Araştırma Makalesi
Yıl 2025,
Cilt: 2025 Sayı: 49, 339 - 358, 26.06.2025
Öz
Atasözleri, toplumların yüzyıllar boyunca biriktirdiği bilgi ve deneyimlerin özlü ifadelerle nesilden nesile aktarıldığı kültürel unsurlardır. Bu sözler, yalnızca ahlaki ve sosyal öğütler içermekle kalmaz, aynı zamanda çevreye dair geleneksel ekolojik bilgiyi ve sürdürülebilir yaşam pratiklerini de yansıtır. Bu makale, atasözlerinde yer alan çevresel unsurları inceleyerek doğa-insan ilişkisini anlamayı amaçlamaktadır. Çalışmada, Türk atasözleri analiz edilerek doğa olaylarına, tarıma, suyun ve toprağın korunmasına yönelik mesajlar incelenecektir. Geleneksel ekolojik bilginin, özellikle iklim değişikliği, doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı ve biyolojik çeşitliliğin korunması bağlamında nasıl bir rehberlik sunduğu tartışılacaktır. Atasözlerinde doğanın bir bütün olarak ele alındığı, insanın doğaya uyum sağlamak zorunda olduğu ve ekolojik dengeyi bozmanın olumsuz sonuçlar doğuracağı yönündeki ifadeler ön plana çıkarılacaktır. Makalede, ekolojik bilginin sözlü kültür aracılığıyla nasıl aktarıldığı, günümüz çevre sorunlarına karşı bu bilgilerin nasıl bir farkındalık yaratabileceği değerlendirilecektir. Sonuç olarak, atasözlerinin yalnızca dil ve kültürün bir parçası olmakla kalmayıp aynı zamanda sürdürülebilir çevre bilincinin geliştirilmesinde önemli bir araç olduğu ortaya konacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aça, M. (2022). Geleneksel ekolojı̇k bı̇lgı̇ye bı̇r folklor araştırma projesı̇nı̇n penceresı̇nden bakmak: tespı̇tler, sorunlar ve önerı̇ler. M.A. Yolcu (Ed.) Kazdağları ve Geleneksel Ekolojik Bilgi içinde (s. 1-24). Çanakkale: Paradigma Yayınları.
- Aksoy, Ö. A. (1993). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 1: atasözleri sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yayınları
- Aktulum, K. (2021). Ortak duyuş biçimi olarak atasözlerinin anlambilimi. Millî Folklor Dergisi, 131, 75-86.
- Altunsabak, E. (2022). Tarım ve hayvancılığa bağlı geleneksel bilgi sistemleri: Kars ili örneği. (Yayımlanmamış Doktora tezi) Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara.
- Assmann, J. (2018). Kültürel bellek: eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Atasözü (2025). Türkçe sözlük online. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/
- Aydın, S. (2020). Kültür. K. Emiroğlu ve S. Aydın (Ed.), Antropoloji Sözlüğü içinde (s.672-681). İstanbul: Islık Yayınları.
- Berkes, F. (2008). Sacred ecology. New York: Routledge.
- Berkes, F. (1993). Traditional ecological knowledge in perspective. J.T. Inglis (Ed.), Traditional Ecological Knowledge: Concepts and Cases içinde (s. 1-9). Ottawa: Canadian Museum of Nature and the International Development Research Centre.
- Bookchin, M. (1996). Toplumsal ekolojinin felsefesi: diyalektik doğalcılık üzerine denemeler (R. G. Öğdül, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Boratav, P. N. (2015). 100 soruda Türk folkloru. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
- Connerton, P. (1999). Toplumlar nasıl anımsar? İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Çakır, E. (2019). Halk bilimine çevre korumacı bir yaklaşım önerisi: “Ekofolklor”. A. Çelik ve A. Ortakçı (Ed.) Ekoeleştiri Folklor ve Edebiyat İncelemeleri içinde (s.117-163). Konya: Kömen Yayınları.
- Eliade, M. (2009). Dinler tarihine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Eliade, M. (2016). Mitlerin özellikleri (S. Rifat, Çev.) İstanbul: Alfa Yayınları.
- Emiroğlu, K. (2020). Sözlü kültür. K. Emiroğlu ve S. Aydın (Ed.), Antropoloji Sözlüğü içinde (s.962-963). İstanbul: Islık Yayınları.
- Erginer, G. (1984). Uşak halk takvimi halk meteorolojisi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Ergun, P. (2016). Türk mitolojisinde ağaç kültü. F. A. Turan ve M. Ozan (Ed.), Türk Mitolojisine Giriş içinde. Ankara: Gazi Kitabevi.
- Ersoy, E. G. (2020a). Çevre. K. Emiroğlu ve S. Aydın (Ed.), Antropoloji Sözlüğü içinde (s.254-255). İstanbul: Islık Yayınları.
- Ersoy, E. G. (2020b). Kültürel ekoloji. K. Emiroğlu ve S. Aydın (Ed.), Antropoloji Sözlüğü içinde (s.685-688). İstanbul: Islık Yayınları.
- Ersoy, E. G. (2020c). Yerel bilgi sistemleri. K. Emiroğlu ve S. Aydın (Ed.), Antropoloji Sözlüğü içinde (s.1151-1153). İstanbul: Islık Yayınları.
- Garrard, G. (2020). Ekoeleştiri ekoloji ve çevre üzerine kültürel tartışmalar. (E. Genç, Çev.) İstanbul: Kolektif Kitap.
- Güvenç, B. (2010). İnsan ve kültür. İstanbul: Boyut Yayıncılık.
- ICSU, UNESCO (2002). Science, traditional knowledge and sustainable development. International Council for Science. 10 Mart 2025 tarihinde https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000150501 adresinden erişildi.
- Kahveci, Z. N. (2021). İnsan-doğa etkileşimi bağlamında geleneksel bilgi ve beslenme ilişkisi. T. Gültekin ve M.
- Kaplan (Ed.), Biyolojik ve Antropolojik Boyutlarıyla Beslenme içinde (s. 121-138). Ankara: Nobel Yayınları.
- Kahveci, Z. N. (2023). Geleneksel bilginin günümüz beslenme kültürüne etkileri: Ankara Güdül Tahtacıörencik köyü. (Doktora tezi) Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Kahveci, Z. N. (2025). Türk folklor araştırmaları dergisinde tarımsal üretim süreçlerine ilişkin geleneksel bilgi belleği. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 370, 92 121.
- Karakuş, U. (2014). Türk atasözlerinde iklim algısı ve coğrafya. Millî folklor, 102, 99-109.
- Kışlalıoğlu M. ve Berkes F. (2024). Çevre ve ekoloji. İstanbul: Remzi Yayınevi.
- Korkmaz, Z. (2007). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
- Oğuz, M. Ö. (2013). Somut olmayan kültürel miras nedir? Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
- Oğuz, M. Ö. (2014). Bozok yazıları. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
- Oğuz, M. Ö. (2019). Paldır kültür kentleşmeler. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
- Ong, W. (2003). Sözlü ve yazılı kültür: sözün teknolojikleşmesi (5. bs.). İstanbul: Metis Yayınları.
- Opperman, S. (2012). Ekoeleştiri: çevre ve edebiyat çalışmalarının dünü ve bugünü. S. Opperman (Ed.), Ekoeleştiri Çevre ve Edebiyat içinde (s. 9-58). Ankara: Phoenix Yayınevi.
- Ölçer Özünel, E. (2015). Eşiktekiler: gecekondu folklorunda insan-zaman-mekân. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Ölçer Özünel, E. (2023) Gelecekten ödünç almak: Somut olmayan kültürel miras ve sürdürülebilir kalkınma. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Örnek, S. V. (2017). Etnoloji sözlüğü. Ankara: Bilgesu Yayınları.
- Özbudun, S. (2020). Ekolojik antropoloji. K. Emiroğlu ve S. Aydın (Ed.), Antropoloji Sözlüğü içinde (s.345-349). İstanbul: Islık Yayınları.
- Özbudun, S. ve Şafak, B. (2005). Antropoloji: kuramlar/kuramcılar. Ankara: Dipnot Yayınları.
- Özdemir, N. (2018). Geleneksel bilgi ve kültür ekonomisi. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 18(1), 1-28. Parlatır, İ. (2007). Atasözleri. Ankara: Yargı Yayınevi.
- Sanders, B. (2013). Öküzün A’sı elektronik çağda yazılı kültürün çöküşü ve şiddetin yükselişi. (3. bs.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Shiva, V. (2019). İnadına canlı: kadınlar, ekoloji ve hayatta kalma (E. Ayhan, Çev.). Muğla: Sinek Sekiz Yayınevi. Kaçalin, M. S. (Ed.) (2019) Bölge ağızlarında atasözü ve deyimler. Ankara: TDK Yayınları.
- UNESCO (2003). Somut olmayan kültürel mirasın korunması sözleşmesi. 10 Mart 2025 tarihinde https://ich.unesco.org/doc/src/00009-TR-PDF.pdf adresinden erişildi.
- WIPO (t.y.) 10 Mart 2025 tarihinde https://www.wipo.int/portal/en/ adresinden erişildi.
- Yaman, H. (2023). Türkçe deyimlerde kültürel kodlar. World Language Studies (WLS), 3 (1), 1-17.
- Yıldız, T. ve Tekin, G. (2023). Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar. M.E. Altınsapan ve N. Küçükhasköylü (Ed.), Türkiye’nin Somut Olmayan Kültürel Mirası içinde (s. 108-141). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
- Yolcu, M.A. ve Aça, M. (2019). Geleneksel ekolojik bilgi ve folklor. Folklor Edebiyat, 100, 861-871.
Yıl 2025,
Cilt: 2025 Sayı: 49, 339 - 358, 26.06.2025
Öz
Proverbs are cultural elements in which the knowledge and experiences that societies have accumulated over centuries are passed down from generation to generation in concise expressions. These sayings not only contain moral and social advice, but also reflect traditional ecological knowledge and sustainable living practices regarding the environment. This article aims to understand the nature-human relationship by examining the environmental elements in proverbs. In this study, Turkish proverbs will be analyzed and their messages regarding natural events, agriculture, water and soil protection will be examined. It will be discussed how traditional ecological knowledge provides guidance, especially in the context of climate change, sustainable use of natural resources and protection of biodiversity. The expressions in proverbs that nature is considered as a whole, that humans have to adapt to nature and that disrupting the ecological balance will have negative consequences will be highlighted. The article will evaluate how ecological knowledge is transmitted through oral culture and how this information can create awareness against today's environmental problems. As a result, it will be revealed that proverbs are not only a part of language and culture, but also an important tool in developing sustainable environmental awareness.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aça, M. (2022). Geleneksel ekolojı̇k bı̇lgı̇ye bı̇r folklor araştırma projesı̇nı̇n penceresı̇nden bakmak: tespı̇tler, sorunlar ve önerı̇ler. M.A. Yolcu (Ed.) Kazdağları ve Geleneksel Ekolojik Bilgi içinde (s. 1-24). Çanakkale: Paradigma Yayınları.
- Aksoy, Ö. A. (1993). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 1: atasözleri sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yayınları
- Aktulum, K. (2021). Ortak duyuş biçimi olarak atasözlerinin anlambilimi. Millî Folklor Dergisi, 131, 75-86.
- Altunsabak, E. (2022). Tarım ve hayvancılığa bağlı geleneksel bilgi sistemleri: Kars ili örneği. (Yayımlanmamış Doktora tezi) Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara.
- Assmann, J. (2018). Kültürel bellek: eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Atasözü (2025). Türkçe sözlük online. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/
- Aydın, S. (2020). Kültür. K. Emiroğlu ve S. Aydın (Ed.), Antropoloji Sözlüğü içinde (s.672-681). İstanbul: Islık Yayınları.
- Berkes, F. (2008). Sacred ecology. New York: Routledge.
- Berkes, F. (1993). Traditional ecological knowledge in perspective. J.T. Inglis (Ed.), Traditional Ecological Knowledge: Concepts and Cases içinde (s. 1-9). Ottawa: Canadian Museum of Nature and the International Development Research Centre.
- Bookchin, M. (1996). Toplumsal ekolojinin felsefesi: diyalektik doğalcılık üzerine denemeler (R. G. Öğdül, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Boratav, P. N. (2015). 100 soruda Türk folkloru. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
- Connerton, P. (1999). Toplumlar nasıl anımsar? İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Çakır, E. (2019). Halk bilimine çevre korumacı bir yaklaşım önerisi: “Ekofolklor”. A. Çelik ve A. Ortakçı (Ed.) Ekoeleştiri Folklor ve Edebiyat İncelemeleri içinde (s.117-163). Konya: Kömen Yayınları.
- Eliade, M. (2009). Dinler tarihine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Eliade, M. (2016). Mitlerin özellikleri (S. Rifat, Çev.) İstanbul: Alfa Yayınları.
- Emiroğlu, K. (2020). Sözlü kültür. K. Emiroğlu ve S. Aydın (Ed.), Antropoloji Sözlüğü içinde (s.962-963). İstanbul: Islık Yayınları.
- Erginer, G. (1984). Uşak halk takvimi halk meteorolojisi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Ergun, P. (2016). Türk mitolojisinde ağaç kültü. F. A. Turan ve M. Ozan (Ed.), Türk Mitolojisine Giriş içinde. Ankara: Gazi Kitabevi.
- Ersoy, E. G. (2020a). Çevre. K. Emiroğlu ve S. Aydın (Ed.), Antropoloji Sözlüğü içinde (s.254-255). İstanbul: Islık Yayınları.
- Ersoy, E. G. (2020b). Kültürel ekoloji. K. Emiroğlu ve S. Aydın (Ed.), Antropoloji Sözlüğü içinde (s.685-688). İstanbul: Islık Yayınları.
- Ersoy, E. G. (2020c). Yerel bilgi sistemleri. K. Emiroğlu ve S. Aydın (Ed.), Antropoloji Sözlüğü içinde (s.1151-1153). İstanbul: Islık Yayınları.
- Garrard, G. (2020). Ekoeleştiri ekoloji ve çevre üzerine kültürel tartışmalar. (E. Genç, Çev.) İstanbul: Kolektif Kitap.
- Güvenç, B. (2010). İnsan ve kültür. İstanbul: Boyut Yayıncılık.
- ICSU, UNESCO (2002). Science, traditional knowledge and sustainable development. International Council for Science. 10 Mart 2025 tarihinde https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000150501 adresinden erişildi.
- Kahveci, Z. N. (2021). İnsan-doğa etkileşimi bağlamında geleneksel bilgi ve beslenme ilişkisi. T. Gültekin ve M.
- Kaplan (Ed.), Biyolojik ve Antropolojik Boyutlarıyla Beslenme içinde (s. 121-138). Ankara: Nobel Yayınları.
- Kahveci, Z. N. (2023). Geleneksel bilginin günümüz beslenme kültürüne etkileri: Ankara Güdül Tahtacıörencik köyü. (Doktora tezi) Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Kahveci, Z. N. (2025). Türk folklor araştırmaları dergisinde tarımsal üretim süreçlerine ilişkin geleneksel bilgi belleği. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 370, 92 121.
- Karakuş, U. (2014). Türk atasözlerinde iklim algısı ve coğrafya. Millî folklor, 102, 99-109.
- Kışlalıoğlu M. ve Berkes F. (2024). Çevre ve ekoloji. İstanbul: Remzi Yayınevi.
- Korkmaz, Z. (2007). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
- Oğuz, M. Ö. (2013). Somut olmayan kültürel miras nedir? Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
- Oğuz, M. Ö. (2014). Bozok yazıları. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
- Oğuz, M. Ö. (2019). Paldır kültür kentleşmeler. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
- Ong, W. (2003). Sözlü ve yazılı kültür: sözün teknolojikleşmesi (5. bs.). İstanbul: Metis Yayınları.
- Opperman, S. (2012). Ekoeleştiri: çevre ve edebiyat çalışmalarının dünü ve bugünü. S. Opperman (Ed.), Ekoeleştiri Çevre ve Edebiyat içinde (s. 9-58). Ankara: Phoenix Yayınevi.
- Ölçer Özünel, E. (2015). Eşiktekiler: gecekondu folklorunda insan-zaman-mekân. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Ölçer Özünel, E. (2023) Gelecekten ödünç almak: Somut olmayan kültürel miras ve sürdürülebilir kalkınma. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Örnek, S. V. (2017). Etnoloji sözlüğü. Ankara: Bilgesu Yayınları.
- Özbudun, S. (2020). Ekolojik antropoloji. K. Emiroğlu ve S. Aydın (Ed.), Antropoloji Sözlüğü içinde (s.345-349). İstanbul: Islık Yayınları.
- Özbudun, S. ve Şafak, B. (2005). Antropoloji: kuramlar/kuramcılar. Ankara: Dipnot Yayınları.
- Özdemir, N. (2018). Geleneksel bilgi ve kültür ekonomisi. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 18(1), 1-28. Parlatır, İ. (2007). Atasözleri. Ankara: Yargı Yayınevi.
- Sanders, B. (2013). Öküzün A’sı elektronik çağda yazılı kültürün çöküşü ve şiddetin yükselişi. (3. bs.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Shiva, V. (2019). İnadına canlı: kadınlar, ekoloji ve hayatta kalma (E. Ayhan, Çev.). Muğla: Sinek Sekiz Yayınevi. Kaçalin, M. S. (Ed.) (2019) Bölge ağızlarında atasözü ve deyimler. Ankara: TDK Yayınları.
- UNESCO (2003). Somut olmayan kültürel mirasın korunması sözleşmesi. 10 Mart 2025 tarihinde https://ich.unesco.org/doc/src/00009-TR-PDF.pdf adresinden erişildi.
- WIPO (t.y.) 10 Mart 2025 tarihinde https://www.wipo.int/portal/en/ adresinden erişildi.
- Yaman, H. (2023). Türkçe deyimlerde kültürel kodlar. World Language Studies (WLS), 3 (1), 1-17.
- Yıldız, T. ve Tekin, G. (2023). Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar. M.E. Altınsapan ve N. Küçükhasköylü (Ed.), Türkiye’nin Somut Olmayan Kültürel Mirası içinde (s. 108-141). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
- Yolcu, M.A. ve Aça, M. (2019). Geleneksel ekolojik bilgi ve folklor. Folklor Edebiyat, 100, 861-871.
Toplam 49 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dilbilim (Diğer) |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 26 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 18 Mart 2025 |
| Kabul Tarihi | 11 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 2025 Sayı: 49 |
