Öz
Arapçadan Türkçeye geçen merhaba kelimesinin temeldeki manası yeterince bilinmemektedir. Araştırmamızla, aynı zamanda Kur’anî bir lafız olan merḥaba kelimesine ilgili kaynaklara inerek açıklık getirme hedeflenmiştir. Bunun için de Sami dillerden başlanarak Cahiliye Dönemi Arap şiiri, lügat ve terminoloji kaynakları taranmış ve elde edilen veriler, tefsirlerdeki verilerle birleştirilerek değerlendirilmiştir. merḥaba kelimesi, Kur’an-ı Kerim’de art arda iki ayette ve hadislerde geçmektedir. Ayrıca Osmanlı Türk şiirinde ve bilhassa mevlid, kaside, miraciye gibi dinî şiir mahsullerinde sevgi, saygı, iltifat ve tazim ifadesi olarak kullanılmıştır. merḥaba ilk defa miladi altıncı asırda kullanılmış, daha sonra Cahiliye Dönemi ve İslami Dönem Arap şiirinde aynı lafız ve mana yapısıyla kullanılmaya devam edilmiştir. Araştırmamızda bu konuda yapılmış bir çalışmaya rastlanmadığından, Sami diller, Cahiliye Dönemi Arap şiiri, lügat, terminoloji ve tefsir kaynaklarından istifade ile yetinilmiştir. Ayet meallerinde tek kaynağa bağlı kalınmış ve kaynakçada gösterilmiştir. Çalışmamızın, Türkçede kullanım alanı bulmuş Kur’anî lafızlara dikkat çekeceği cihetiyle alana katkı sağlayacağını ümit ederiz.
Kaynakça
- Askerî, E. H. (1408/1987). el-Evâil. Tanta: Dâru’l-Beşîr li’s-Sekâfe ve’l-Ulûmi’l-İslâmiye.
- Asmaî, (1997). Dîvânu Ṭufeyl el-Ganavî. Beyrut: Dâru Sâdır.
- Bilmen, Ö. N. (t.y.). Kur’an-ı Kerim’in Türkçe meâli âlîsi ve tefsiri. İstanbul: Bilmen.
- Buhârî, E. A. M. b. İ. (1375/1955). el-Edebü’l-Müfred. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye ve Mektebetühâ.
- Cebel, M. H. H. (2010). el-Muʻcemu’l-iştiḳâḳi’l-muassıl li elfâẓı’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Kahire: Mektebetü’l-âdâb.
- Cevherî, İ. b. H. (1404/1983). es-Ṣıḥâḥ. Beyrut: Dâru’l-ilmi Ii’l-melâyîn.
- Çağrıcı, M. (1996). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV.
- Eren, H. vd. (1988). Türkçe Sözlük. K-Z, Yeni baskı. Anakara: Türk Dil Kurumu.
- Dede, E. (2019). Dîvân. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
- Ferâhîdî, H. b. A. (1424/2002). Kitâbu’l-‘Ayn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Fettenî, M. T. S. H. (1387/1967). Mecmeʻu Biḥâri’l-Envâr fî Ġarâibi’t- Tenzîl ve Leṭâifi’l-Aḫbâr. Haydarâbâd: Matbaatü Meclisi’l-Maârifi’l-Osmâniyye.
- İbn Âşûr, M. E. (1984). et-Taḥrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye li’n-Neşr.
- İbn Hibbân, E. H. M. b. H. (1425/2004). el-İḥsân fî Taḳrîbi Saḥîḥi. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
- İbn Manzûr, C. M. b. M. (ts). Lisânu’l-‘Arab. Kahire: Dâru’l-Meʿârif.
- Kânûnî, S. S. (2016). Muhibbî Dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Kefevî, E. E. b. M. (1998). el-Külliyyât, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
- Kemâleddin, H. A. (1429/2008). Mu‘cemü müfredâti’l-müştereki’s-Sâmî fi’l- luġati’l-῾Arabiyye. Kahire: Mektebetü’l-âdâb.
- Kur’an Yolu. Erişim 1 Haziran 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr
- Kurtubî, E. A. M. b. A. b. E. Z. (2006). el-Câmi‘u li Aḥkâmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r Risâle.
- Kübeysî, A. U. (1438/2017). Mevsûa‘tü’l-Kelime ve aḫavâtuhâ fi’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
- Mustafavî, H. (2009). et-Taḥḳīḳ fî kelimâti’l-Ḳur’âni'l-Kerîm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Mütercim Â. E. (2013). Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Nâci, M. (1978). (1978). Lüğat-ı Nâci. İstanbul: Çağrı.
- Nâyî O. D. (2021). Mi῾râciye. İstanbul: Esenler Belediyesi Kültür.
- Nesâî, A. b. Ş. b. A. b. S. E. A. (1436/2015). Sünenü’n-Nesâî. Riyad: Dâru’l-Hadâra li’n-Neşr ve’t-Tevzî’.
- Ömer, A. M. (1429/2008). Mu‘cemu’l-Luġati’l-‘Arabiyyeti’l-mu‘âṣıra. Kahire: Âlemü’l-Kütüb.
- Paşa, Â. (2000). Garib-Nâme. İstanbul.
- Râzî, M. F. b. A. Z. O. (1401/1981) Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Fikr.
- Sâmi, Ş. (1978). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı.
- Sürmeli, M. vd. (t.y.). Dinî Terimler Sözlüğü. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü.
- Çelebi, S. (1990). Mevlid (Vesîletü’n-Necât). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.
- Şentemerî, A. (1414/1994). Dîvânu Hassân b. Sâbit. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Şentemerî, A. (2000). Divânu Țarafe b. el-ʻAbd. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye li’d-ht ve’n-Neşr.
- Şevkânî, M. b. A. b. M. (1428/2007). Fetḥu’l-ḳadîr. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
- Tirmizî, E. İ. M. b. İ. (1996). el-Câmiʻu’l-Kebîr. Beyrut: Dâru’l-Garb el-İslâmî.
- Taberânî, E. S. b. A. (t.y.) el-Mu‘cemü’l-Kebîr. Kahire: Mektebetü İbni Teymiye.
- Yazır, E. M. H. (2021). Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Türkiye Yazma Eseler Kurumu Başkanlığı.
- Zemahşerî, E. C. M. b. O. (1998). el-Keşşâf ‘an ḥaḳâiḳi’t-Tenzîl ve ‘uyûni’l-Eḳâvîl fî vucûhi’t Te’vîl. Riyad: Mektebetu’l-Ubeykân.
- Zübyânî, N. (2009). Dîvânu’n-Nâbiğati’z-Zübyânî. Kahire: Dâru’l-Maârif.
- Züeyb, S. b. A. (1427/2006). Muʻcemü’l-Müfredâti’l-Ârâmiyye el-Ḳadîme. Riyad: Mektebetü’l Melik Fehd el-Vataniyye.
Öz
The basic meaning of the word merhaba,which passed from Arabic to Turkish, is not sufficiently known. Our research aims to clarify the word merḥaba, also a Quranic word, by going to the relevant sources. For this purpose, starting from the Semitic languages, the sources of Arabic poetry, lexicon and terminology of the Pre-Islamic Period were scanned and the obtained data were evaluated by combining them with the data in the commentaries. The word merḥaba is used in two consecutive verses and hadiths in the Quran. It was also used for love, respect, compliment and esteem in Ottoman Turkish poetry and especially in religious poetry products such as mawlid, kaside and miraciye. Merḥaba was first used in the sixth century AD and later continued to be used with the same wording and meaning structure in Arabic poetry of the Pre-Islamic and Islamic periods. Since no study has been found on this subject in our research, we have made use of Semitic languages, Arabic poetry of the pre-Islamic period, lexicon, terminology and tafsir sources. In the verse translations, a single source has been adhered to and is shown in the bibliography. We hope that our study will contribute to the field by drawing attention to Quranic words that have found a place in Turkish.
Kaynakça
- Askerî, E. H. (1408/1987). el-Evâil. Tanta: Dâru’l-Beşîr li’s-Sekâfe ve’l-Ulûmi’l-İslâmiye.
- Asmaî, (1997). Dîvânu Ṭufeyl el-Ganavî. Beyrut: Dâru Sâdır.
- Bilmen, Ö. N. (t.y.). Kur’an-ı Kerim’in Türkçe meâli âlîsi ve tefsiri. İstanbul: Bilmen.
- Buhârî, E. A. M. b. İ. (1375/1955). el-Edebü’l-Müfred. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye ve Mektebetühâ.
- Cebel, M. H. H. (2010). el-Muʻcemu’l-iştiḳâḳi’l-muassıl li elfâẓı’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Kahire: Mektebetü’l-âdâb.
- Cevherî, İ. b. H. (1404/1983). es-Ṣıḥâḥ. Beyrut: Dâru’l-ilmi Ii’l-melâyîn.
- Çağrıcı, M. (1996). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV.
- Eren, H. vd. (1988). Türkçe Sözlük. K-Z, Yeni baskı. Anakara: Türk Dil Kurumu.
- Dede, E. (2019). Dîvân. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
- Ferâhîdî, H. b. A. (1424/2002). Kitâbu’l-‘Ayn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Fettenî, M. T. S. H. (1387/1967). Mecmeʻu Biḥâri’l-Envâr fî Ġarâibi’t- Tenzîl ve Leṭâifi’l-Aḫbâr. Haydarâbâd: Matbaatü Meclisi’l-Maârifi’l-Osmâniyye.
- İbn Âşûr, M. E. (1984). et-Taḥrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye li’n-Neşr.
- İbn Hibbân, E. H. M. b. H. (1425/2004). el-İḥsân fî Taḳrîbi Saḥîḥi. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
- İbn Manzûr, C. M. b. M. (ts). Lisânu’l-‘Arab. Kahire: Dâru’l-Meʿârif.
- Kânûnî, S. S. (2016). Muhibbî Dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Kefevî, E. E. b. M. (1998). el-Külliyyât, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
- Kemâleddin, H. A. (1429/2008). Mu‘cemü müfredâti’l-müştereki’s-Sâmî fi’l- luġati’l-῾Arabiyye. Kahire: Mektebetü’l-âdâb.
- Kur’an Yolu. Erişim 1 Haziran 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr
- Kurtubî, E. A. M. b. A. b. E. Z. (2006). el-Câmi‘u li Aḥkâmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r Risâle.
- Kübeysî, A. U. (1438/2017). Mevsûa‘tü’l-Kelime ve aḫavâtuhâ fi’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
- Mustafavî, H. (2009). et-Taḥḳīḳ fî kelimâti’l-Ḳur’âni'l-Kerîm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Mütercim Â. E. (2013). Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Nâci, M. (1978). (1978). Lüğat-ı Nâci. İstanbul: Çağrı.
- Nâyî O. D. (2021). Mi῾râciye. İstanbul: Esenler Belediyesi Kültür.
- Nesâî, A. b. Ş. b. A. b. S. E. A. (1436/2015). Sünenü’n-Nesâî. Riyad: Dâru’l-Hadâra li’n-Neşr ve’t-Tevzî’.
- Ömer, A. M. (1429/2008). Mu‘cemu’l-Luġati’l-‘Arabiyyeti’l-mu‘âṣıra. Kahire: Âlemü’l-Kütüb.
- Paşa, Â. (2000). Garib-Nâme. İstanbul.
- Râzî, M. F. b. A. Z. O. (1401/1981) Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Fikr.
- Sâmi, Ş. (1978). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı.
- Sürmeli, M. vd. (t.y.). Dinî Terimler Sözlüğü. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü.
- Çelebi, S. (1990). Mevlid (Vesîletü’n-Necât). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.
- Şentemerî, A. (1414/1994). Dîvânu Hassân b. Sâbit. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
- Şentemerî, A. (2000). Divânu Țarafe b. el-ʻAbd. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye li’d-ht ve’n-Neşr.
- Şevkânî, M. b. A. b. M. (1428/2007). Fetḥu’l-ḳadîr. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
- Tirmizî, E. İ. M. b. İ. (1996). el-Câmiʻu’l-Kebîr. Beyrut: Dâru’l-Garb el-İslâmî.
- Taberânî, E. S. b. A. (t.y.) el-Mu‘cemü’l-Kebîr. Kahire: Mektebetü İbni Teymiye.
- Yazır, E. M. H. (2021). Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Türkiye Yazma Eseler Kurumu Başkanlığı.
- Zemahşerî, E. C. M. b. O. (1998). el-Keşşâf ‘an ḥaḳâiḳi’t-Tenzîl ve ‘uyûni’l-Eḳâvîl fî vucûhi’t Te’vîl. Riyad: Mektebetu’l-Ubeykân.
- Zübyânî, N. (2009). Dîvânu’n-Nâbiğati’z-Zübyânî. Kahire: Dâru’l-Maârif.
- Züeyb, S. b. A. (1427/2006). Muʻcemü’l-Müfredâti’l-Ârâmiyye el-Ḳadîme. Riyad: Mektebetü’l Melik Fehd el-Vataniyye.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Tefsir |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 15 Mart 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 8 Kasım 2024 |
| Kabul Tarihi | 7 Şubat 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 14 Sayı: 1 |