In the late 18th and early 19th centuries, modern historiography witnessed a significant shift towards the kinship/homogeneity approach, largely driven by orientalists in non- Western regions. Within this paradigm, the geographical significance of Iran gained prominence.
This study scrutinizes the intersection of Aryanist historiography with the construction field during the Qajar and First Pahlavi periods in Iran. It assesses the tangible outcomes of this historical perspective as the emergence of Persian Nationalism in the construction field. It draws upon primary sources and an extensive literature review, employing a critical methodology to scrutinize architectural historiography during the late Qajar and First Pahlavi periods. The study identifies that, from the second half of the 19th century, Persian Nationalism rose under the leadership of non- Muslim capitalists and foreign and local Orientalists, subsequently gaining political power after the First Pahlavi period and becoming a determining factor in shaping the field of construction development. In this way, the archaic mindset that glorified pre- Islamic Iranian civilizations and opposed the centuries-long presence of Turkic and Arab cultures as local elements after Islam became the main ideology of the modern Iranian nation-state. This main ideology became a dominant element in the early architectural culture of the Iranian nation-state, bringing significant outcomes in the field of urban development. In this context, the outcomes in the urban field can be summarized as follows: the glorification of Persian historical figures, the demolition of public buildings and urban morphology from the Turkic Qajar period, and the proliferation of the Achaemenid/Sassanid revivalist style.
Orientalism Qajar First Pahlavi Aryanism Persian Nationalism Revivalist Architecture Modern Iran
XVIII. yüzyılın sonları ve XIX. yüzyılın başlarında modern tarih yazımında soydaşlık ve türdeşlik yaklaşımının güçlenmesi, ardından Aryancı sürekli tarih yazımını oluşturma çabaları, Batı dışı topraklarda oryantalistler vasıtasıyla yayılmıştır. Bu tarih yazımı anlayışında İran coğrafyası, oryantalistler tarafından önemli bir konuma yerleştirilmiştir.
Bu çalışmada, Aryanist tarih yazımının İran’daki argümanları ve imar alanında nasıl mimari sonuçlar doğurduğu incelenmiştir. Çalışmada, bu tarihsel perspektifin somut çıktıları, Fars milliyetçiliğinin imar alanındaki tezahürü olarak değerlendirilmiştir. Çalışmanın hazırlanması dönem ile ilgili birincil kaynaklar ve kapsamlı bir literatür taraması sonucunda gerçekleşmiştir. Mevcut literatürde olmayan veya kullanılmayan veriler ışığında İran’daki Geç Kaçar Dönemi ile Birinci Pehlevi Dönemi mimarlık tarih yazımı eleştirel bir yöntemle tekrar ele alınmıştır.
Makalede, XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Fars milliyetçiliğinin gayrimüslim sermayedarlar ile yabancı ve yerel oryantalistlerin öncülüğünde yükseldiği, Birinci Pehlevi Dönemi sonrasında siyasal iktidarı ele geçirdiği ve imar alanının şekillendirilmesinde belirleyici bir unsur hâline geldiği tespit edilmiştir. Fars milliyetçiliğinin siyasal iktidarı ele geçirmesiyle birlikte modern İran ulus-devletinin ana ideolojisine dönüşen arkaik zihniyet, İslamiyet öncesi İran uygarlıklarının yüceltmesi ile İslamiyet sonrası yüzyıllarca yerel unsurlar olarak varlığına devam Türk-Arap varlıklarının karşıtlığını doğurmuştur. Bu bağlamda, Türk ve Arap halkları düşmanlaştırılarak, Fars milliyetçiliğinin ötekisi haline getirilmişlerdir. Bu ana ideoloji erken dönem İran ulus-devlet mimari kültürünün başat unsuru haline gelerek imar alanında önemli sonuçarı beraberinde getirmiştir. İmar alanındaki sonuçlar; Fars tarihi şahsiyetlerinin yüceltilmesi, Türk Kaçar dönemine ait kamusal yapıların ve kentsel morfolojinin yıkımı ve Ahameniş/Sasani canlanmacı üslubunun yaygınlaştırılması olarak özetlenebilir.
Oryantalism Kaçar Birinci Pehlevi Aryanizm Fars Milliyetçiliği Canlandırmacı Mimarlık Modern İran
Birincil Dil | İngilizce |
---|---|
Konular | Arkeoloji (Diğer) |
Bölüm | Araştırma Makaleleri |
Yazarlar | |
Yayımlanma Tarihi | 7 Ağustos 2025 |
Gönderilme Tarihi | 22 Temmuz 2024 |
Kabul Tarihi | 28 Nisan 2025 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 |
Belleten Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.