As in every nation, there are differences in religious beliefs among the Zaza people. Approximately half of the Zaza people living in Turkey are Alevi and the other half are Sunni. The majority of Zazas living in Tunceli province and the districts of Imranlı, Zara, Tercan, Cayırlı, Uzumlu, Varto, Yedisu, Kigi, Yayladere, Hınıs, Karakocan, Siran, Sarız, Develi, Zara, Kangal, Ulas, Divrigi, Tekman, Göle, Selim, Cat are members of the Alevi denomination. When we look at the authors who write in Zazaki, we come across a similar picture. In other words, approximately half of the Zaza authors are Alevi and the other half are Sunni. This situation directly affects the content of literary works. When we look at the works of Alevi Zaza authors, we see that the Alevi belief is given a lot of space. Since the Alevism belief is not the dominant and widespread belief in the country, Alevi authors see the future of their belief as under threat. For this reason, they include many elements of their belief in the novels, stories and poems they write. So much so that any reader who has no knowledge of Alevism can gain comprehensive information about the Alevism belief by simply reading the works of Alevi Zaza authors. These works cover many topics, including the rituals of the Alevi belief, religious figures, historical events, and the social organization of the Alevi society. In the works, we come across subjects such as Karbala, the Twelve Imams fast, Ashura, Musahiplik (companionship), Pirlik (Elderly), Ikrar (confession), praying to the sun, düskünlük (to exclude someone from society), Gagan holiday, gulbank, and religious figures such as Hizir, Duzgun (Duzgin) Baba, Munzur (Mizur) Baba, Goskar (Koshkar) Baba, Pir Sultan Abdal, Heser Baba, Tujik (Sultan) Baba, Babamansurlu Seyid Nesimi and Celal Abbas. In this study, it was tried to reveal how these subjects and religious figures found a place for themselves in novels, stories and poetry books written in Zazaki.
Her millette olduğu gibi Zaza halkı arasında da dinî inanç noktasında farklılıklar söz konusudur. Zazaların yaklaşık olarak yarısı Alevi yarısı da Sünni mezhebine bağlıdır. Tunceli ili ile İmranlı, Zara, Tercan, Çayırlı, Üzümlü, Varto, Yedisu, Kiğı, Yayladere, Hınıs, Karakoçan, Şiran, Sarız, Develi, Zara, Kangal, Ulaş, Divriği, Tekman, Çat, Göle, Selim ilçelerinde yaşayan Zazaların çoğunluğu Alevilik inancına mensuptur. Zazaca yazan yazarlara bakıldığında da aşağı yukarı benzer bir tablo ile karşılaşılır. Yani Zaza yazarlarının yaklaşık yarısı Alevi yarısı da Sünni topluluğa mensupturlar. Bu durum da edebî eserlerin içeriğine doğrudan etki eder. Alevi Zaza yazarların eserlerine bakıldığında Alevilik inancına fazlasıyla yer verildiği görülür. Alevilik inancı ülkedeki dominant ve yaygın inanç olmadığından Alevi yazarlar inançlarının geleceğini tehlike altında görüyorlar. Bu nedenle kaleme aldıkları romanlarda, hikâyelerde, şiirlerde inançlarına dair birçok unsura yer verirler. Öyle ki Aleviliğe dair hiçbir bilgiye sahip olmayan herhangi bir okur sadece Alevi Zaza yazarların eserlerini okuyarak Alevilik inancı hakkında kapsamlı bilgi sahibi olabilir. Bu eserlerde Alevilik inancının ritüelleri, dinî şahsiyetleri, tarihî hadiseler ile Alevi toplumunun sosyal örgütlenme biçimi başta olmak üzere birçok konuya yer verilir. Bunun doğal sonucu olarak eserlerde Kerbela, On İki İmam orucu, aşure, musahiplik, pirlik, ikrar, güneş duası, düşkünlük, Gağan bayramı, gülbank gibi konular ile Hızır, Düzgün (Duzgin) Baba, Munzur (Mızur) Baba, Goşkar (Koşkar) Baba, Pir Sultan Abdal, Heser (Şeker) Baba, Tujik (Sultan) Baba, Babamansurlu Seyid Nesimi ve Celal Abbas gibi dinî şahsiyetlerle karşılaşılır. Bu çalışmada, söz konusu konu ve kişilerin Zazaca yazılmış olan roman, hikâye ve şiir kitaplarında kendilerine nasıl yer buldukları ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Birincil Dil | Türkçe |
---|---|
Konular | Anadolu Dilleri, Edebiyatı ve Kültürü |
Bölüm | Araştırma Makalesi |
Yazarlar | |
Yayımlanma Tarihi | 22 Haziran 2025 |
Gönderilme Tarihi | 9 Aralık 2024 |
Kabul Tarihi | 20 Ocak 2025 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 114 |
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi'nde yayımlanan makaleler Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International lisansı ile lisanslanmıştır.