Öz
İnsanlık tarihine bakıldığında en başından bugüne, insanın, varoluşunu sürdürmek adına daima tüketme eylemi içinde olduğu görülür. Önceleri ihtiyaçları için ve ihtiyaçları doğrultusunda ‘fayda’ odağıyla tüketime yönelen insanoğlu, zaman içerisinde -bilhassa Sanayi Devrimi ertesinde- hipnotize olmuşçasına, doğrudan, tüketmenin kendisini bir ihtiyaç hâline getirir. Bu süreç kapitalizmi doğururken, bu süreçte insan, nesnelere fonksiyonları ve faydaları için değil, onlar üzerinden statü sağlama/yansıtma ve modayı kaçırmama gibi gayelerle yönelir hâle gelir. Söz konusu global süreç Osmanlı Devleti/Türkiye’de de 1900’lü yıllardan itibaren dünyaya paralel bir şekilde ve yıllar içerisinde etkisini arttırarak varlık gösterir. Sosyolojik gerçekliği daima bünyesinde barındıran edebiyat eserine ve daha özelde Türk romanına bakıldığında, özellikle Servet-i Fünûn döneminde -daha çok Halit Ziya’nın eserlerinde- ve sonraki dönemde tüketimin söz konusu olduğu romanlar varlık gösterir. Tüketimin toplumdaki işleyişine paralel olarak tüketim kültürünün örneklendiği romanlar, esas itibarıyla Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında sayıca artar. Sayıca artmanın yanı sıra konunun işlenişi de derinlikli ve çok boyutlu bir hâle gelir. Cumhuriyet dönemi Türk romanında tüketim kültürünün işlenişini ele alan bu çalışmada -tarih aralığını sınırlandırmak ve belirli bir dönemi incelemek adına- modernist olduğu konusunda ortak kabul gören yaklaşık kırk roman taranarak tüketim kültürünün izlerine rastlanan sekiz roman üzerinden bir örneklendirmeye varılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ağaoğlu, A. (2020). Ölmeye yatmak. İstanbul: Everest Yayınları.
- Ağaoğlu, A. (2021). Fikrimin ince gülü. İstanbul: Everest Yayınları.
- Akpınar, S. (2021). Bir tüketim toplumu eleştirisi olarak Tahsin Yücel’in ‘Kumru ile Kumru’ romanı. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (44), 393-403.
- Atay, O. (2008). Tutunamayanlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Atay, O. (2018). Tehlikeli oyunlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Baudrillard, J. (2018). Tüketim toplumu: Söylenceleri / Yapıları. (N. Tutal ve F. Keskin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Baudrillard, J. (2020). Nesneler sistemi. (O. Adanır ve A. Favaro, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
- Bener, V. O. (2022). Bay muannit sahtegi’nin notları. İstanbul: Everest Yayınları.
- Berman, M. (2021). Katı olan her şey buharlaşıyor. (Ü. Altuğ ve B. Peker, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
- Bilgin, N. (2011). Eşya ve insan. İstanbul: Gündoğan Yayınları.
- Brinkmann, S. (2023). Olan biteni kaçırma keyfi: aşırılık çağında kendine hâkim olmak. (M. Yurdakuler, Çev.). İletişim Yayınları, İstanbul.
- Debord, G. (1996). Gösteri toplumu. (A. Ekmekçi ve O. Taşkent, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Douglas, M. ve Isherwood, B. (1999). Tüketimin antropolojisi. (E. A. Aytekin, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
- Erbil, L. (2023). Tuhaf bir kadın. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Eroğlu, M. (2024). Kusma kulübü. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Fromm, E. (1990). Sağlıklı toplum. (Y. Salman ve Z. Tanrısever, Çev.). İstanbul: Payel Yayınları.
- Fromm, E. (2015). Sahip olmak ya da olmak: İki varoluş biçimi üzerine bir inceleme. (A. Arıtan, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
- Gay, P. (2017). Modernizm: Sapkınlığın cazibesi. (S. Erduman, Çev.). İstanbul: Everest Yayınları.
- Girard, R. (2013). Romantik yalan ve romansal hakikat: Edebi yapıda ben ve öteki. (A. E. İldem, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
- İleri, S. (1980). Ölüm ilişkileri. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
- İleri, S. (2009). Destan gönüller. İstanbul: Everest Yayınları.
- İlhan, A. (2020). Sokaktaki adam. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Kıran, A. E. (2020). Bir tutku öznesi olarak Kumru. Litera: Dil, Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 30(2), 439-450.
- Miller, G. (2012). Tüketimin evrimi: Cinsiyet, statü ve tüketim. (G. Vardar, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
- Pamuk, O. (2020). Sessiz ev. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Perec, G. (2016). Şeyler. (S. Tamgüç, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
- Schivelbusch, W. (2012). Keyif verici maddelerin tarihi / Cennet, tat ve mantık. (Z. A. Yılmazer, Çev.). Ankara: Genesis Kitap.
- Schivelbusch, W. (2024). Nesnelerin tükenen hayatı: Tüketim üzerine bir deneme. (N. Azeri, Çev.). İstanbul: Kolektif Kitap.
- Solak, C. (2020). Tüketim kültürü ekseninde Türk romanında mirasyedi tipinin gelişimi (1875-1928). Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
- Şahin, V. (2007). Tahsin Yücel’in “Kumru ile Kumru” romanında metanın tabulaşması. e-Journal of New Journal Sciences Academy, 2(4), 386-397.
- Tanpınar, A. H. (2016). Mahur beste. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Tilbe, A. ve İşler, E. (2012). Tahsin Yücel’in Kumru ile Kumru’sunda kişi/uzam ilişkisi. Dilbilim, (20), 1-18.
- Yılmaz, A. T. (2018). Tüketim toplumunda yaşamlarını tüketen bireyler: Bayram ve Kumru örnekleri. Turkish Studies, 13(28), 975-986.
- Yücel, T. (2022). Kumru ile kumru. İstanbul: Can Yayınları.
Öz
When the history of humanity is analysed, it is seen that human beings have always been in the act of consuming in order to sustain their existence. At first, human beings consumed for their needs and in line with their needs with a focus on 'utility', but over time, especially after the Industrial Revolution, as if hypnotised, consumption itself became a need. While this process gave birth to capitalism, in this process, human beings became orientated towards objects not for their functions and benefits, but for purposes such as providing/reflecting status through them and not missing out on fashion. The aforementioned global process is also present in the Ottoman Empire/Turkey from the 1900s onwards in parallel with the world and by increasing its impact over the years. Looking at the literary work which always embodies the sociological reality and more specifically the Turkish novel, the subject of tendency to consumption draws attention in the Servet-i Fünûn period, specifically in Halit Ziya's works. In parallel with the functioning of consumption in society, the number of novels in which consumption culture is exemplified increases in the Turkish literature of the Republican period. In addition to the increase in number, the treatment of the subject becomes deeper and more multidimensional. In this study, which deals with the treatment of the culture of consumption in the Turkish novel of the Republican period -in order to limit the date range and to examine a specific period-, approximately forty novels that are commonly accepted to be modernist were scanned and an exemplification was reached through eight novels in which traces of the culture of consumption were found.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ağaoğlu, A. (2020). Ölmeye yatmak. İstanbul: Everest Yayınları.
- Ağaoğlu, A. (2021). Fikrimin ince gülü. İstanbul: Everest Yayınları.
- Akpınar, S. (2021). Bir tüketim toplumu eleştirisi olarak Tahsin Yücel’in ‘Kumru ile Kumru’ romanı. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (44), 393-403.
- Atay, O. (2008). Tutunamayanlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Atay, O. (2018). Tehlikeli oyunlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Baudrillard, J. (2018). Tüketim toplumu: Söylenceleri / Yapıları. (N. Tutal ve F. Keskin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Baudrillard, J. (2020). Nesneler sistemi. (O. Adanır ve A. Favaro, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
- Bener, V. O. (2022). Bay muannit sahtegi’nin notları. İstanbul: Everest Yayınları.
- Berman, M. (2021). Katı olan her şey buharlaşıyor. (Ü. Altuğ ve B. Peker, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
- Bilgin, N. (2011). Eşya ve insan. İstanbul: Gündoğan Yayınları.
- Brinkmann, S. (2023). Olan biteni kaçırma keyfi: aşırılık çağında kendine hâkim olmak. (M. Yurdakuler, Çev.). İletişim Yayınları, İstanbul.
- Debord, G. (1996). Gösteri toplumu. (A. Ekmekçi ve O. Taşkent, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Douglas, M. ve Isherwood, B. (1999). Tüketimin antropolojisi. (E. A. Aytekin, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
- Erbil, L. (2023). Tuhaf bir kadın. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Eroğlu, M. (2024). Kusma kulübü. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Fromm, E. (1990). Sağlıklı toplum. (Y. Salman ve Z. Tanrısever, Çev.). İstanbul: Payel Yayınları.
- Fromm, E. (2015). Sahip olmak ya da olmak: İki varoluş biçimi üzerine bir inceleme. (A. Arıtan, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
- Gay, P. (2017). Modernizm: Sapkınlığın cazibesi. (S. Erduman, Çev.). İstanbul: Everest Yayınları.
- Girard, R. (2013). Romantik yalan ve romansal hakikat: Edebi yapıda ben ve öteki. (A. E. İldem, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
- İleri, S. (1980). Ölüm ilişkileri. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
- İleri, S. (2009). Destan gönüller. İstanbul: Everest Yayınları.
- İlhan, A. (2020). Sokaktaki adam. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Kıran, A. E. (2020). Bir tutku öznesi olarak Kumru. Litera: Dil, Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 30(2), 439-450.
- Miller, G. (2012). Tüketimin evrimi: Cinsiyet, statü ve tüketim. (G. Vardar, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
- Pamuk, O. (2020). Sessiz ev. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Perec, G. (2016). Şeyler. (S. Tamgüç, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
- Schivelbusch, W. (2012). Keyif verici maddelerin tarihi / Cennet, tat ve mantık. (Z. A. Yılmazer, Çev.). Ankara: Genesis Kitap.
- Schivelbusch, W. (2024). Nesnelerin tükenen hayatı: Tüketim üzerine bir deneme. (N. Azeri, Çev.). İstanbul: Kolektif Kitap.
- Solak, C. (2020). Tüketim kültürü ekseninde Türk romanında mirasyedi tipinin gelişimi (1875-1928). Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
- Şahin, V. (2007). Tahsin Yücel’in “Kumru ile Kumru” romanında metanın tabulaşması. e-Journal of New Journal Sciences Academy, 2(4), 386-397.
- Tanpınar, A. H. (2016). Mahur beste. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Tilbe, A. ve İşler, E. (2012). Tahsin Yücel’in Kumru ile Kumru’sunda kişi/uzam ilişkisi. Dilbilim, (20), 1-18.
- Yılmaz, A. T. (2018). Tüketim toplumunda yaşamlarını tüketen bireyler: Bayram ve Kumru örnekleri. Turkish Studies, 13(28), 975-986.
- Yücel, T. (2022). Kumru ile kumru. İstanbul: Can Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türkiye Sahası Yeni Türk Edebiyatı |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 26 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 3 Ağustos 2024 |
| Kabul Tarihi | 2 Aralık 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 2025 Sayı: 49 |
