Bu makale, İslam hukukunda dinî hüküm ile yargısal hüküm ayrımını ortaya koymayı amaçlamakta ve bu ayrımın fıkıh ile fıkıh usulündeki yansımalarını inceleyerek İslam hukukundaki hüküm tasnifine olan etkisini açıklamaktadır. Çalışmada, bu ayrım şer‘î deliller, fıkhî hükümlerin tasnifi, Hz. Peygamber’in uygulamalarının fetva, yargı ve idarî-siyasî işlemler şeklinde ayrılması ve bu ayrımı ifade eden terimler üzerinden ele alınmış; incelemede ağırlıklı olarak klasik kaynaklara başvurulmuştur.
Makalede varılan sonuca göre, fıkhî hükümlerin temelini dinî hükümler oluşturmaktadır; ancak toplumsal adaletin sağlanması gereken durumlarda bazı hükümler yargısal niteliğe bürünebilir. Bu çerçevede, kimi hükümler sadece fetvaya konu olabilirken, kimileri yargı yoluyla ele alınmalıdır. Hz. Peygamber’in bazı tasarrufları fetva niteliğinde olup yargı kararına gerek kalmadan geçerli sayılmakta, bazıları ise yalnızca yargısal hüküm olarak kabul edilmekte ve geçerlilik kazanabilmesi için yargı kararı gerektirmektedir. Ayrıca fıkhi hükümlerin teklifi ve vadi hüküm şeklindeki ayrımının Hanefiler'in batıl fasid ayrımının dini ve yargısal hüküm ayrımıyla ilişkisi bulunmaktadır.
This article aims to reveal the distinction between religious rulings and judicial rulings in Islamic law, examining how this distinction is reflected in the fields of Islamic jurisprudence (fiqh) and legal theory (usul al-fiqh), and explaining its impact on the classification of rulings within Islamic law. The study addresses this distinction through scriptural evidences (shar‘ī proofs), the classification of legal rulings, the division of the Prophet Muhammad’s actions into fatwa, judicial, and administrative-political functions, as well as through terminology that expresses this differentiation. The analysis primarily relies on classical sources. The article concludes that religious rulings constitute the basis of legal judgments in Islamic jurisprudence; however, in cases where social justice needs to be ensured, some rulings may acquire a judicial nature. In this context, while certain rulings may be subject only to fatwa, others must be addressed through judicial means. Some of the Prophet’s actions are considered valid as fatwas without requiring judicial judgment, whereas others are deemed judicial rulings and are not valid without such judgment. Moreover, the classification of legal rulings into taklifi (prescriptive) and wadi (descriptive) categories is related to the Hanafi distinction between batil (invalid) and fasid (defective) rulings, which in turn connects to the distinction between religious and judicial rulings.
Islamic Law Judiciary Ruling Religious Rulings Judicial Rulings
تهدف هذه الدراسة إلى إبراز حقيقة التفريق بين الديانة والقضاء في الفقه الإسلامي؛ وذلك ببيان مظاهر التفريق بين الديانة والقضاء في الفقه وأصوله، وتوضيح أثره في تقسيم الأحكام الشرعية. وتهدف الدراسة كذلك إلى تأصيل التفريق بين الديانة والقضاء؛ وذلك بدلالة الأدلة الشرعية، وبتصريحات العلماء في تقسيم الأحكام الفقهية، وتقسيم تصرفات النبي صلى الله عليه وسلم من هذا المنطلق إلى تصرفات إفتائية، وتصرفات قضائية، وتصرفات إمامية، ووجود اصطلاحات للفقهاء تعبر عن وجود حقيقة هذا التفريق في الفقه الإسلامي. وانتهى البحث إلى أن الحكم الدياني يعدّ أساساً للأحكام الفقهية خصوصا في المجالات التي لا تكون محلا للنزاع في المصالح الدنيوية. إلا أن بعض الأحكام قد تكتسب صفة القضاء في الحالات التي تستوجب تحقيق العدالة الاجتماعية. وفي هذا السياق، فإن بعض الأحكام لا تكون إلا محلًّا للفتوى، بينما لا ينفذ بعض الأحكام إلا عن طريق القضاء. وتُعدّ بعض تصرفات النبي ﷺ تصرفات إفتائية، وتُعتبر نافذة دون الحاجة إلى حكم قضائي، في حين أن بعض تصرفاته لا تُعدّ إلا أحكاماً قضائية، ولا تكتسب النفاذ إلا بصدور حكم قضائي. كما أن التفريق بين الحكم التكليفي والحكم الوضعي في الفقه الإسلامي، وكذلك تفريق الحنفية بين الباطل والفاسد، له صلة وثيقة بموضوع التفريق بين الحكم الديني والحكم القضائي.
Birincil Dil | Arapça |
---|---|
Konular | İslam Hukuku |
Bölüm | Araştırma Makaleleri |
Yazarlar | |
Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2025 |
Gönderilme Tarihi | 19 Mart 2025 |
Kabul Tarihi | 28 Haziran 2025 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 6 Sayı: 1 |
Tevilat Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.