden oluşturma ve yapılandırma isteği ile yakından ilgili olduğu söylenebilir. Çünkü ozanlar, hep kendi söz ustalıklarını ve
yeteneklerini kanıtlama yolunu seçer. Bu seçimin veya tercihin bir sonucu olarak da icra ettikleri sözlü metinleri aktarmanın ötesinde metinleri kendi üslupları ile farklı şekillerde işleyip farklı kalıplara döker ve sunarlar. Ancak ne yazık ki bunların eldeki yazılı metinlerinde çoğu zaman eksiklikler, fazlalıklar, takdim tehir yanlışları vb. durumlardan kaynaklanan karışıklıklar söz konusu olabilmektedir. İşte bu makalede Topkapı Sarayı Oğuznamesi’ndeki bazı takdim tehir yanlışları üzerinde durularak bir düzeltme teklifi sunulmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Dede Korkut Oğuzname destanlaşmış hikâye Basat Busat Ürülmiş Han
Kaynakça
- Edgüer, R. N. (1934). “Oğuz Destanı”ndan bir parça. Türk Tarih ve Etnografya Dergisi, 2, s. 243-249.
- Gökyay, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun kitabı. Millî Eğitim.
- Kaçalin, M. S. (2006). Dedem Korkudun Kazan Bey Oğuz-Nâmesi. Kitabevi.
- Kırzıoğlu, F. (1952). Dede Korkut Oğuznâmeleri. İstanbul.
- Nerimanoğlu Veliyev, K. ve Agaoglı Ugurlu, F. (1993). Oğuzname parçaları. Oğuznameler. Bakı Universiteti Neşriyatı, s. 53-59.
- Ögel, B. (1995). Türk mitolojisi (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar) (C 2). Altınordu.
- Özçelik, S. (2017). Sözlü edebiyat ürünü yazmaların edisyon kritik yöntemi ile okunması: “Dede Korkut” örneği. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 65(1), s. 91-104.
- Özçelik, S. (2022a). Dede Korkut -Dresden Yazması- Giriş, notlar (C. 1), Türk Dil Kurumu.
- Özçelik, S. (2022b), Dede Korkut -Dresden Yazması- Metin, dizin (C. 2). Türk Dil Kurumu.
- Pehlivan, G. (2015). Dede Korkut Kitabı’nda yapı, ideoloji ve yaratım -Dresden ve Vatikan nüshalarının mukayeseli bir incelemesi. Ötüken.
- Tezcan, S. (2001). “Dede Korkut Oğuznâmeleri” üzerine notlar. Yapı Kredi.
- Tezcan, S. (2020). Topkapı Sarayı Oğuznamesi. Yapı Kredi.
- Turan, F. A. (1997, 1-3 Mayıs). Dede Korkut ile Oğuznamedeki ortak formüller. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Halk Edebiyatı Seksiyonu Bildirileri II içinde (s. 299-308).
Öz
The fact that the Dede Korkut texts are in different volumes is an important clue that shows that they were performed and changed in different ways in the oral tradition. Especially the Oghuznames, which are in the form of very small texts, are the most striking examples of this issue. The fact that these texts are in different size, content and formats
in different manuscripts also shows that they have been widely adopted and become widespread in the oral tradition. In Dede Korkut texts, there are epic stories, which are generally called tribe, and poetic praise texts, which are called lineage. In addition, in these texts, we sometimes witness examples of tribes arranged in the form of lineage with poetic features. As an example of this, the section in which the conquest of Aras and Kars Castle is mentioned in the Oghuzname texts included in the Dresden, Günbed and Topkapı Palace manuscripts can be given. The text in question has been handled in different ways in all three manuscripts. Therefore, it is clear that we are dealing with different versions of the same story in the three manuscripts. It is always possible, even inevitable, that the same narrative is handled in different ways in manuscripts based on oral tradition. It can be said that this situation is closely related to the desire of the narrator poets to reconstruct the Dede Korkut texts that have persisted for centuries. Because poets, choose the way to prove their mastery of words and talents. As a result of this choice and preference, beyond transferring the oral texts they perform, they process the texts in different ways with their own styles, pour them into different molds and present them.
Anahtar Kelimeler
Etik Beyan
Etik Komite Onayı: Araştırmada etik kurul iznine gere yoktur. Mali Destek: Araştırma için herhangi bir mali destek alınmadı. Çıkar Çatışması: Yazar, çıkar çatışması olmadığını beyan eder. Ethical Committee Approval: Ethical committee approval is not required for this research. Funding: This research received no external funding. Conflicts of Interest: The author declares no conflicts of interest in this study.
Kaynakça
- Edgüer, R. N. (1934). “Oğuz Destanı”ndan bir parça. Türk Tarih ve Etnografya Dergisi, 2, s. 243-249.
- Gökyay, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun kitabı. Millî Eğitim.
- Kaçalin, M. S. (2006). Dedem Korkudun Kazan Bey Oğuz-Nâmesi. Kitabevi.
- Kırzıoğlu, F. (1952). Dede Korkut Oğuznâmeleri. İstanbul.
- Nerimanoğlu Veliyev, K. ve Agaoglı Ugurlu, F. (1993). Oğuzname parçaları. Oğuznameler. Bakı Universiteti Neşriyatı, s. 53-59.
- Ögel, B. (1995). Türk mitolojisi (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar) (C 2). Altınordu.
- Özçelik, S. (2017). Sözlü edebiyat ürünü yazmaların edisyon kritik yöntemi ile okunması: “Dede Korkut” örneği. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 65(1), s. 91-104.
- Özçelik, S. (2022a). Dede Korkut -Dresden Yazması- Giriş, notlar (C. 1), Türk Dil Kurumu.
- Özçelik, S. (2022b), Dede Korkut -Dresden Yazması- Metin, dizin (C. 2). Türk Dil Kurumu.
- Pehlivan, G. (2015). Dede Korkut Kitabı’nda yapı, ideoloji ve yaratım -Dresden ve Vatikan nüshalarının mukayeseli bir incelemesi. Ötüken.
- Tezcan, S. (2001). “Dede Korkut Oğuznâmeleri” üzerine notlar. Yapı Kredi.
- Tezcan, S. (2020). Topkapı Sarayı Oğuznamesi. Yapı Kredi.
- Turan, F. A. (1997, 1-3 Mayıs). Dede Korkut ile Oğuznamedeki ortak formüller. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Halk Edebiyatı Seksiyonu Bildirileri II içinde (s. 299-308).
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Güney-Batı (Oğuz) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları, Anadolu Dilleri, Edebiyatı ve Kültürü, Dünya Dilleri, Edebiyatı ve Kültürü (Diğer) |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 28 Mart 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 59 |
