Öz
Osmanlı Dönemi’nde ortak giyilen kılık kıyafetle ilgili düzenlemeler, dönemin koşullarına göre sınıfsal ayrımın anlaşılması adına tercih edilen uygulamaların başında gelmiştir. Bu düzenlemelerin ilki askeri ve sivil kıyafet farklılaştırılması adına 14. yüzyılda Orhan Gazi döneminde kurulan yeniçeri ordusu için yapılmıştır. Osmanlı’da kuruluş döneminden itibaren giydikleri kıyafetler, kullandıkları silahlar ve manevraları gibi kendine has özellikleri ile diğer üniformalı askeri sınıflardan ayrılan bir de “deliler” askeri birliğinden söz edilebilir. Bu çalışmada, Deliler: Fatih’in Fermanı filmi üzerinden başta deliler sınıfı olmak üzere filmdeki kostümlerin seçimindeki etmenlerin kostümleri nasıl şekillendirdiğinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda doküman inceleme ve yarı yapılandırılmış mülakat tekniğine başvurularak adı geçen filmin kostüm tasarımcısı Makbule Mercan (Arkan) ile görüşülmüştür. Çalışma sonucunda, filmde Osmanlı Dönemi’ni anlatan dönemin önemli kaynakları ve tarihi danışmanları ile birlikte orijinalliğe uyum, zaman, maliyet, ergonomi gibi çeşitli etmenlerden dolayı kostüm seçimlerindeki yapay ve orijinal malzeme kullanımın şekillendiği bulgularına ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Deliler Askeri Birliği Türk Sineması Kostüm Tasarımı Makbule Mercan
Kaynakça
- Akman Dömbekci, H., & Erişen, M. A. (2022). Nitel araştırmalarda görüşme tekniği. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı 2, 141-160.
- Alıcı, B. (2024). Makbule Mercan Arkan ile yapılan kişisel görüşme, 15 Mayıs 2024.
- Arık, S. (1995). Kostümlerin tarihlenmesi. Öneri Dergisi, 3(1), 9-10.
- Avcı, Ö. (2013). Sen gördüğüm tek suretsin… Hayalin iki yakası sinema ve minyatür. (D. Bayrakdar, Ed.), Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler 10: Sinema ve Hayal içinde (186-202). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
- Aytuğ, M. S. (2020). Sinema ve sahne sanatlarında karakter yaratımı, kostüm ve dekor tasarımında 3B yazıcıların kullanımı. Asos Journal: Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 110, 186-202.
- Altındal, A. (2007). Türk İmparatorluğunun yıkılışına dair kehanetler kitabı. İstanbul: Destek Yayınları.
- And, M. (1970). XVI. yüzyılda eyalet askerleri ve deliler. Hayat Tarih Mecmuası, 4.
- Anderson, B., & Anderson, C. (1999). Costume design (2nd ed.). Philadelphia: Harcourt Brace College Publishers.
- Bayındır, G. E. (2022). Moda tasarımcısının sinema ile iş birliği: Jean Paul Gaultier’nin tasarım anlayışının film kostümlerine yansıması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: Işık Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Moda ve Tekstil Tasarımı Anasanat Dalı.
- Bosnavi, Ö. (1979). Bosna tarihi (K. Su, Ed.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Boynukalın, H. (2020). Osmanlı askerî teşkilâtı üniformalarının tezyînatı ve mâliyeti üzerine bir inceleme. Arış Dergisi, 16, 56-77.
- Crane, D. (2003). Moda ve gündemleri (Ö. Çelik, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Dağ, S. (2020). Askerî motifler: Delilerin kıyafetleri. Savunma Bilimleri Dergisi, 38, 183-210.
- Demirbilek, S. (2011). Türk kültüründe deliler ve bunların Dede Korkut Oğuz namelerine yansıması. VIII. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, 72-75.
- Du Loir Seyahatnâmesi. (2016). IV. Murad döneminde bir Fransız seyyahın maceraları (M. Daş, Çev.). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
- Esiner Özen, M. (1982). Türkçe’de kumaş adları. Tarih Dergisi, 33, 291-240.
- Fidan, S. (2011). Türk kültüründe askerî giyim-kuşam ve asker modası. Milli Folklor, 23(92).
- Galland, A. (1998). İstanbul’a ait günlük hatıralar 1672, C.I (N. S. Örik, Çev.). Ankara: TTK Yayınları.
- Gömeç, S. (1998). Şamanizm ve eski Türk dini. Paü. Eğitim Fak. Dergisi, 4, 38-52.
- Göze, F. E. (2018). Sinema-gerçeklik ilişkisini tarihi filmler ekseninde tartışmak. Turkish Studies, 13(3), 299-314.
- Guiraud, P. (1994). Göstergebilim (M. Yalçın, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
- Gümüşer, T. (2021). The representation of Ottoman court textiles in cinematographic narrative: Ferzan Özpetek’s Harem Suare. Sanat ve Tasarım Dergisi, 11(2), 280-291.
- Güzel, S., & Durdu Zor, S. (2021). 2000 yılı sonrası Türk bilim kurgu filmlerindeki kostümlerin göstergebilimsel analizi: “Gora” - “Arog” - “Arif V 216” filmleri örneği. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD), 7(2), 98-119.
- İpşirli Argıt, B. (2016). Osmanlı İstanbul’unda giyim kuşam. Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi (C. Yılmaz, Ed.), 230-263.
- Kelebek, N., & Kumral, A. (2023). Disney prenses anlatılarından “Acemi Prenses” filmi kostümlerinin göstergebilimsel analizi. Kesit Akademi Dergisi, 9(36), 402-418.
- Kızıldağ, H. (2020). Deliler: Fatih'in fermanı filminde şamanizm ve kurgusal işlevi. The Journal of Academic Social Science Studies, 3(82), 277-292.
- Koçu, R. E. (1964). Yeniçeriler. İstanbul: Nurgök Matbaası.
- Köse, H. (2007). Kültürel/siyasal bir kimlikleşme aracı olarak giyim-kuşam modası. ICANAS 38 - Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 457-472.
- Mahmud Şevket Paşa. (1983). Osmanlı teşkilat ve kıyafet-i askeriyesi, C.I. İstanbul: Mekteb-i Harbiye Matbaası. Manesson-Mallet, A. (1685). Les Travaux de Mars ou l'Art de la Guerre. Paris: Denys Thierry.
- McDonald, T. J. (2010). Hollywood catwalk. New York: I.B.Tauris & Co. Ltd. Milliyet. (2024, March 8). Osmanlı'nın deli süvarileri. Milliyet. https://www.milliyet.com.tr/cadde/osmanli-nin-deli-suvarileri-1528574
- Neşrî, M. (1995). Kitâb-ı Cihan-nûma (F. R. Unat & M. A. Köymen, Eds., c. 2). Ankara: TTK Yayınları.
- Nicolle, D. (2014). Osmanlı orduları 1300-1768 (Ö. Kolçak, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
- Öngen, A. G., & Tahmaz, S. M. İ. T. (2023). XX. yüzyıl giysi modasının sinema ve sinema sanatçıları üzerinden topluma yansıtılması. JIA: Journal Of Interdisciplinary and Intercultural Art, 8(16), 161-176.
- Özcan, A. (2020). Osmanlı Devleti’nde deliler ile Lehistan askerleri Hussar’ların giyim-kuşamlarının incelenmesi. Anthropology, 39, 110-122.
- Süleymanname. (1986). The illustrated history of Süleyman The Magnificent (E. Atil, Ed.). Washington: National Gallery of Art.
- Şahbaz, M. (2019). Osmanlı askerî teşkilatında deli ocağı. Gaziantep: İksad Yayınları.
- Şahin, S. (2021). Gök Tanrı inancı ve şamanizm’de kullanılan kartal figürünün kimliği üzerine bazı düşünceler. Oğuzhan Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 99-113.
- Şengezer, Ö. (1999). Bence dekor ve kostüm. İstanbul: Şahıs Yayınevi.
- Tuğan, N. H. (2017). Sinema ikonografisinde kostüm ve makyaj. Social Sciences Research Journal, 6(4), 179-190.
- Turhal, A. (2011). Osmanlı’nın muhteşem süvarileri deliler. İstanbul: Doğan Kitap.
- Türk, A., & Gülseren, M. (2021). Matrix filmi ve simgeleşmiş kostümler. Ulakbilge, 56, 133-143.
- Türk, A., & Gülseren, M. (2021). Pulp Fiction (Ucuz Roman) filmi ve simgeleşmiş kostümler. Premium E-Journal of Social Sciences, 5(13), 223-233.
- Ünlü, S. D. (2020). Sinema’da kostümün önemi. (S. Budun Gülas, Ed.), Lisansüstü Öğrencileri Sanat ve Tasarım Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde (s. 173-188). İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi Yayınları.
- Wilson, E. (1976). Stage costumes. The Theatre Experience. USA: McGraw-Hill Book Company.
- Yakut, İ. (2014). Yorumlayıcı paradigma yaklaşımı kavramlarıyla sinema sanatı üretimine bakış. Ulakbilge, 2(4), 15-29.
- Ziaei, M., & Öztürk, F. (2016). Sinemada kostüm tasarım ve uygulama süreci. Sanat Dergisi, 27, 97-108.
- Görsel İnternet Kaynakları
- Görsel 6. Turhal, A. (2011). Divane-i Rumeli adlı deli ve esiri. Osmanlı Tarihi. https://www.osmanlitarihi.net/osmanlida-sik-giyimli-bir-deli-bunlar-rumeli-bolgesinde-aktif-oldugu-gibi-sai/ Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024.
- Görsel 7. Deliler: Fatih’in Fermanı film afişi. (n.d.). ArtStation. https://hilmiakca.artstation.com/projects/4b6eNY Erişim tarihi: 12 Mayıs 2024.
- Görsel 8. Delilerin yelekleri. (n.d.). YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=43ikQ6Lsrds Erişim tarihi: 12 Mayıs 2024.
- Görsel 9. Delilerin genel kostümü. (n.d.). Beyazperde. https://www.beyazperde.com/filmler/film Erişim tarihi: 15 Mayıs 2024.
- Görsel 10. Delilerin kartal kanadı. (n.d.). IMDb. https://www.imdb.com/title/tt8748608/ Erişim tarihi: 15 Mayıs 2024.
- Görsel 11-12. Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) karakteri. (n.d.). Medyafaresi. https://www.medyafaresi.com/foto-galeri/sinemanin-yeni-fatih-sultan-mehmeti-ruzgar-aksoy-oldu/889428 Erişim tarihi: 15 Mayıs 2024.
Öz
In the Ottoman Period, regulations concerning common attire were among the primary practices preferred to understand class distinctions according to the conditions of the era. The first of these regulations was made for the Janissary army, established during the reign of Orhan Gazi in the 14th century, to differentiate military and civilian clothing. In the Ottoman Empire, from its establishment onwards, there was also a military unit called the “Deliler” (literally “the mad ones”), which distinguished itself from other uniformed military classes with its unique characteristics such as clothing, weapons, and maneuvers. This study aims to determine how the factors influencing costume choices in the film “Deliler: Fatih'in Fermanı” particularly for the Deliler class, shaped the costumes. To achieve this goal, document analysis and semi-structured interview techniques were employed, and an interview was conducted with Makbule Mercan (Arkan), the costume designer of the mentioned film. The study concluded that the costume choices in the film, which depicts the Ottoman Period, were shaped by the use of artificial and original materials due to various factors such as adherence to originality, time, cost, and ergonomics, in conjunction with important sources and historical consultants of the period.
Anahtar Kelimeler
Delis Military Unit Turkish Cinema Costume Design Makbule Mercan
Kaynakça
- Akman Dömbekci, H., & Erişen, M. A. (2022). Nitel araştırmalarda görüşme tekniği. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı 2, 141-160.
- Alıcı, B. (2024). Makbule Mercan Arkan ile yapılan kişisel görüşme, 15 Mayıs 2024.
- Arık, S. (1995). Kostümlerin tarihlenmesi. Öneri Dergisi, 3(1), 9-10.
- Avcı, Ö. (2013). Sen gördüğüm tek suretsin… Hayalin iki yakası sinema ve minyatür. (D. Bayrakdar, Ed.), Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler 10: Sinema ve Hayal içinde (186-202). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
- Aytuğ, M. S. (2020). Sinema ve sahne sanatlarında karakter yaratımı, kostüm ve dekor tasarımında 3B yazıcıların kullanımı. Asos Journal: Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 110, 186-202.
- Altındal, A. (2007). Türk İmparatorluğunun yıkılışına dair kehanetler kitabı. İstanbul: Destek Yayınları.
- And, M. (1970). XVI. yüzyılda eyalet askerleri ve deliler. Hayat Tarih Mecmuası, 4.
- Anderson, B., & Anderson, C. (1999). Costume design (2nd ed.). Philadelphia: Harcourt Brace College Publishers.
- Bayındır, G. E. (2022). Moda tasarımcısının sinema ile iş birliği: Jean Paul Gaultier’nin tasarım anlayışının film kostümlerine yansıması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: Işık Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Moda ve Tekstil Tasarımı Anasanat Dalı.
- Bosnavi, Ö. (1979). Bosna tarihi (K. Su, Ed.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Boynukalın, H. (2020). Osmanlı askerî teşkilâtı üniformalarının tezyînatı ve mâliyeti üzerine bir inceleme. Arış Dergisi, 16, 56-77.
- Crane, D. (2003). Moda ve gündemleri (Ö. Çelik, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Dağ, S. (2020). Askerî motifler: Delilerin kıyafetleri. Savunma Bilimleri Dergisi, 38, 183-210.
- Demirbilek, S. (2011). Türk kültüründe deliler ve bunların Dede Korkut Oğuz namelerine yansıması. VIII. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, 72-75.
- Du Loir Seyahatnâmesi. (2016). IV. Murad döneminde bir Fransız seyyahın maceraları (M. Daş, Çev.). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
- Esiner Özen, M. (1982). Türkçe’de kumaş adları. Tarih Dergisi, 33, 291-240.
- Fidan, S. (2011). Türk kültüründe askerî giyim-kuşam ve asker modası. Milli Folklor, 23(92).
- Galland, A. (1998). İstanbul’a ait günlük hatıralar 1672, C.I (N. S. Örik, Çev.). Ankara: TTK Yayınları.
- Gömeç, S. (1998). Şamanizm ve eski Türk dini. Paü. Eğitim Fak. Dergisi, 4, 38-52.
- Göze, F. E. (2018). Sinema-gerçeklik ilişkisini tarihi filmler ekseninde tartışmak. Turkish Studies, 13(3), 299-314.
- Guiraud, P. (1994). Göstergebilim (M. Yalçın, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
- Gümüşer, T. (2021). The representation of Ottoman court textiles in cinematographic narrative: Ferzan Özpetek’s Harem Suare. Sanat ve Tasarım Dergisi, 11(2), 280-291.
- Güzel, S., & Durdu Zor, S. (2021). 2000 yılı sonrası Türk bilim kurgu filmlerindeki kostümlerin göstergebilimsel analizi: “Gora” - “Arog” - “Arif V 216” filmleri örneği. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD), 7(2), 98-119.
- İpşirli Argıt, B. (2016). Osmanlı İstanbul’unda giyim kuşam. Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi (C. Yılmaz, Ed.), 230-263.
- Kelebek, N., & Kumral, A. (2023). Disney prenses anlatılarından “Acemi Prenses” filmi kostümlerinin göstergebilimsel analizi. Kesit Akademi Dergisi, 9(36), 402-418.
- Kızıldağ, H. (2020). Deliler: Fatih'in fermanı filminde şamanizm ve kurgusal işlevi. The Journal of Academic Social Science Studies, 3(82), 277-292.
- Koçu, R. E. (1964). Yeniçeriler. İstanbul: Nurgök Matbaası.
- Köse, H. (2007). Kültürel/siyasal bir kimlikleşme aracı olarak giyim-kuşam modası. ICANAS 38 - Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 457-472.
- Mahmud Şevket Paşa. (1983). Osmanlı teşkilat ve kıyafet-i askeriyesi, C.I. İstanbul: Mekteb-i Harbiye Matbaası. Manesson-Mallet, A. (1685). Les Travaux de Mars ou l'Art de la Guerre. Paris: Denys Thierry.
- McDonald, T. J. (2010). Hollywood catwalk. New York: I.B.Tauris & Co. Ltd. Milliyet. (2024, March 8). Osmanlı'nın deli süvarileri. Milliyet. https://www.milliyet.com.tr/cadde/osmanli-nin-deli-suvarileri-1528574
- Neşrî, M. (1995). Kitâb-ı Cihan-nûma (F. R. Unat & M. A. Köymen, Eds., c. 2). Ankara: TTK Yayınları.
- Nicolle, D. (2014). Osmanlı orduları 1300-1768 (Ö. Kolçak, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
- Öngen, A. G., & Tahmaz, S. M. İ. T. (2023). XX. yüzyıl giysi modasının sinema ve sinema sanatçıları üzerinden topluma yansıtılması. JIA: Journal Of Interdisciplinary and Intercultural Art, 8(16), 161-176.
- Özcan, A. (2020). Osmanlı Devleti’nde deliler ile Lehistan askerleri Hussar’ların giyim-kuşamlarının incelenmesi. Anthropology, 39, 110-122.
- Süleymanname. (1986). The illustrated history of Süleyman The Magnificent (E. Atil, Ed.). Washington: National Gallery of Art.
- Şahbaz, M. (2019). Osmanlı askerî teşkilatında deli ocağı. Gaziantep: İksad Yayınları.
- Şahin, S. (2021). Gök Tanrı inancı ve şamanizm’de kullanılan kartal figürünün kimliği üzerine bazı düşünceler. Oğuzhan Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 99-113.
- Şengezer, Ö. (1999). Bence dekor ve kostüm. İstanbul: Şahıs Yayınevi.
- Tuğan, N. H. (2017). Sinema ikonografisinde kostüm ve makyaj. Social Sciences Research Journal, 6(4), 179-190.
- Turhal, A. (2011). Osmanlı’nın muhteşem süvarileri deliler. İstanbul: Doğan Kitap.
- Türk, A., & Gülseren, M. (2021). Matrix filmi ve simgeleşmiş kostümler. Ulakbilge, 56, 133-143.
- Türk, A., & Gülseren, M. (2021). Pulp Fiction (Ucuz Roman) filmi ve simgeleşmiş kostümler. Premium E-Journal of Social Sciences, 5(13), 223-233.
- Ünlü, S. D. (2020). Sinema’da kostümün önemi. (S. Budun Gülas, Ed.), Lisansüstü Öğrencileri Sanat ve Tasarım Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde (s. 173-188). İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi Yayınları.
- Wilson, E. (1976). Stage costumes. The Theatre Experience. USA: McGraw-Hill Book Company.
- Yakut, İ. (2014). Yorumlayıcı paradigma yaklaşımı kavramlarıyla sinema sanatı üretimine bakış. Ulakbilge, 2(4), 15-29.
- Ziaei, M., & Öztürk, F. (2016). Sinemada kostüm tasarım ve uygulama süreci. Sanat Dergisi, 27, 97-108.
- Görsel İnternet Kaynakları
- Görsel 6. Turhal, A. (2011). Divane-i Rumeli adlı deli ve esiri. Osmanlı Tarihi. https://www.osmanlitarihi.net/osmanlida-sik-giyimli-bir-deli-bunlar-rumeli-bolgesinde-aktif-oldugu-gibi-sai/ Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024.
- Görsel 7. Deliler: Fatih’in Fermanı film afişi. (n.d.). ArtStation. https://hilmiakca.artstation.com/projects/4b6eNY Erişim tarihi: 12 Mayıs 2024.
- Görsel 8. Delilerin yelekleri. (n.d.). YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=43ikQ6Lsrds Erişim tarihi: 12 Mayıs 2024.
- Görsel 9. Delilerin genel kostümü. (n.d.). Beyazperde. https://www.beyazperde.com/filmler/film Erişim tarihi: 15 Mayıs 2024.
- Görsel 10. Delilerin kartal kanadı. (n.d.). IMDb. https://www.imdb.com/title/tt8748608/ Erişim tarihi: 15 Mayıs 2024.
- Görsel 11-12. Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) karakteri. (n.d.). Medyafaresi. https://www.medyafaresi.com/foto-galeri/sinemanin-yeni-fatih-sultan-mehmeti-ruzgar-aksoy-oldu/889428 Erişim tarihi: 15 Mayıs 2024.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Güzel Sanatlar |
| Bölüm | ARAŞTIRMA MAKALELERİ |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 30 Haziran 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Temmuz 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 11 Nisan 2025 |
| Kabul Tarihi | 29 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 15 Sayı: 3 |
All site content, except where otherwise noted, is licensed under a Creative Common Attribution Licence. (CC-BY-NC 4.0)
