Öz
The Ottoman conquest of Trabzon was considered a strategic step towards political unity in Anatolia. However, there is not enough information about this conquest in contemporary sources. In particular, there are serious uncertainties about the route between Yassıçimen and Trabzon. In this study, six historical routes to Trabzon via Bayburt were identified and each of these routes was analyzed in detail. Among these routes, especially the Galyan Road seems to be the strongest candidate for Fatih’s conquest route. The Galyan Road draws attention as a route that starts from Bayburt and extends to Trabzon, where the Turkmen population is dense and does not pass- through Greek settlements. This study explains the reasons for the preference of the Galyan Road and the historical importance of this route.
Written sources and surveys provide strong evidence that Fatih preferred this route during the conquest. In particular, contemporary witnesses such as Tursun Bey and Konstantin Mihailoviç provide detailed accounts of the difficulties and geographical obstacles encountered during the campaign. These accounts coincide with the passages and historical locations along the Galyan Way. Moreover, the archaeological remains along the route indicate that this road was actively used throughout history.
In conclusion, this study emphasizes that the Galyan Road is the strongest candidate as the route taken by Mehmed the Conqueror during his conquest of Trabzon. We believe that this paper makes important contributions to the Ottoman conquest strategies, the identification of Anatolian historical routes, and the strategic use of these routes.
Anahtar Kelimeler
Fatih Sultan Mehmed Trabzon Survey Written Documents Galyan Route
Teşekkür
This Study was supported by Scientific and Technological Research Council of Türkiye (TUBITAK) COST within Grant Numbered 221K235 the authors thank TUBITAK for their support.
Kaynakça
- Arşiv Kaynakları
- Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı, (TS.MA.e) nr. 578.
- Kaynak, Araştırma ve İnceleme Eserler
- Ainsworth, W. F., Travels and Research in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea and Armenia, John W. Parker Press, London 1842.
- Arrianus, Periplus Ponti Euxine, translate by Aidan Liddle, Bristol Classical Press, London 2003.
- Atalay, Sevgi, “Trabzon-Gümüşhane Arasındaki Tarihi İpek ve Göç Yolu”, Kaf Dağı, C 3/S. 2, s. 2018, s. 130-149.
- Derviş Ahmet Âşikî, Âşıkpaşazâde Tarihi, haz. Necdet Öztürk, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2013.
- Beeks, Robert, Etymological Dictionary of Greek, Vol. I, Brill, Leiden and Boston 2010.
- Bilgin, Mehmet, “Trabzon Bölgesi’nin Fetih Aşamaları ve Torul’un Fethi”, İzzet Gündağ Kayaoğlu Hatıra Kitabı-Makaleler, ed. Oktay Belli-Yücel Dağlı-M. Sinan Ge- nim, Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı, İstanbul 2005, s. 72-80.
- Brenna, G. Shane-Tuplin, J. Christopher, “Theches: An Elusive Mountain”, Ana- tolian Studies, Vol. 73, 2023, s. 129-149.
- Bryer, Anthony-Winfield, David, Karadeniz’in Orta Çağ Dönemi Eserleri ve Topografyası I, çev. İsmail Köse, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2020.
- Bryer, Anthony, “A Byzantine Family: The Gabrades, c. 979- c. 1653”, Historical Journal University of Birmingham, 12, 1970, s. 164-187.
- Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Bursa-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kaf- kasya-Kırım-Girit, II/1, haz. Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman, Yapı Kredi Yayın- ları, İstanbul 2008.
- Çiğdem, Süleyman-Özkan, Haldun-Yurttaş, Hüseyin, Tarihî ve Kültür Varlıklarıyla Bayburt, Bayburt Üniversitesi Yayınları, Bayburt 2020.
- Deyrolle, Theophile, 1869 da Trabzondan Erzuruma, çev. Reşad Ekrem Koçu, Çığır Kitabevi, İstanbul 1939.
- Doğancı, Kâmil, “Antik Çağ’da Sahil Kentlerini İç Bölgelere Bağlayan Kara Yol- ları”, Tarih Okulu Dergisi, S. 44, 2020, s. 129-156.
- Emecen, Feridun M., “Şeyh Cüneyd’in Akçaabad\Trabzon Sefer Güzergâhı Üzerine Bazı Mülahazalar”, Karadeniz Kıyı Kentleri Tarihi, Turkuvaz Yayınları, İs- tanbul 2020.
- Fallmerayer, Jakob Philip, Doğu’dan Fragmanlar, çev. H. Salihoğlu, İmge Kitabevi Yayınları, İstanbul 2002.
- Finlay, George, A History of Greece: Mediaeval Greece and the Empire of Trebizond, A.D. 1204-1461, William Blackwood and Sons, London and Edinburg 1851.
- Fontanie, Victor, Voyages En Orient, Entrepris Par Ordre Du Gouvernement Français de l’Année 1821 À l’Année 1829 Par V. Fontanier, Librairie Universelle, Paris 1989.
- Hahanov, Aleksandr, Panaret’in Trabzon Tarihi, çev. E. Uzun, Eser Ofset Matbaacılık Yayınları, Trabzon 2004.
- Hamilton, John, William, Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia: With Some Ac- count of their Antiquities and Geology-1, London 1842.
- Hübschmann, Heinrich, Die Altarmenischen Ortsnamen, Oriental Press, Amsterdam 1969.
- İnan Kenan, “Trabzon’un Osmanlılar Tarafından Fethi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 14, 2003, s. 71-84.
- Kayapınar, Levent, “Chalkokondyles, Laonikos (XV. yüzyıl Bizans Tarihçisi)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt Ek-1, 2016, s. 260-261.
- Kırzıoğlu, M. Fahrettin, “1461 Turabuzon Fethi Sırasında Fatih Sultan Meh- med’in Yaya Aştığı Bulgar Dağı Neresidir?”, VI. Türk Tarih Kongresi (Ankara 20-26 Ekim 1961) Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara 1967, s. 322-328.
- Kritovulos, Kritovulos Tarihi (1451-1467), çev. Ari Çokana, Türkiye İş Bankası Ya- yınları, İstanbul 2012.
- Laonikos Chalkokondyles, The Histories, Vol. I, translated by Anthony Kaldellis, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, London, England 2014.
- Lynch, Finnis Blosse Harry, Armenia, Travels and Studies, Vol. II, Beirut 1901.
- Mihailoviç, Konstantin, Bir Yeniçerinin Hatıratı, çev. Kemal Beydilli, Tarih ve Tabiat Vakfı, İstanbul 2003.
- Miller, Konrad, Itineraria Romana: Römische Reisewege an der Hand der Tabula Peutinge- riana, Stuttgart 1916.
- Miller, William, Son Trabzon İmparatorluğu (1204-1461), çev. N. Süleymangil, Heyo- mala Yayınları, İstanbul 2021.
- Mitford, Bruce Timothy, “Thalatta, Thalatta: Xenophon’s View of the Black Sea”, Anatolian Studies Vol. 50, 2000, s. 127-131.
- Mitford, Bruce Timothy, East of Asia Minor: Rome’s Hidden Frontier I, Oxford Uni- versity Press, Oxford 2018.
- Mevlânâ Mehmed Neşrî, Cihânnümâ (Osmanlı Tarihi: 1288-1485), haz. Necdet Öz- türk, Çamlıca Basım, İstanbul 2008.
- Nolde, Baron Eduard, Reise Nack Innerarabien, Kurtistan und Armenien 1892, Druck und Verlag Von Friedrich Vieweg und Sohn, Braunschweig 1895.
- Parpeci, L. The History of Łazar Pʿarpecʿi, transl. Robert W. Thomson, Scholars Press, Atlanta 1991.
- Plinius, The Natural History of Pliny, by translate John Bostock-Henry T. Riley, Gutenberg Book, New York 2018.
- Ptolemaios, Ptolemy’s Geography: An Annotated Translation of the Theoretical Chapters, transl. J. Lennart Berggren-Alexander Jones, Princeton University Press, Prince- ton and Oxford 2000.
- Southgate, Horatio, Narrative, of the Tour through Armenia, Kurdistan, Persia and Meso- potamia I, New York 1840.
- Strabon, Geographika, Band 3, Buch IX–XIII: Text und Übersetzung, F. Radt (ed.), Vandenhoeck und Ruprecht, Göttingen 2004.
- Tabula Peutingeriana, Die Peutingersche Tafel, ed. Konrad Miller, Stuttgart 1962.
- Talbert, J. A., Richard, (ed.), Map-By-Map Directory to Accompany, Barrington Atlas the Greek and Roman World, Princeton University Press, New Jersey 2000.
- Tezcan, Mehmet, “Eski Çağ’da Roma İmparatorluğu’nun Karadeniz Bölgesi Va- sıtasıyla Hindistan ve Çin ile Ticareti”, Klasik ve Orta Çağ Dönemlerinde Karadeniz ve Kafkasya, ed. Veysel Usta, Serender Yayınları, Trabzon 2012, s. 129-178.
- Toumanoff, Cyrille, Studies in Christian Caucasian History, Georgetown University Press, Washington 1963.
- Tozer, Fanshawe Henry, Turkish Armenia and Eastern Asia Minor, Longmans Green, London 1881.
- Tozlu, Selahattin, Trabzon-Erzurum-Bayezid Yolu, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilim- ler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 1997.
- Tursun Bey, Fetih Babası’nın Tarihi/Târîh-i Ebü’l-Feth, haz. Mertol Tulum, Ketebe Yayınları, İstanbul 2020.
- Weeks, Lord Edwin, From the Black Sea through Persia and India, Harper & Brothers Publisher, New York 1986.
- Yılmaz, Özgür, “Marius Outrey’nin 1835 Yılında Trabzon’dan Erzurum’a Seya- hati ve Erzurum Şehri Hakkında Raporu”, Mavi Atlas, C 7/S. 20, 2016, s. 150-167.
Öz
Trabzon’un Osmanlılar tarafından fethi, Anadolu’da siyasi birliği sağlama yolunda stratejik bir adım olarak kabul edilmiştir. Ancak, bu fetih hakkında bilgi veren çağdaş kaynaklarda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Özellikle Yassıçimen-Trabzon arasındaki rota konusunda ciddi belirsizlikler mevcuttur. Çalışmada, Bayburt üzerinden Trabzon’a ulaşan altı tarihî yol belirlenmiş ve bu yolların her biri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bu yollar arasında, özellikle Galyan Yolu’nun Fatih’in fetih rotası için en güçlü aday olduğu görülmektedir. Galyan Yolu, Bayburt’tan başlayarak Trabzon’a uzanan, Türkmen nüfusunun yoğun olduğu ve Rum yerleşimlerinden geçmeyen bir güzergâh olarak dikkat çekmektedir. Çalışma, Galyan Yolu’nun coğrafi özelliklerini, tercih edilme nedenlerini ve bu güzergâhın tarihî açıdan önemini açıklamaktadır.
Yazılı kaynaklar ve yüzey araştırmaları, Fatih’in fetih sırasında bu yolu tercih ettiğine dair güçlü kanıtlar sunmaktadır. Özellikle, Tursun Bey ve Konstantin Mihailoviç gibi dönemin tanıkları, sefer sırasında karşılaşılan zorlukları ve coğrafi engelleri ayrıntılı bir şekilde anlatmaktadır. Bu anlatımlar, Galyan Yolu üzerindeki geçitler ve tarihî konumlarla örtüşmektedir. Ayrıca, bu güzergâh üzerindeki arkeolojik kalıntılar, bu yolun tarihî süreçte aktif olarak kullanıldığını göstermektedir.
Sonuç olarak, bu çalışma, Galyan Yolu’nun Fatih Sultan Mehmed’in Trabzon fethi sırasında izlediği güzergâh olarak en güçlü aday olduğunu ortaya koymaktadır. Osmanlı’nın fetih stratejileri, Anadolu tarihî yollarının belirlenmesi ve bu yolların stratejik kullanımı konusunda bu yazının önemli katkılar sunduğunu düşünmekteyiz.
Anahtar Kelimeler
Fatih Sultan Mehmed Trabzon Yüzey Araştırması Yazılı Belgeler Galyan Yolu
Teşekkür
Bu çalışma TÜBİTAK tarafından 221K235 numaralı COST projesi ile desteklenmiştir. Projeye verdiği destekten ötürü TÜBİTAK’a teşekkürlerimizi sunarız.
Kaynakça
- Arşiv Kaynakları
- Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı, (TS.MA.e) nr. 578.
- Kaynak, Araştırma ve İnceleme Eserler
- Ainsworth, W. F., Travels and Research in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea and Armenia, John W. Parker Press, London 1842.
- Arrianus, Periplus Ponti Euxine, translate by Aidan Liddle, Bristol Classical Press, London 2003.
- Atalay, Sevgi, “Trabzon-Gümüşhane Arasındaki Tarihi İpek ve Göç Yolu”, Kaf Dağı, C 3/S. 2, s. 2018, s. 130-149.
- Derviş Ahmet Âşikî, Âşıkpaşazâde Tarihi, haz. Necdet Öztürk, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2013.
- Beeks, Robert, Etymological Dictionary of Greek, Vol. I, Brill, Leiden and Boston 2010.
- Bilgin, Mehmet, “Trabzon Bölgesi’nin Fetih Aşamaları ve Torul’un Fethi”, İzzet Gündağ Kayaoğlu Hatıra Kitabı-Makaleler, ed. Oktay Belli-Yücel Dağlı-M. Sinan Ge- nim, Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı, İstanbul 2005, s. 72-80.
- Brenna, G. Shane-Tuplin, J. Christopher, “Theches: An Elusive Mountain”, Ana- tolian Studies, Vol. 73, 2023, s. 129-149.
- Bryer, Anthony-Winfield, David, Karadeniz’in Orta Çağ Dönemi Eserleri ve Topografyası I, çev. İsmail Köse, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2020.
- Bryer, Anthony, “A Byzantine Family: The Gabrades, c. 979- c. 1653”, Historical Journal University of Birmingham, 12, 1970, s. 164-187.
- Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Bursa-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kaf- kasya-Kırım-Girit, II/1, haz. Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman, Yapı Kredi Yayın- ları, İstanbul 2008.
- Çiğdem, Süleyman-Özkan, Haldun-Yurttaş, Hüseyin, Tarihî ve Kültür Varlıklarıyla Bayburt, Bayburt Üniversitesi Yayınları, Bayburt 2020.
- Deyrolle, Theophile, 1869 da Trabzondan Erzuruma, çev. Reşad Ekrem Koçu, Çığır Kitabevi, İstanbul 1939.
- Doğancı, Kâmil, “Antik Çağ’da Sahil Kentlerini İç Bölgelere Bağlayan Kara Yol- ları”, Tarih Okulu Dergisi, S. 44, 2020, s. 129-156.
- Emecen, Feridun M., “Şeyh Cüneyd’in Akçaabad\Trabzon Sefer Güzergâhı Üzerine Bazı Mülahazalar”, Karadeniz Kıyı Kentleri Tarihi, Turkuvaz Yayınları, İs- tanbul 2020.
- Fallmerayer, Jakob Philip, Doğu’dan Fragmanlar, çev. H. Salihoğlu, İmge Kitabevi Yayınları, İstanbul 2002.
- Finlay, George, A History of Greece: Mediaeval Greece and the Empire of Trebizond, A.D. 1204-1461, William Blackwood and Sons, London and Edinburg 1851.
- Fontanie, Victor, Voyages En Orient, Entrepris Par Ordre Du Gouvernement Français de l’Année 1821 À l’Année 1829 Par V. Fontanier, Librairie Universelle, Paris 1989.
- Hahanov, Aleksandr, Panaret’in Trabzon Tarihi, çev. E. Uzun, Eser Ofset Matbaacılık Yayınları, Trabzon 2004.
- Hamilton, John, William, Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia: With Some Ac- count of their Antiquities and Geology-1, London 1842.
- Hübschmann, Heinrich, Die Altarmenischen Ortsnamen, Oriental Press, Amsterdam 1969.
- İnan Kenan, “Trabzon’un Osmanlılar Tarafından Fethi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 14, 2003, s. 71-84.
- Kayapınar, Levent, “Chalkokondyles, Laonikos (XV. yüzyıl Bizans Tarihçisi)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt Ek-1, 2016, s. 260-261.
- Kırzıoğlu, M. Fahrettin, “1461 Turabuzon Fethi Sırasında Fatih Sultan Meh- med’in Yaya Aştığı Bulgar Dağı Neresidir?”, VI. Türk Tarih Kongresi (Ankara 20-26 Ekim 1961) Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara 1967, s. 322-328.
- Kritovulos, Kritovulos Tarihi (1451-1467), çev. Ari Çokana, Türkiye İş Bankası Ya- yınları, İstanbul 2012.
- Laonikos Chalkokondyles, The Histories, Vol. I, translated by Anthony Kaldellis, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, London, England 2014.
- Lynch, Finnis Blosse Harry, Armenia, Travels and Studies, Vol. II, Beirut 1901.
- Mihailoviç, Konstantin, Bir Yeniçerinin Hatıratı, çev. Kemal Beydilli, Tarih ve Tabiat Vakfı, İstanbul 2003.
- Miller, Konrad, Itineraria Romana: Römische Reisewege an der Hand der Tabula Peutinge- riana, Stuttgart 1916.
- Miller, William, Son Trabzon İmparatorluğu (1204-1461), çev. N. Süleymangil, Heyo- mala Yayınları, İstanbul 2021.
- Mitford, Bruce Timothy, “Thalatta, Thalatta: Xenophon’s View of the Black Sea”, Anatolian Studies Vol. 50, 2000, s. 127-131.
- Mitford, Bruce Timothy, East of Asia Minor: Rome’s Hidden Frontier I, Oxford Uni- versity Press, Oxford 2018.
- Mevlânâ Mehmed Neşrî, Cihânnümâ (Osmanlı Tarihi: 1288-1485), haz. Necdet Öz- türk, Çamlıca Basım, İstanbul 2008.
- Nolde, Baron Eduard, Reise Nack Innerarabien, Kurtistan und Armenien 1892, Druck und Verlag Von Friedrich Vieweg und Sohn, Braunschweig 1895.
- Parpeci, L. The History of Łazar Pʿarpecʿi, transl. Robert W. Thomson, Scholars Press, Atlanta 1991.
- Plinius, The Natural History of Pliny, by translate John Bostock-Henry T. Riley, Gutenberg Book, New York 2018.
- Ptolemaios, Ptolemy’s Geography: An Annotated Translation of the Theoretical Chapters, transl. J. Lennart Berggren-Alexander Jones, Princeton University Press, Prince- ton and Oxford 2000.
- Southgate, Horatio, Narrative, of the Tour through Armenia, Kurdistan, Persia and Meso- potamia I, New York 1840.
- Strabon, Geographika, Band 3, Buch IX–XIII: Text und Übersetzung, F. Radt (ed.), Vandenhoeck und Ruprecht, Göttingen 2004.
- Tabula Peutingeriana, Die Peutingersche Tafel, ed. Konrad Miller, Stuttgart 1962.
- Talbert, J. A., Richard, (ed.), Map-By-Map Directory to Accompany, Barrington Atlas the Greek and Roman World, Princeton University Press, New Jersey 2000.
- Tezcan, Mehmet, “Eski Çağ’da Roma İmparatorluğu’nun Karadeniz Bölgesi Va- sıtasıyla Hindistan ve Çin ile Ticareti”, Klasik ve Orta Çağ Dönemlerinde Karadeniz ve Kafkasya, ed. Veysel Usta, Serender Yayınları, Trabzon 2012, s. 129-178.
- Toumanoff, Cyrille, Studies in Christian Caucasian History, Georgetown University Press, Washington 1963.
- Tozer, Fanshawe Henry, Turkish Armenia and Eastern Asia Minor, Longmans Green, London 1881.
- Tozlu, Selahattin, Trabzon-Erzurum-Bayezid Yolu, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilim- ler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 1997.
- Tursun Bey, Fetih Babası’nın Tarihi/Târîh-i Ebü’l-Feth, haz. Mertol Tulum, Ketebe Yayınları, İstanbul 2020.
- Weeks, Lord Edwin, From the Black Sea through Persia and India, Harper & Brothers Publisher, New York 1986.
- Yılmaz, Özgür, “Marius Outrey’nin 1835 Yılında Trabzon’dan Erzurum’a Seya- hati ve Erzurum Şehri Hakkında Raporu”, Mavi Atlas, C 7/S. 20, 2016, s. 150-167.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Arkeoloji (Diğer) |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 7 Ağustos 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 18 Eylül 2024 |
| Kabul Tarihi | 3 Şubat 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 |
Kaynak Göster
Belleten Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.