Araştırma Makalesi
Yıl 2025,
Cilt: 6 Sayı: 1, 48 - 60, 29.06.2025
Öz
Öz: Bir gazelin beyit mısralarını ikiye ayırarak aralarına zemin mısraları ile aynı vezin ve kafiyede olan yeni mısralar ekleyerek musammat yazmaya taştir denir. Bu çalışmada klasik Türk edebiyatında taştir konusu incelenmiştir. Bu çalışma; giriş, taştirde şekil ve muhteva, sonuç olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır. Girişte musammat ve taştirle ilgili tanımlama yapılmış ve genel bilgi verilmiştir. Taştirde şekil ve muhteva başlığında; taştirde kafiye düzeni, taştirde konu, taştirde vezin, taştirde bent, taştirde mısra sayıları ve taştirde mahlas konuları incelenmiştir. Her başlık örneklerle desteklenmiştir. Sonuç bölümünde ise hangi yüzyılda kaç taştirin yazıldığı, bu taştirlerin hangi şairler tarafından kaleme alındığı belirtilmiştir. Ayrıca sonuç bölümünde en fazla taştir yazan şairler ve zemin olarak en çok tercih edilen şiirler de belirtilmiştir. Bu çalışmada ele alınan 900 küsür divanda 53 şairin, 113 şiirin zemininin kullanalarak 170 taştir kaleme aldığı tespit edilmiştir. Tespit edilen ilk taştirin yazıldığı 16. yüzyılda Kabûlî İbrâhim Efendi (ö. 1591) ve Kalkandelenli Muîdî (ö. 1585) birer taştir yazmışlar. 16. yüzyılda başlayan taştir yazma geleneği 19. yüzyılda en velûd dönemini yaşamıştır. Bu asırda 31 şair, bilinen 49 farklı şairin, bir de kime ait olduğu tespit edilemeyen bir şiirini taştir ederek 77 taştir yazmıştır. 17. yüzyılda 7 şair, 14 farklı şiirin zeminini ele alarak 26 taştir; 18. yüzyılda sekiz şair, 15 şiiri zemin seçerek 17 taştir yazmıştır. 20. yüzyılda beş divanda 33 farklı şaire ait manzume tazmin edilerek 48 taştir kaleme alınmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Açıl, Berat, (2005), Sırrî Rahile Hanım ve Divanı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Aksoy, Fatma Yaşar, (1997), Ayıntablı Ayni Efendi Divan, Doktora Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Aksoy, Ömer Asım, (1954). Aydî Divanı, Ankara: Desen Matbaası.
- Aktaş, Yasemin, (2010), Mehmed Nebil ve Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Altunel, Melek, (1995), Neyyir Abdullahim Dede Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı’nın Tenkidli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Arslan, Fatma Şennur, (2010), Âsım Ârif-zade Divançesi (İncleme-Metin-Dizin-Sözlük), Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Atalay, Mehmet, (2005). Tahirü’ül-Mevlevî Türkçe ve Farsça Divanları, Erzurum: Yok.
- Ay, Suzan, (1999), Ahmet Sadık Ziver Paşa Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Azarkan, Muhammed Şerif, (2013), Mehmed Said Pertev Paşa Divanı (Transkripsiyon ve Tahlil), Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Bardakçı, Ramazan, (2007), Musa Kazım Paşa (Hayatı-Sanatı ve Külliyatı), Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Başpınar, Fatih, (2018). Beyani Divan (e-kitap), Ankara: Kültür Bakanlığı.
- Beyatlı, Yahya Kemal, (1962), Eski Şiirin Rüzgarıyle, İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsu.
- Büyükarslan, Hülya, (2015), Asri Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Canlı, Melek, (2009), Hafız Ulvî Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Dönmez, Abuzer, (1999), Azim Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Düzlü, Özlem, (2008), Divançe-i Vakanüvis Ahmed Lütfî İnceleme Metin, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Erdoğan, Mustafa, (2008), Kabuli İbrahim Efendi, Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı ( İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin), Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Güler, Murat, (2017), Şu’uri Hasan Efendi Divanı Metin-İnceleme, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Gürer, Abdulkadir, (1993), Şeyh Gâlib Divanı, Doktora Tezi, Ankara: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Harmancı, M. Esat, (1999), Şinasi Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- İpekten, Haluk, (2011), Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Dergah Yayınları.
- Kanmaz, Fatma Esra, (2010), Ömer Şevki Mardinî, ve Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Karaboyun, Emre, (2004), Mehmed Fazıl Efendi, Divanı’ndaki Kaside ve Tahmislerin transkripsiyonlu Metni, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Karakuş, Esra, (2019), Seyyid Ahmed Cemâlî Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Kaya, Ayşe, (1999), Divan-ı Selami (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Keskin, İlyas, (2000), Mehmed Sermed Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanın Metni, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Kılıç, Dedebey, (2005), Mehmed Tahir Selam Divanı (Tanıtım ve Transkripsiyonlu Metni), Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Kurnaz, Cemal ve Çeltik, Halil, (2013). Divan Şiiri Şekil Bilgisi, Ankara: Kurgan Edebiyat.
- Kurtoğlu, Orhan, (2017). Diyarbakırlı Lebib (e-kitap), Ankara: Kültür Bakanlığı.
- Macit, Muhsin, (2017). Nedim Divanı (e-kitap), Ankara: Kültür Bakanlığı.
- Mazıoğlu, Hasibe, (1987). Ahmet Remzi Akyürek ve Şiirleri, Ankara: Sevinç Matbaası.
- Ocak, Funda, (2019), Amasyalı Akif Divanı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Oktay, Ercan, (2005), Senih-i Mevlevî Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Özyıldırım, Ali Emre, (2002), Keçeci-Zade İzzet Molla’nın Mihnet-Keşan’ı ve Tahlili, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Sakarya, Simge, (2018), Cevrî ve ʻAynü’l- Füyûz (İnceleme- metin), Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Saraç, M.A. Yekta, (2019), Klasik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü- Kafiye, İstanbul: Gökkubbe Semiz, Kenan, (2010), Semiz-zade Süleyman Rüşdi Efendi ve Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Sözer, Rabia, (2018), Emni Burnaz Mehmed Ağa Divanı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Fatih Sultân Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Şen, Fatma Melika, (1995), Beylikçi İzzet Bey Divanı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Tanrıbuyurdu, Gülçin, (2018). Kalkandelenli Mu'îdî Dîvânı (e-kitap), Ankara: Kültür Bakanlığı.
- Taş, Hakan, (2017), Vahyi Divanı (e-kitap), Ankara: Kültür Bakanlığı.
- Tatçı, Mustafa, (1988), Niyazipeki Divanı, İstanbul: İstanbul Maarif Kütüphanesi.
- Totan, Hacer, (2013), Abdülbaki Gölpınarlı Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Turgutlu, Mehmet, (2008), Enderunlu Halim Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Uludağ, Süleyman, (1997). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet Yayınları.
- Ulucan, Mehmet, (2010). Muvakkıt-zâde Mehmed Pertev Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanı’nın Tenkitli Metni, Ankara: MEB.
- Uzun, Sedanur, (2020), Trabzonlu Hazinedar-zade Âgâh Osman Paşa Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin), Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Ünsal, Gamze, (2013), Cemil Mahmud Bey Divanı, Yüksek Lisans Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Yanbal, Semra, (2009), Şakir Mehmed Efendi Divanı (Metin-İnceleme), Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Yakışır, Akif, (2024), Türk Edebiyatında Musammatlar (Bentlerden Oluşan Nazım Biçimleri), Doktora Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Yapa, Melek Bıyık, (2007), Aşkî Mustafa Divanı (Edisyon Kritik), Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Yıldıran, Meliha, (1994), Ahmed Cevdet Paşa Hayatı ve Eserleri ve Divançe-i Cevdet, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Yıldırım, Yusuf, (2013), Osman Şems Efendi, Hayatı, Eserleri ve Dîvânı, Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Ünivesitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Zengin, Bayram, (2000), Yusuf Muhlis Paşa Divançesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Toplam 53 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Edebi Çalışmalar (Diğer) |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Haziran 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 5 Haziran 2025 |
| Kabul Tarihi | 28 Haziran 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 6 Sayı: 1 |
